Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 226/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
Protokolant Izabela Czapowska
w sprawie z powództwa A. Z.
przeciwko Agencji Nieruchomości Rolnych w Warszawie
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 14 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej Rzecznika Praw Obywatelskich
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 11 kwietnia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I (pierwszym) w zakresie,
w jakim oddalono powództwo oraz rozstrzygnięto o kosztach
postępowania, a także w punkcie III (trzecim) i w tym zakresie
przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 11 kwietnia 2014 r. zmienił wyrok Sądu
pierwszej instancji i oddalił żądanie powódki zasądzenia od pozwanej Agencji
Nieruchomości Rolnych 75 000 zł tytułem utraconego dofinansowania w tej kwocie
przyznanego z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Sąd ustalił, że powódka zamierzała rozpocząć działalność rolniczą w sytuacji,
gdy dysponowała decyzją o przyznaniu przez Agencję Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa pomocy finansowej w ramach działania programu
„Ułatwianie startu młodym rolnikom” w kwocie 75 000 zł. Warunkiem jej przyznania
było nabycie przez powódkę w zakreślonym terminie nieruchomości wskazanej
w planie biznesowym. Powódka w wyniku udziału w przetargu przeprowadzonym
przez pozwaną w listopadzie 2011 r. została kandydatem do nabycia
odpowiadającej, według opisu, tym wymaganiom nieruchomości. Do sprzedaży nie
doszło, gdyż przed zawarciem umowy powódka została poinformowana, że na
terenie nieruchomości znajdują się kurhany – cmentarzysko kultury łużyckiej objęte
pełną ochroną konserwatorską. Pozwana o tym stanowisku archeologicznym,
wyłączającym spod działalności rolnej około 25% powierzchni, została
poinformowana już na początku sierpnia 2011 r. pismem Wojewódzkiego Urzędu
Ochrony Zabytków w G. Zaniedbanie pozwanej podania tej informacji w ogłoszeniu
przetargu przy określeniu jego przedmiotu w zaistniałej sytuacji uniemożliwiło
powódce nabycie w zakreślonym terminie odpowiedniej nieruchomości, co
skutkowało zdezaktualizowaniem jej planu biznesowego i wygaśnięciem decyzji o
przyznaniu dofinansowania.
Sąd uznał, że takie zaniedbanie pozwanej przy realizacji przetargu stanowiło
na zasadzie art. 704
§ 2 zd. 3 k.c. podstawę jej odpowiedzialności za wyrządzoną
tym zaniedbaniem szkodę. Zakres obowiązku odszkodowawczego dotyczy
tzw. ujemnego interesu umownego, przeto nie obejmuje kwoty 75 000 zł.
Skarga kasacyjna Rzecznika Praw Obywatelskich od wyroku Sądu
Apelacyjnego w części oddalającej żądanie zasądzenia kwoty 75000 zł – oparta na
podstawie pierwszej z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut naruszenia art. art. 704
§ 2
3
zd. 3 k.c. oraz art. 361 § 1 k.c., i zmierza do chylenia w tej części tego wyroku
i oddalenia apelacji pozwanej, bądź przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny wyszedł z założenia, że pozwana odpowiada w danym
przypadku w myśl art. 704
§ 2 zd. 3 k.c., jednakże przewidziane w tym przepisie
odszkodowanie ma za przedmiot jedynie ujemny interes niedoszłej umowy, a więc
pokrycie szkody wyrządzonej przez to, że zamierzona umowa nie doszła do skutku.
W tych granicach obowiązku odszkodowawczego nie mieści się szkoda powódki
wynikła z utraty już przyznanej jej pomocy finansowej w kwocie 75 000 zł.
Skarżący kwestionując powyższy pogląd zasadnie zarzucił, że brak
określenia w art. 704
§ 2 zd. 3 k.c. wysokości odszkodowania, którego może
dochodzić alternatywnie uczestnik nie daje podstaw do ograniczenia należnego
odszkodowania do negatywnego interesu umownego - przynajmniej w jego
tradycyjnym rozumieniu. Wobec tego, że w ustawie nie ograniczono wysokości
odszkodowania do ujemnego interesu umownego, niepodobna wykluczyć
możliwości dochodzenia pełnego odszkodowania za szkodę pozostającą w związku
przyczynowym z zachowaniem organizatora przetargu. O rozmiarze szkody
decyduje bowiem ustawowo zdefiniowane kryterium przyczynowości, w związku
z czym szkoda podlega wynagrodzeniu, o ile mieści się w tak ustalonym zakresie.
Zobowiązany bowiem odpowiada na zasadzie art. 361 § 1 k.c. za normalne
następstwa działania lub zaniechania, aczkolwiek nie zawsze będące
bezpośrednimi jego następstwami. Oczywistym jest, że sam związek przyczynowy
nie wystarczy na ogół do powstania odpowiedzialności odszkodowawczej. Oprócz
tego w rachubę wchodzą inne przesłanki, takie jak bezprawność czy wina.
Podług skarżącego, ujmując w uproszczeniu, szkodę w danym przypadku
stanowi okoliczność, że powódka nie otrzymała kwoty dofinansowania, którą byłaby
już miała, gdyby nie nastąpiło zaoferowanie przez pozwaną do sprzedaży
nieruchomości opisanej niezgodnie z rzeczywistością będące zdarzeniem szkodę
wyrządzającym, skutkiem którego położenie powódki jest pod względem
majątkowym gorsze, skoro danej kwoty nie posiada; powódkę dotknął więc
4
uszczerbek majątkowy wynikły z nieuzyskania już przyznanej kwoty
dofinansowania. Powódka poniosła zatem szkodę.
Z tym stanowiskiem należało się zgodzić, z wyjątkiem, co wymaga
podkreślenia, części w jakiej skarżący utożsamiał wysokość szkody z przyznaną
powódce kwotą dofinansowania. Skarżący nie uwzględnił, że młody rolnik, któremu
przyznano dofinansowanie powinien wypełnić określone zobowiązania, w tym
sprecyzowaną część kwoty dofinansowania wydatkować na inwestycje ujęte
w biznesplanie, pod rygorem zwrotu jej części lub całości. Rozmiar zaś szkody
ustala się według art. 361 § 2 k.c., a zatem biorąc pod uwagę całość adekwatnych
następstw zdarzenia szkodzącego w majątku poszkodowanego. Przeto przy jego
ustaleniu nie sposób pominąć, jak odmiennie uczynił skarżący w swych wywodach,
zobowiązań powódki wynikających z decyzji o przyznanym jej dofinansowaniu.
Skoro Sąd Apelacyjny rozstrzygając w sprawie wyszedł z innych założeń,
zaskarżony wyrok nie mógł się ostać. Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.
kc