Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 529/15
POSTANOWIENIE
Dnia 15 czerwca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku małoletnich D. G. i K. G.
przy uczestnictwie L. G. i M. G.
o stwierdzenie nabycia spadku po Kr. G. i P. G.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 czerwca 2016 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyń
od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 17 marca 2015 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w Ł. postanowieniem z dnia 17 marca 2015 r. oddalił apelację
wnioskodawczyń D. G. i K. G., reprezentowanych przez matkę D. S., wniesioną od
postanowienia Sądu Rejonowego w Ł. z dnia 4 września 2014 r. o stwierdzenie
nabycia spadku po Kr. G. i P. G. - babci i dziadku wnioskodawczyń. Sąd pierwszej
instancji stwierdził, że spadek po Kr. G., zmarłej 30 kwietnia 2013 r. w Ł., nabyli na
podstawie ustawy: mąż P. G. oraz synowie L., M. G. i M., A. G. po 1/3 części
spadku każdy z nich oraz, że spadek po P. G., zmarłym 2 października 2013 r. w Ł.,
nabyli na podstawie ustawy: synowie L., M. G. i M., A.G. po ½ części każdy z nich.
Orzeczenie Sądu Okręgowego oparte zostało na następujących ustaleniach.
Kr. G. zmarła w dniu 30 kwietnia 2013 r. Pozostawiła męża P. G. i trzech
synów: L. G., M. G. i D. G. P. G. zmarł w dniu 2 października 2013 r. Zarówno Kr. G.
jak i P. G. nie pozostawili testamentu. D. G. zmarł w dniu 28 grudnia 2010 r.,
pozostawiając córki – D. G. i K. G., które działając przez ich matkę D. S., odrzuciły
spadek po ojcu w dniu 24 czerwca 2011 r.
Sąd Okręgowy uznał, wskazując na art. 931 § 2 i 1020 k.c., że skuteczne
odrzucenie przez wnioskodawczynie spadku po ojcu spowodowało wyłączenie ich
od dziedziczenia tak, jakby nie dożyły otwarcia spadku, czyli daty 28 grudnia 2010 r.
W konsekwencji Sądy obu instancji przyjęły, że w dacie otwarcia spadku po Kr. G.
oraz P. G. wnioskodawczynie nie miały zdolności dziedziczenia jako dzieci D. G. i
wnuki P. G. oraz Kr. G., ponieważ były traktowane jak spadkobiercy, którzy nie
dożyli otwarcia spadku. W oparciu o powyższe rozumowanie i dokonane ustalenia
Sąd Okręgowy oddalił apelację wnioskodawczyń.
W skardze kasacyjnej wnioskodawczynie wniosły o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i postanowienia Sądu Rejonowego oraz wydanie orzeczenia co do
istoty sprawy, względnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu. W skardze kasacyjnej
podniesiono zarzut naruszenia prawa materialnego, tj. art. 931 § 2 oraz 1020 k.c.
przez błędną ich wykładnię skutkującą przyjęciem, że odrzucenie przez małoletnie
3
wnioskodawczynie spadku po ojcu, zmarłym przed jego rodzicami skutkuje
wyłączeniem ich od dziedziczenia ustawowego po babci i dziadku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie spór dotyczył ustalenia kręgu spadkobierców
uprawnionych do dziedziczenia po zmarłych babci i dziadku wnioskodawczyń.
Sąd Okręgowy podzielił ustalenia Sądu pierwszej instancji i przyjął, że odrzucenie
przez wnioskodawczynie spadku po swoim ojcu powoduje, że nie mogą one
dziedziczyć po rodzicach swojego ojca, tj. swojej babci i dziadku. Zaprezentowana
w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia wykładnia przepisów, na które
powołał się Sąd Okręgowy, wymaga przypomnienia podstawowych kwestii
związanych z dziedziczeniem.
Zgodnie z art. 931 § 2 k.c. jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia
spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom
w częściach równych. Przepis ten otwiera dzieciom zmarłego spadkobiercy
bezpośrednią, własną drogą do dziedziczenia po jego rodzicach (dziedziczenie
przez wnuków). Wnuki spadkodawcy dziedziczą tylko udział, jaki przypadałby
dziecku, gdyby dożyło otwarcia spadku (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 6 lipca 2005 r., III CK 637/04, nie publ.). Oznacza to, że przewidziane
następstwo, w którym dzieci zmarłego wcześniej dziecka spadkodawcy wchodzą
w miejsce swojego rodzica, powoduje, że zstępni zmarłego dziedziczną w istocie
bezpośrednio po spadkodawcy. W doktrynie prawa cywilnego oraz judykaturze
zgodnie podkreśla się, że wnuki spadkodawcy w opisanej sytuacji dochodzą
do spadku prawem własnym, bezpośrednio po spadkodawcy, a nie po swoim
wstępnym, ponieważ ich dziedziczenie uzależnione jest od istnienia przesłanek
dziedziczenia takiego zstępnego w stosunku do spadkodawcy, nie zaś
względem swego bezpośrednio przodka. Złożenie oświadczenia o odrzuceniu
spadku po ojcu nie ma żadnego wpływu na dziedziczenie po dziadku (babci).
Regule dziedziczenia wyrażonej w art. 931 § 2 k.c. nie stoi na przeszkodzie - jak
błędnie przyjęły Sądy orzekające w sprawie - art. 1020 k.c. Przepis ten określa
skutki prawne odrzucenia spadku, którą to możliwość przewiduje art. 1012 k.c.,
i prowadzi do przyjęcia fikcji prawnej, że spadkobierca odrzucający spadek jest
4
traktowany tak, jakby w chwili otwarcia spadku nie miał zdolności dziedziczenia.
Odrzucenie spadku wywołuje jednak skutek w odniesieniu do określonego tytułu
powołania do dziedziczenia. Nie oznacza więc, że spadkobiercy, którzy odrzucili
spadek, są traktowani tak jakby nie dożyli daty otwarcia spadku odrzuconego
w przypadku powołania ich do dziedziczenia po innych osobach, nawet w tej samej
linii (por. postanowienie Sądu najwyższego z dnia 19 kwietnia 2012 r., IV CSK
354/11, LEX nr 1250572, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 sierpnia
2014 r., IACa 31/14, LEX nr 1511690). Na powyższą, prawidłową, wykładnię
przepisów o dziedziczeniu zwracała uwagę przedstawicielka ustawowa
wnioskodawczyń w osobiście sporządzonej apelacji, trafnie podnosząc, że na
odrzucenie spadku po ojcu wnioskodawczyń musiała uzyskać zgodę sądu
opiekuńczego, który badał czy z powodu odrzucenia spadku dzieci D. G. nie
poniosą szkody.
Błędna wykładnia spowodowana nieuwzględnieniem przez Sąd Okręgowy
samodzielnego tytułu dalszych zstępnych do dziedziczenia na podstawie art. 931
§ 2 doprowadziła do nieprawidłowego określenia kręgu spadkobierców po zmarłych
Kr. G. i P. G.
Z tych względów Sąd Najwyższy, uznając skargę kasacyjną za uzasadnioną,
na podstawie art. 39815
orzekł, jak w sentencji.
jw
eb