Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 lutego 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 11 lutego 2014r. w Katowicach

sprawy z odwołania J. P. (J. P. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Bielsku-Białej

z dnia 4 grudnia 2012r. sygn. akt VI U 813/12

zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 w ten sposób, że stwierdza, iż organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

/-/SSO del. G.Pietrzyk-Cyrbus /-/SSA A.Grymel /-/SSA L.Jachimowska

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 1085/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 22 maja 2012r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w B. odmówił J. P. przyznania emerytury wskazując, iż do dnia 1 stycznia 1999r. nie udowodnił 15 lat pracy w szczególnych warunkach, do której nie zaliczono okresu zatrudnienia od 1 lipca 1969r. do 30 listopada 1993r.
w Zakładzie (...), ponieważ na świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach brak ścisłego powołania na rozporządzenie Rady Ministrów oraz zarządzenie resortowe.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczony domagał się jej zmiany
i przyznania prawa do emerytury podnosząc, iż w spornym okresie pracował na stanowisku zaliczanym do pracy w warunkach szczególnych, co potwierdza przedłożone świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Nadto wskazał, iż w przedmiotowych warunkach pracował także w P.C. (...)
w B..

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania powołując się na okoliczności przytoczone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej wyrokiem z dnia 4 grudnia 2012r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób,
że przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 27 marca 2012r. (pkt 1) oraz stwierdził, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt 2).

Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, iż J. P. został przyjęty do (...) w dniu 1 września 1966r. na stanowisko ucznia w zawodzie ślusarza. Po zakończeniu nauki został przyjęty na stanowisko ślusarza, na którym pracował do dnia 30 listopada 1993r.

Do głównych obowiązków ślusarza na oddziałach wykańczalni, farbiarni
i pralni, tj. na tych, gdzie pracował ubezpieczony, należała naprawa agregatów, pomp, wykonywanie bieżących napraw.

Ślusarze pracowali 5 dni w tygodniu, co najmniej 8 godzin dziennie na I,
a czasami na II zmiany.

Stanowiącym podstawę powyższych ustaleń zeznaniom świadków: T. T. i K. W. Sąd I instancji dał wiarę, gdyż są spójne, logiczne
i wzajemnie się uzupełniają, a ponadto potwierdzają je zebrane dokumenty,
a w szczególności akta osobowe świadków i odwołującego oraz akta organu rentowego, co do faktu, iż świadczył on pracę na stanowisku ślusarza, a praca ta była pracą w warunkach szczególnych.

W oparciu o przedstawione ustalenia Sąd Okręgowy uznał, iż odwołanie jest uzasadnione.

Sąd przypomniał, iż zgodnie z art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009r.,
nr 153, poz. 1227 ze zm.) ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy, czyli 1 stycznia 1999r., osiągnęli: okres zatrudnienia
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn (pkt 1) oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (pkt 2). Emerytura, o której mowa w ust. 1 przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2).

Z kolei po myśli art. 32 powyższej ustawy w związku z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, ubezpieczonemu urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura, jeżeli osiągnął wiek emerytalny (60 lat) oraz posiada 25-letni okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat okresów pracy w warunkach szczególnych.

W ocenie Sądu Okręgowego, spór w niniejszej sprawie zmierzał do ustalenia, czy odwołujący spełnia kryterium posiadania stażu pracy w warunkach szczególnych, tj. ślusarza, w rozmiarze 15 lat, a to zgodnie z przepisami cytowanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., które w § 2 stwierdza,
że okresy pracy uzasadniające prawo do świadczeń na zasadach określonych w tym przepisie to okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przy czym okresy te stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji.

Sąd zaznaczył, iż o ile przed organem rentowym wnioskodawca zawsze winien przedłożyć stosowne zaświadczenie lub świadectwo świadczenia pracy
w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, aby móc nabyć prawo do emerytury w oparciu o powołane przepisy, to już w postępowaniu zainicjowanym odwołaniem przed Sądem, ubezpieczony może za pomocą dostępnych środków dowodowych wykazać okres pracy w warunkach szkodliwych lub w szczególnym charakterze (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1984r., III UZP 48/84, LEX nr 14630 oraz z dnia 10 marca 1984r., III UZP 6/84, LEX nr 14625).

Ten też pogląd judykatury, zdaniem Sądu Okręgowego, pozwolił ustalić
i przyjąć, iż odwołujący w okresie od 1 lipca 1969r. do 30 listopada 1993r. w (...) świadczył pracę na stanowiskach zaliczanych do pracy w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Praca ślusarza jest bowiem wymieniona w wykazie A stanowisk pracy w warunkach szczególnych w dziale XIV, poz. 25, pkt 1 w zarządzeniu nr 17 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego
z dnia 7 lipca 1987r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego
i lekkiego oraz w cytowanym rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

J. P. w dniu (...) ukończył 60 lat, wykazał ponad 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym przepracował co najmniej 15 lat
w warunkach szczególnych.

Jednocześnie Sąd I instancji stwierdził obowiązek organu rentowego wypłacenia ubezpieczonemu odsetek z tytułu niewypłaconego świadczenia, albowiem z akt rentowych T. T. wynika, iż przedłożył identycznej treści świadectwo pracy w warunkach szczególnych, którego organ rentowy nie zakwestionował.

Sąd podkreślił przy tym, iż stoi na stanowisku, że obywatel przedkładający
w urzędzie identyczne dokumenty może oczekiwać wydania decyzji tej samej treści.

Jako podstawę rozstrzygnięcia powołano art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.

Apelację od przedstawionego orzeczenia wywiódł organ rentowy.

Powołując się na zarzut naruszenia prawa materialnego poprzez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, a w szczególności naruszenie art. 118
ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009r., nr 153, poz. 1227 ze zm.) w związku
z art. 85 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009r., nr 205, poz. 1585 ze zm.), skarżący wniósł o zmianę pkt 2 zaskarżonego wyroku poprzez stwierdzenie, iż nie ponosi odpowiedzialności
za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do emerytury.

W uzasadnieniu podniósł, iż Sąd Okręgowy po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, tj. po przesłuchaniu w dniu 25 września 2012r. świadków oraz dopuszczeniu dowodu z akt osobowych świadków i ubezpieczonego, a następnie po uzupełnieniu postępowania dowodowego o akta rentowe świadka T. T., zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał odwołującemu prawo do emerytury z obniżonego wieku od dnia (...),
tj. od ukończenia 60-tego roku życia, jednocześnie w pkt 2 wyroku stwierdzając,
iż skarżący ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Apelujący zaznaczył, iż nie kwestionuje wyroku w pkt 1, nie zgadzając się natomiast z treścią jego pkt 2, tj., iż ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, skutkującej koniecznością wypłaty odsetek, które regulują powołane na wstępie przepisy.

Podkreślił, iż jego zdaniem, odmowa przyznania emerytury nie była obarczona błędem w wykładni lub w zastosowaniu prawa materialnego, ani też niewłaściwej oceny zebranego materiału dowodowego. Gdyby bowiem przyjąć takie stanowisko, Sąd I instancji niewątpliwie nie przeprowadzałby dodatkowego postępowania dowodowego, które w niniejszej sprawie nastąpiło. Postępowanie to nie może być utożsamiane z zawinionym działaniem organu rentowego skutkującym wypłatą odsetek.

Skoro zatem Sąd przeprowadził wnikliwe postępowanie dowodowe polegające na dopuszczeniu dowodu z akt osobowych zarówno odwołującego, jak i świadków, teza o odpowiedzialności skarżącego jest całkowicie nieuzasadniona.

Organ rentowy zarzucił nadto, iż wbrew twierdzeniom Sądu świadectwo pracy w szczególnych warunkach znajdujące się w aktach rentowych świadka T. T. nie jest identyczne z przedmiotowym świadectwem ubezpieczonego, bowiem w jego świadectwie stanowisko pracy zostało określone jako ”ślusarz oddziałowy”, natomiast w świadectwie pracy świadka stanowisko pracy określono jako ”ślusarz”.

Zauważył także, iż fakt prowadzenia przez Sąd I instancji postępowania dowodowego świadczy jednoznacznie, iż Sąd podzielił jego stanowisko,
iż świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach przedłożone przez ubezpieczonego nie jest wystarczającym dowodem do uznania tylko na jego podstawie wykazanego w nim okresu pracy w szczególnych warunkach.

Brak zatem uzasadnienia do stwierdzenia odpowiedzialności apelującego
za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zasłużyła na uwzględnienie.

Jak słusznie zarzuca bowiem skarżący, także zdaniem Sądu Apelacyjnego, okoliczności faktyczne omawianej sprawy przemawiają przeciwko uznaniu, iż ponosi on odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji w przedmiocie przyznania ubezpieczonemu prawa do emerytury
w obniżonym wieku emerytalnym wywodzonym z faktu wykonywania pracy
w warunkach szczególnych w okresie zatrudnienia od 1 lipca 1969r. do 30 listopada 1993r. w Zakładach (...) w B..

Przypomnieć należy, iż stosownie do treści art. 118 ust. 1 ustawy z dnia
17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013r., poz. 1440 ze zm.) organ rentowy wydaje decyzję
w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy
w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji,
z uwzględnieniem ust. 2 i 3 oraz art. 120.

Po myśli z kolei ust. 1a tego samego przepisu, w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego.

Nie budzi wątpliwości, iż z terminem do wydania decyzji łączy się problematyka odsetek. Przesłanką powstania obowiązku organu rentowego wypłaty odsetek jest opóźnienie tego organu w ustaleniu prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego lub wypłaty tego świadczenia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd, iż zawarte w art. 85 ust. 1 ustawy z dnia
13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U.
z 2013r., nr 1442 ze zm.) określenie ”nie ustalił prawa do świadczenia” oznacza zarówno niewydanie w terminie decyzji przyznającej świadczenie, jak i wydanie decyzji odmawiającej przyznania świadczenia, mimo spełnienia warunków do jego uzyskania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2001r., II UKN 402/00, OSNAPiUS 2002, nr 20, poz. 501), a zatem w tym ostatnim wypadku chodzi
o sytuacje, w których organ rentowy, odmawiając przyznania świadczenia, naruszył przepisy prawa materialnego określające przesłanki nabycia prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego, przy czym dla powstania obowiązku wypłaty odsetek konieczne jest stwierdzenie naruszenia prawa przez organ rentowy prawomocnym wyrokiem sądu zmieniającym decyzję organu rentowego
i przyznającym prawo do tego świadczenia.

Będące podstawą omawianego obowiązku błędy organu rentowego można podzielić na błędy w wykładni lub niewłaściwym zastosowaniu prawa oraz błędy
w ustaleniach faktycznych, będące skutkiem naruszenia przepisów proceduralnych. Błąd w wykładni lub niewłaściwym zastosowaniu prawa jest popełniany wówczas, gdy na podstawie prawidłowo i kompletnie zebranego materiału dowodowego i po ustaleniu niezbędnych okoliczności organ rentowy wydaje decyzję odmawiającą ustalenia prawa, ponieważ błędnie dokonuje interpretacji obowiązujących regulacji
w przedmiotowym stanie faktycznym. W takiej sytuacji sąd nie uzupełnia ustaleń faktycznych dokonanych przez organ rentowy.

Bardziej złożona jest prawna kwalifikacja błędu w ustaleniach faktycznych jako przesłanki uzasadniającej odpowiedzialność organu rentowego z tytułu wypłaty odsetek za opóźnienie. Możliwa jest bowiem sytuacja, iż przyznanie prawa do świadczenia nastąpi na skutek ustaleń faktycznych sądu. Aby stwierdzić w takiej sytuacji, że organ rentowy nie ponosi za to opóźnienie odpowiedzialności, konieczne jest wykazanie, iż w przepisanym terminie organ ten nie dysponował materiałem umożliwiającym przyznanie świadczenia, z uwzględnieniem jednakże tego, czy organ rentowy w ramach swoich kompetencji i nałożonych obowiązków poczynił wszystkie możliwe ustalenia faktyczne i wyjaśnił wszystkie okoliczności konieczne do wydania decyzji. Jeżeli bowiem zmiana decyzji w postępowaniu odwoławczym będzie uzasadniona ustaleniami co do okoliczności, które nie były i nie mogły być znane organowi rentowemu, nie będzie podstaw do uznania, iż opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność.

Prawna problematyka postępowania dowodowego i wyjaśniającego związana jest natomiast w dużym stopniu z kompetencjami organu rentowego dotyczącymi środków dowodowych dopuszczonych w postępowaniu przed tym organem.
W postępowaniu emerytalno-rentowym dowodem jest wszak tylko to, co prawo
za dowód uznaje i jako dowód dopuszcza. Wyjaśnienie okoliczności koniecznych do wydania decyzji następuje zatem również przez sąd.

Poza sporem pozostaje, iż wraz z wnioskiem o emeryturę z dnia 12 marca 2012r. J. P. przedłożył także pochodzące z daty 31 października 1994r. świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze potwierdzające, iż w czasie zatrudnienia w okresie od 1 września 1966r. do 30 listopada 1993r. w Zakładach (...) w B., od 1 lipca 1969r. do 30 listopada 1993r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w przemyśle lekkim - prace różne - bieżąca konserwacja agregatów i urządzeń na stanowisku ślusarza oddziałowego wymienionym w wykazie A dziale XIV poz. 25 pkt 25 stanowiącego załącznik nr 1 do zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego nr 7 z dnia 7 lipca 1987r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
w zakładach resortu przemysłu chemicznego i lekkiego.

Do przedmiotowego wniosku dołączył także datowane na 30 listopada 1993r. świadectwo pracy, z którego wynika, iż był zatrudniony w Zakładach (...) w B. od 1 września 1966r. do 30 listopada 1993r. zajmując stanowisko ucznia ślusarni i ślusarza, ostatnio ślusarza.

Odmawiając ubezpieczonemu prawa do przedmiotowego świadczenia organ rentowy - odmawiając uwzględnienia okresu od 1 lipca 1969r. do 30 listopada 1993r. jako pracy w szczególnych warunkach z tytułu zatrudnienia w Zakładach (...) w B. - wskazał, iż w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach brak powołania na rozporządzenie Rady Ministrów oraz zarządzenie resortowe.

Nie budzi jakichkolwiek wątpliwości, iż świadectwo wykonywania pracy
w szczególnych warunkach nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244
§ 1 i 2 k.p.c., gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej. Tylko dokumenty wystawione przez te organy stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Natomiast świadectwo traktuje się w postępowaniu sądowym jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi dowód tego, iż osoba, która go podpisała złożyła oświadczenie woli zawarte w dokumencie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2011r., I UK 107/11, LEX
nr 1084700).

Sąd nie jest zatem związany oceną charakteru zatrudnienia pracownika dokonaną przez pracodawcę w wystawionym pracownikowi świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Ma ono służyć jedynie celom dowodowym. Dokument ten podlega tym samym co do swojej wiarygodności i mocy dowodowej takiej samej ocenie, jak każdy inny dowód.

Takiej też oceny powołanego świadectwa wykonywania przez ubezpieczonego pracy w szczególnych warunkach dokonał Sąd I instancji
w rozpatrywanym przypadku, poprzedzając wydanie zaskarżonego wyroku obszernym postępowaniem dowodowym, obejmującym zarówno dowód z zeznań wskazanych przez odwołującego świadków: T. T. i K. W., jak i dowód z akt osobowych ubezpieczonego i świadków, a także z akt organu rentowego dotyczących J. P. oraz świadka T. T.. Nadto, skorzystał także z subsydiarnego środka dowodowego w postaci przesłuchania odwołującego w charakterze strony, dopiero w oparciu o tak zgromadzony materiał dowodowy uznając, iż w spornym okresie ubezpieczony faktycznie wykonywał pracę w warunkach szczególnych uprawniającą go do nabycia uprawnień do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

W tej sytuacji przyjęcie przez Sąd Okręgowy, iż organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, zdaniem Sądu Apelacyjnego ocenić należy jako szczególnie niekonsekwentne. Skoro bowiem rozpoznając odwołanie od kontrolowanej w sprawie decyzji Sąd I instancji przeprowadził opisane wyżej postępowanie dowodowe, niejako sam uznał, iż organ rentowy nie dysponował materiałem umożliwiającym przyznanie świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2004r., II UA 1/04, OSNP 2004, nr 23, poz. 406).

Bez znaczenia pozostaje przy tym akcentowana przez Sąd Okręgowy okoliczność, iż organ rentowy nie kwestionował identycznej treści świadectwa pracy w warunkach szczególnych przedłożonego przez świadka T. T..

Pomijając, iż jak słusznie wskazuje skarżący, treść świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych dostępnego w aktach ubezpieczonego różni się nieco od przedmiotowego świadectwa przedłożonego przez świadka,
co najistotniejsze, rozstrzygnięcie konkretnej sprawy zależy wyłącznie od poczynionych w tej sprawie okoliczności faktycznych.

Kierując się przedstawionymi motywami, Sąd Apelacyjny uznając apelację organu rentowego za uzasadnioną, na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok orzekając jak w sentencji.

/-/ SSO (del.) G. Pietrzyk – Cyrbus /-/ SSA A. Grymel /-/ SSA L. Jachimowska

Sędzia Przewodniczący Sędzia

JM