Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 września 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marek Szymanowski

Sędziowie: Sławomir Bagiński

Bożena Szponar - Jarocka

Protokolant: Magdalena Zabielska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 września 2020 r. w B.

sprawy z odwołania L. S. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ponowne ustalenie kapitału początkowego

na skutek apelacji wnioskodawcy L. S. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 17 czerwca 2020 r. sygn. akt V U 236/20

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od L. S. (1) na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Sygn. akt III AUa 471/20

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 22.06.2018r. odmówił przeliczenia kapitału początkowego L. S. (1) ponieważ nowe dowody nie powodują zmiany wartości kapitału.

W odwołaniu od tego orzeczenia wnioskodawca zarzucił organowi rentowemu, że bezpodstawnie nie uwzględnił dochodu z okresu zatrudnienia w byłej NRD. Jego zdaniem, można było dokonać przeliczenia wynagrodzenia wg kursu NBP marki, a nie uwzględniając minimalnego polskiego wynagrodzenia. Na podstawie tego zarzutu zażądał uchylenia zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 17 czerwca 2020 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku oddalił odwołanie i zasądził od L. S. (1) na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwotę 180 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił na podstawie świadectwa służby z 6.02.2017r.

wynika, że odwołujący w okresie od 1.06.1986r. do 31.03.1988 r. pełnił służbę w MO. Następnie od 8.05.1989r do 6.06.1990r. pracował w byłej NRD. Po powrocie do Polski pobierał zasiłek z Rejonowego Biura Pracy w B. ( 3.10.1990- 30.11.1992). Decyzją organu rentowego z 20.04.2017 r. ustalono L. S. kapitał początkowy. Przy jego ustaleniu organ nie uwzględnił okresu od 11.04.1986r.- 12.05.1986r. gdyż nie podjął pracy po odbyciu służby wojskowej. Ubezpieczony w dniu 1.01.1999r. legitymował się okresami składkowymi w wymiarze 16 lat, 5 m-cy i 14 dni. Z wykazu wprowadzonych okresów wynika, że O/ZUS uznał okres 8.05.1989-6.06.1990r.

Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału został obliczony na podstawie dochodów ubezpieczonego z lat 1980-89 ( 52,99 %). Do przeciętnego wynagrodzenia z lat 1984, 1986, 1988 i 1989 O/ZUS przyjął kwotę przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za dany rok, odpowiednią do liczby miesięcy, w których podlegał on ubezpieczeniom społecznym. Dodatkowo organ pismem z 20.04.2017r. zawiadomił wnioskodawcę, że z okresu pracy w NRD przyjął minimalne wynagrodzenie. 7.03.2018r. złożył on wniosek o ponowne ustalenie wartości kapitału z uwzględnieniem faktycznego wynagrodzenia uzyskanego w tym kraju.

Organ rentowy odpowiedział mu pismem z 9.06.2017r., a po roku wydał zaskarżoną decyzję.

Sąd Okręgowy przypomniał, że zgodnie z treścią art. 174 ust. 3 ustawy z 17.12.1998r. o e. i r. z FUS podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15,16, 17 ust.1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1.01.1999r.

Podstawę wymiaru emerytury stanowi przeciętna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne. Do podstawy dolicza się kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków. Rada Ministrów 1.04.1985r. wydała rozporządzenie w sprawie szczególnych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytury i rent ( DZ. U. 1989.11630.). Przede wszystkim podstawę wymiaru ustala się od wynagrodzenia z tytułu pracy w ramach stosunku pracy. Jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenia przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru, pracownik był zatrudniony za granicą, do naliczenia podstawy wymiaru przyjmuje się za okresy tego zatrudnienia:

1)  kwoty, od których za te okresy opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne w kraju, albo

2)  jeżeli okres zatrudnienia za granicą przypada przed dniem 1.01.1991r.

kwoty wynagrodzenia przysługujących w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę.

Sąd Okręgowy uznał za niewątpliwe, że z tytułu zatrudnienia ubezpieczonego w NRD nie została opłacona składka w Polsce. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 5.12.2018r. ( III UK 33/16) uznał, że w takiej sytuacji w jakiej był ubezpieczony, należy ustalić podstawę zgodnie z art. 15 ust. 2a ustawy o e. i r. z FUS, czyli przyjąć kwotę obowiązującego w spornym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników. O/ZUS zastosował ten sposób ustalenia podstawy wymiaru składek za 1989r. Sposób wskazany przez ubezpieczonego nie ma żadnego uzasadnienia prawnego i dlatego jego odwołanie zostało oddalone na mocy art. 477 ¹⁴§ 1 k.p.c.

W apelacji wniesionej od tego wyroku skarżący zarzucał naruszenie bliżej nieokreślonych przepisów prawa materialnego i domagał się jego uchylania. Wskazał, że w postępowaniu przedstawił sądowi możliwość wyliczenia jego wynagrodzenia uzyskiwanego w okresie zatrudnienia byłej Niemieckiej Republice Demokratycznej, a Sąd Okręgowy bez dokonania szczególnej analizy nie rozpatrzył odwołania , a nadto obciążył go kosztami procesu na rzecz organu rentowego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje

Apelacja podlegała po ostatecznym rozważaniu oddaleniu, trzeba się jednak zgodzić, iż uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie wyjaśnia wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia kwestii.

Zatrudnienie obywateli polskich na obszarze byłej Niemieckiej Republiki Demokratycznej regulowały przepisy umowy międzynarodowej podpisanej w W. dnia 13 Lipca 1957 r. zwartej pomiędzy Polską Rzecząpospolitą Ludową I Niemiecką Republiką Demokratyczną o współpracy w dziedzinie polityki społecznej (Dz.U.1958.51.246 z zm.). Umowa ta została uzupełniona Protokołem zawartym pomiędzy Polską Rzecząpospolitą Ludową i Niemiecką Republiką Demokratyczną o podpisanym w W. dnia 14 października 1971 r. (Dz.U.1972.19.137 ). Artykuł 4 ust. 1 tej umowy przewidywał, że obowiązek ubezpieczenia i opłacania składek na ubezpieczenie pracowników regulują przepisy tego państwa, na którego obszarze wykonywane jest zatrudnienie. Natomiast renty i emerytury przyznaje instytucja ubezpieczeniowa państwa, na którego obszarze pracownik (ubezpieczony) mieszkał w dniu zgłoszenia wniosku o rentę lub emeryturę, według przepisów tego państwa. Instytucja ta uwzględnia przy tym okresy zatrudnienia (ubezpieczenia) przebyte tak w jednym, jak i w drugim państwie (art. 6 ust. 1). Po zjednoczeniu (...) została zawarta umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec z dnia 8 grudnia 1990 r. o zabezpieczeniu społecznym (Dz. U. z 1991 r. Nr 108, poz. 468), która weszła w życie 1 stycznia 1991 r., która objęła swym zasięgiem również terytorium byłej NRD, tym samym umowa z 13 lipca 1957 r. straciła moc obowiązującą. Jednakże art. 27 ust. 2 umowy z 8 grudnia 1990 r. przewiduje, że do roszczeń i uprawnień istniejących w dniu 2 października 1990 r. na podstawie umowy z 13 lipca 1957 r. nadal pozostają właściwe przepisy prawne, które obowiązują dla okresów ubezpieczenia i wypadków przy pracy (chorób zawodowych), które zostały przebyte lub powstały w istniejącym dnia 2 października 1990 r. miejscu zamieszkania. W świetle powyższej umowy oraz ustaleń Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej - na potrzeby udzielenia odpowiedzi z dnia 7 maja 2013 r. na interpelację poselską nr (...) wynika , że składki na ubezpieczenie społeczne polskich obywateli zatrudnionych w przedsiębiorstwach niemieckich na terenie NRD były odprowadzane do niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej, która przekazywała na rzecz polskiej instytucji ubezpieczeniowej część uzyskanych składek, rekompensując w pewnym stopniu wydatki poniesione przez ZUS na wypłatę rent i emerytur za te okresy. Zasady rekompensaty kosztów świadczeń pieniężnych wypłacanych przez polską instytucję ubezpieczeniową były określone w umowach pomiędzy rządem PRL a rządem NRD w sprawie czasowego zatrudnienia polskich pracowników w przedsiębiorstwach NRD ( umowy niepublikowane z dnia 1966 r. dotyczące pracowników przygranicznych, umowa z dnia 25 maja 1971 r. dotycząca innych pracowników niż przygraniczni oraz zastępująca dwie poprzednie umowa z dnia 5 września 1988 r.). Zwrot kosztów poniesionych przez ZUS dokonywany był w formie ryczałtu określanego w drodze wzajemnych ustaleń rządowych, nie był to zwrot kosztów rzeczywistych, ponieważ przy ustalaniu wysokości ryczałtu uwzględniane były koszty świadczeń zdrowotnych i rzeczowych udzielanych - w przypadku choroby lub wypadku przy pracy - przez instytucję niemiecką. Z uwagi na sposób dokonywania rozliczeń na podstawie ww. umów nie było można ustalić związku wysokości uzyskiwanych z NRD zwrotów za poszczególne okresy z podstawą wymiaru i wysokością składek na ubezpieczenie społeczne w Polsce w tym samym okresie. Minister wyjaśnił, iż badania w tym zakresie nie były prowadzone. Tak więc do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty dla tych osób można było jedynie przyjąć tzw. wynagrodzenie zastępcze. Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty za okresy pracy za granicą przyjmuje się zgodnie z § 10 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz. U. z 1989 r. Nr 11, poz. 63, ze zm.). w konsekwencji powyższe Minister sugerował potrzebę przyjmowania do ustalenia podstawy wymiaru świadczeń:

- kwoty, od których za te okresy opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne w kraju, albo

- jeżeli okres zatrudnienia za granicą przypada przed dniem 1 stycznia 1991 r., kwoty wynagrodzenia przysługującego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę (tzw. wynagrodzenie zastępcze). Minister wyjaśnił też, że wprawdzie przepis ten dotyczy tylko pracowników, którzy pracowali uprzednio w Polsce, jednakże z uwagi na zasadę równego traktowania przyjęto, że możliwość ta powinna dotyczyć wszystkich osób zatrudnionych za granicą, niezależnie od faktu uprzedniej pracy w Polsce. Osoby, które nie były uprzednio zatrudnione w Polsce, mogą skorzystać z możliwości wskazania wynagrodzenia osiąganego w kraju przez pracownika zatrudnionego w tym samym lub podobnym charakterze, w jakim były one zatrudnione ostatnio za granicą.

Zestawiając powyższe z żądaniami skarżącego zwartymi w odwołaniu i apelacji trzeba przyjąć, iż nie można ich spełnić i przyjąć do podstawy wymiaru kapitału początkowego jego wynagrodzeń za okres pracy w byłej Niemieckiej Republice Demokratycznej poprzez proste przeliczenie uzyskiwanego przez niego wówczas wynagrodzenia, przy przejęciu kursu marki enerdowskiej z tego okresu z kilku powodów.

Po pierwsze w świetle powyższych wywodów nie można przyjąć ,że pobierane z tytułu uzyskiwanego przez niego wówczas z tego zatrudnienia były opłacane składki na ubezpieczanie społeczne w Polsce , jak wymaga tego §10 ust. 1 powołanego wyżej rozporządzenia. Z powyższych wyjaśnień Ministra zawartych w odpowiedzi na interpelację wynika, że za poszczególnych pracowników pracujących w byłej NRD, nie były płacone składki, a jedynie właściwy niemiecki organ przekazywał globalnie pewną kwotę tytułem części pobranych przez ten organ składek do polskiej instytucji ubezpieczeniowej, bez indywidualizacji na poszczególnych pracowników. Można zatem powiedzieć, w pewnym uproszczeniu do polskiej instytucji ubezpieczeniowej trafiała tylko pewna bliżej nieokreślona kwota składek od wynagrodzeń polskich pracowników zatrudnianych w NRD.

Są jeszcze dwa inne powody, które sprzeciwiają się przyjęcia metody ustalenia wysokości wynagrodzeń za sporny okres, uwzględnianych w podstawie wymiaru kapitału początkowego , poprzez przeliczenie kursowe wynagrodzenia w markach byłego NRD na złote wg z tego okresu. W tym zakresie zauważyć bowiem należy, że złożonych dokumentów dot. tego zatrudnienia wynika bowiem, że miesięcznie odwołujący zarabiał wówczas 750 marek (k. 7 wg zaświadczenia wystawionego na 30.06.1989r.), natomiast z zaświadczenia wystawionego za cały okres od 8.05.1989r. do 06.06.1990 r. wynika, że uzyskał wynagrodzenie brutto 10.397, 21 marek NRD , co oznacza, że średnio w tym okresie obejmującym prawie 13 miesięcy odwołujący uzyskiwał wynagrodzenia wynoszące około 799 marek miesięcznie ( 10.397 marek /13 miesięcy). Można zatem przyjąć, iż wynagrodzenie odwołującego w tym czasie w markach było dość stabilne. Tymczasem w Polsce w tym czasie z uwagi na zmiany ustrojowe i załamanie gospodarcze wystąpiła ogromna inflacja. Dość powiedzieć, że II kwartale 1989 r. przeciętne wynagrodzenie wynosiło 105.264. zł ; w III kwartale 207.707. zł ; w IV kwartale 437.506. zł ( por. Obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 25 maja 1990 r. w sprawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników w gospodarce uspołecznionej w latach 1950-1989 oraz w kolejnych kwartałach 1989 r. M.P.1990.21.171). Podobnie w 1990 r. gdzie wg danych GUS przeciętne miesięczne wynagradzanie wynosiło 1 029 637 zł , a najniższe wynagrodzenie od stycznia 1990 r. wynosiło 120.000 zł; od września 368.000 zł ; od października 440.000 zł ( por. załącznik Nr 2 do rozporządzenia Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1990 r. w sprawie przygotowania do rewaloryzacji emerytur i rent , Dz.U.1990.83.484.). Przyjęcie zatem tej metody prowadziłoby do wypaczenia wyniku.

Po drugie trzeba zauważyć, iż w tym okresie Polska rozpoczęła proces wychodzenia z socjalistycznego systemu gospodarczego, a NRD dalej w nim pozostawało ( do czasu zjednoczenia) , a w takich ustrojach trudno w ogóle mówić o kursie walut, bowiem był on ustalany odgórnie w oderwaniu od realnych wartości danej waluty, co czyni trudnym do przyjęcia traktowanie takich kursów jako oddających realną wartość przeliczanych walut.

Teoretycznie w sprawie można by ewentualnie rozważyć, gdyby w tym zakresie skarżący przedstawił jakiś materiał dowodowy ustalenie wynagradzania zastępczego w oparciu o § 10 pkt 2 rozporządzenia . Można to by było uczynić w oparciu o kwoty wynagrodzenia przysługujących w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę. W tym zakresie nie przedstawiono w sprawie żadnego materiału dowodowego, ani nie podniesiono zarzutów procesowych, które wymagałyby rozważenia przez Sąd Apelacyjny.

W tym stanie rzeczy Siad Apelacyjny na zasadzie art 385 k.p.c. oddalił apelację.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 i § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2015 r, poz. 1804 z zm.)., a zatem na podstawie zasady odpowiedzialności za wynik procesu, w myśl której strona przegrywająca zobowiązana jest zwrócić stronie wygrywającej poniesione koszty – w tym przypadku koszty zastępstwa prawnego.