Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 grudnia 2020 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny, w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Robert Pabin

Protokolant: sek. sąd. Joanna Wołczyńska - Kalus

po rozpoznaniu w dniu 15 grudnia 2020 roku w Sieradzu na rozprawie

sprawy z powództwa J. T.

przeciwko M. B.

o zapłatę

1.  umarza postępowanie co do żądania zapłaty 170.000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19 czerwca 2019r. do dnia zapłaty, z uwagi na częściowe cofnięcie powództwa;

2.  w pozostałym zakresie powództwo oddala.

Sygn. akt IC 266/20

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 25 maja 2020 roku powód J. T. reprezentowany przez r.pr. J. K. wniósł o zasądzenie od pozwanej M. B. kwoty 340.00 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 19 czerwca 2019r. do dnia zapłaty, wraz z kosztami postępowania według norm przepisanych. Uzasadniając swe żądanie powód wskazał, że w dniu 5 marca 2018r. strony zawarły umowę przedwstępną sprzedaży nieruchomości położnej w S. składającej się z zabudowanej działki gruntu nr (...) dla której Sąd Rejonowy w Wieluniu VII Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w P. prowadzi księgę wieczystą nr (...) ustalając cenę zakupu na kwotę 340.000 zł oraz termin zawarcia przyrzeczonej umowy sprzedaży na dzień 5 kwietnia 2018r. Przy zawarciu umowy powód zobowiązał się uiścić pozwanej zadatek w kwocie 170.000 zł, który przekazał jej ojcu G. B. (1) w dniu 7 marca 2018r. otrzymując od niego pokwitowanie na kwotę 350.000 zł. Pokwitowanie to obok kwoty zadatku obejmowało również pożyczkę udzieloną przez powoda powódce i jej ojcu w kwocie 180.000 zł. Ponadto powód udzielił im pożyczki w kwocie 103.000 dolarów amerykańskich, której zwrotu będzie dochodził w odrębnym postępowaniu. Ostatecznie, do zawarcia umowy sprzedaży nie doszło z przyczyn leżących po stronie pozwanej. W tym stanie rzeczy powód pismem z dnia 21 maja 2019 roku zażądał od pozwanej zwrotu zadatku w podwójnej wysokości. M. B. nie uczyniła zadość temuż żądaniu.

Nakazem zapłaty z dnia 25 czerwca 2020 r. wydanym w postępowaniu upominawczym w sprawie INc 24/20 Sąd Okręgowy w Sieradzu uwzględnił powództwo w całości.

Od powyższego nakazu sprzeciw w ustawowym terminie złożyła pozwana wnosząc o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na jej rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwana zaprzeczyła wszystkim twierdzeniom pozwu za wyjątkiem wyraźnie przyznanych. Skarżąca przyznała fakt zawarcia umowy przedwstępnej podnosząc jednak, że powództwo jest bezzasadne. Zdaniem M. B. dochodzone w pozwie roszczenie uległo przedawnieniu na podstawie art. 390 § 3 k.c. Ponadto jej ojciec G. B. (1) dokonał na rzecz powoda częściowego zwrotu kwoty dłużnej.

W piśmie procesowym z dnia 7 października 2020roku strona powodowa ograniczyła żądanie do kwoty 170.000 zł. W pozostałym zakresie cofnęła powództwo wnosząc o umorzenie postępowania. Jako podstawę prawną dochodzonego roszczenia wskazała przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu i nienależnym świadczeniu. Zdaniem powoda kwotę 170.000 zł przekazał on pozwanej tytułem zadatku na poczet przyszłej umowy, do zawarcia której nie doszło. W efekcie zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty a ono samo stało się świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 410 § 2 kc.

W odpowiedzi na zmodyfikowane powództwo M. B. podtrzymała żądanie jego oddalenia w całości. Jednocześnie zaprzeczyła aby po zawarciu umowy przedwstępnej przyjęła od powoda jakąkolwiek kwotę pieniężną lub by w odpowiedzi na pozew przyznała przyjęcie od niego 170.000 zł. Zdaniem pozwanej powód bezzasadnie powołuje się na przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu albowiem znajdują one zastosowanie jedynie w przypadku braku podstawy prawnej roszczenia. Tymczasem podstawę prawną roszczeń pozwu stanowią przepisy o umowie przedwstępnej i zadatku, przy czym pozwana może uchylić się od uczynienia zadość żądaniu z uwagi na przedawnienie roszczenia.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny

J. T. i G. B. (1) znają się kilkadziesiąt lat. Łączą ich relacje osobiste i biznesowe. W przeszłości powód kilkukrotnie pożyczał koledze różne sumy pieniędzy.

Dowód: zeznania J. T. (ReCourt z 15.09.2020r od 00:01:19 do 00:12:59 oraz z dnia 15.12.2020r. od 00:08:17 do 00:23:44)

Na początku 2018 roku J. T. uzyskał od G. B. (1) informację, iż jego córka - M. B. planuje sprzedać nieruchomość położoną w miejscowości S. składającą się z zabudowanej domem mieszkalnym działki nr (...). Powód wyraził zainteresowanie tą ofertą. Nieruchomość chciał kupić dla wnuczki. Wszelkie ustalenia dotyczące transakcji uzgadniał z G. B. (1).

Dowód: wydruk księgi wieczystej (...) (k.16-22); zeznania J. T. (ReCourt z 15.09.2020r od 00:01:19 do 00:12:59 oraz z dnia 15.12.2020r. od 00:08:17 do 00:23:44)

W dniu 5 marca 2018 roku powód jako kupujący, M. B. jako sprzedająca oraz G. B. (1) jako korzystający z prawa dożywocia stawili się przed notariuszem D. M. w Kancelarii Notarialnej w W. w celu zawarcia przedwstępnej umowy sprzedaży. Aktem notarialnym Repertorium A numer (...) M. B. zobowiązała się sprzedać J. T. zabudowaną działkę gruntu nr (...) o powierzchni 0,35 ha dla której Sąd Rejonowy w Wieluniu VII Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w P. prowadzi księgę wieczystą nr (...) za cenę 340.000 zł (§ 3 umowy - k.11). Termin zawarcia przyrzeczonej umowy sprzedaży został przez strony ustalony na 5 kwietnia 2018 roku (§4 umowy – k.11). Jednocześnie strony ustaliły, że w terminie do 6 marca 2018r, J. T. w związku z zawartą umową przedwstępną wypłaci M. B. zadatek w rozumieniu art. 394 k.c. w kwocie 170.000 zł (§5 umowy k. 11v). Pozwana zobowiązała się natomiast między innymi do tego, że w dniu zawarcia umowy przyrzeczonej przedstawi dokumenty stanowiące podstawę do wykreślenia z działu IV księgi wieczystej hipotek obciążających nieruchomość (§7 umowy k. 12).

Dowód: akt notarialny Repertorium A numer (...) (k.7-15); wydruk księgi wieczystej (...) (k.16-22);

Strony postanowiły także, iż w przypadku zawarcia umowy przyrzeczonej zadatek w kwocie 170.000 zł zostanie zaliczony na poczet ceny a pozostała część ceny tj. 170.000 zł będzie płatna w dniu umowy przyrzeczonej. W razie nie wykonania umowy przez nabywcę, pozwana mogła bez wyznaczania dodatkowego terminu od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować a w razie nie wykonania umowy przez zbywczynię, powód mógł od niej żądać sumy wypłaconego zadatku w podwójnej wysokości (§ 8 umowy – k.12)

Dowód: akt notarialny Repertorium A numer (...) (k.7-15);

W dniu 7 marca 2018r. powód wręczył w swoim biurze G. B. (1) pieniądze, które miały zostać wykorzystanie przez niego na realizację planów biznesowych. Na wręczone G. B. (1) sumy J. T. otrzymał od niego pokwitowanie na kwotę 350.000 zł.

Dowód: pokwitowanie (k. 23); zeznania J. T. (ReCourt z 15.09.2020r od 00:01:19 do 00:12:59 oraz z dnia 15.12.2020r. od 00:08:17 do 00:23:44)

Do zawarcia przyrzeczonej umowy sprzedaży nieruchomości nigdy nie doszło. Hipoteki obciążające nieruchomość w dniu zawarcia umowy przedwstępnej, nie zostały wykreślone do chwili obecnej. Strony nie kierowały do siebie wezwań do wykonania umowy przedwstępnej ani oświadczeń o odstąpieniu od niej. W dniu 21 maja 2019r. J. T. wezwał pozwaną do zapłaty kwoty 340.000 zł w terminie 14 dni od otrzymania wezwania tytułem zwrotu zadatku w podwójnej wysokości w związku z niewykonaniem przez M. B. umowy przyrzeczonej. Pozwana nie uczyniła zadość żądaniu i w sprawie wszelkich rozliczeń finansowych odesłała powoda do swojego ojca. W związku z brakiem reakcji ze strony pozwanej, powód bezskutecznie wezwał ją przed Sądem Rejonowym dla Wrocławia Śródmieście we Wrocławiu do próby ugodowej.

Dowód: wydruk księgi wieczystej (...) (k.16-22); wezwanie do zapłaty z dowodem nadania (k. 24-26v); zawiadomienie o posiedzeniu sądu (k.27); zeznania J. T. (ReCourt z 15.09.2020r od 00:01:19 do 00:12:59 oraz z dnia 15.12.2020r. od 00:08:17 do 00:23:44)

W lutym 2020 roku G. B. (1) udał się do Ugandy aby sfinalizować transakcję zakupu złota. Do kraju miał powrócić w marcu. Tak się jednak nie stało. G. B. tłumaczył to problemami komunikacyjnym wynikającymi z pandemii (...) W efekcie powód zaczął obawiać się o zwrot waluty pytając w wiadomości SMS z 25 kwietnia 2020 r. kiedy G. B. (1) odda mu 100.500 dolarów, które spłaca mu już od dwóch lat. W odpowiedzi nadesłanej SMS-em ojciec pozwanej zapewnił powoda o tym, że otrzyma on wszystko co zostało mu obiecane.

Dowód: zrzut ekranu zawierający wiadomości SMS (k. 44-56); zeznania J. T. (ReCourt z 15.09.2020r od 00:01:19 do 00:12:59 oraz z dnia 15.12.2020r. od 00:08:17 do 00:23:44)

Powyższy stan faktyczny, został ustalony w oparciu o zgromadzony w aktach sprawy osobowy i nieosobowy materiał dowodowy. Sąd w całości uznał za wiarygodne złożone do akt sprawy dokumenty prywatne i urzędowe wobec braku okoliczności podważających ich wiarygodność. Sąd dał wiarę zeznaniom powoda za wyjątkiem tego fragmentu w którym stwierdził, że w dniu 7 marca 2018 roku w obecności pozwanej przekazał w swoim biurze G. B. (1) zadatek w kwocie 170.000 zł otrzymując pokwitowanie opiewające na 350.000 zł. W ocenie sądu zgromadzone dowody ocenione zgodnie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego pozwalają bowiem przyjąć jedynie, że w dniu 7 marca 2018roku powód przekazał ojcu pozwanej środki pieniężne na które otrzymał pokwitowanie opiewające na 350.000 zł. Tym nie mniej, wobec jednoznacznego stanowiska pozwanej, która zaprzeczyła aby otrzymała od powoda jakiekolwiek pieniądze, brak jest przekonujących dowodów na to, że pokwitowanie dotyczy zadatku z umowy przedwstępnej a nadto, że jakakolwiek część z pokwitowanej sumy trafiła w ręce pozwanej. Należy bowiem zauważyć, że J. T. i G. B. (1) znali się od wielu lat i prowadzili ze sobą interesy. Z zeznań powoda wynika, że wszelkie ustalenia dotyczące sprzedaży nieruchomości oraz kwestie późniejszych rozliczeń z tego tytułu powód czynił wyłącznie z G. B. a nie jego córką, która w tych sprawach odsyłała go do ojca. W tym stanie rzeczy brak jest argumentów potwierdzających wiarygodność twierdzeń powoda na to, że pozwana uczestniczyła w jego rozliczeniach finansowych z G. B.. Doświadczenie życiowe każde bowiem uznać, że gdyby powód rzeczywiście przekazał zadatek do rąk pozwanej lub za jej zgodą - ojcu w jej obecności, zażądał by pokwitowania od niej samej z dokładnym oznaczeniem sumy i rodzaju zobowiązania w wykonaniu którego świadczenie zostało spełnione lub co najmniej złożenia przez nią podpisu na pokwitowaniu wystawionym przez ojca. Co więcej, biorąc pod uwagę fakt, że według twierdzeń pozwu pokwitowanie obejmowało nie tylko zadatek ale także pożyczkę na kwotę 180.000 zł logiczne i zgodne z doświadczeniem życiowym jest to, że powód zażądał by oddzielnych pokwitowań od pozwanej i jej ojca lub co najmniej w ostateczności wskazania przez G. B. w pokwitowaniu jakie kwoty i z jakiego tytułu otrzymał. Brak podpisu pozwanej na pokwitowaniu wystawionym przez jej ojca oraz brak wyszczególnienia, że jakakolwiek część w/w sumy stanowi zadatek w wykonaniu umowy zawartej przez M. B. wskazuje zdaniem sądu jednoznacznie, że pozwana nie była obecna przy przekazywaniu w/w sum przez powoda a co istotniejsze potwierdza jej wersję, iż zadatku nie otrzymała. W tym stanie rzeczy należało uznać, że o ile do przekazania przez powoda środków pieniężnych o wartości 350.000 zł G. B. w dniu 7 marca 2018r. rzeczywiście doszło o tyle, brak dowodów na to, że jakakolwiek część z tego świadczenia stanowiła zadatek z umowy przedwstępnej który trafił do rąk pozwanej. Co więcej, wątpliwości co do charakteru świadczenia stwierdzonego pokwitowaniem wzbudza fakt, że w okresie tożsamym z momentem zawierania umowy przedwstępnej powód przekazał G. B. walutę w wysokości ponad 100.000 dolarów amerykańskich (sms z 25.04.2020r. o treści „Oszuście kiedy oddasz 500 $ i 100.000 $” k. 49 „Już dwa lata spłacasz...”k. 50, ). W pozwie mowa o kwocie 103.000 dolarów. Tymczasem kwota 103.500 $ przeliczona według średniego kursu NBP z dnia 7 marca 2018 roku (3,37 zł) wynosi 348.795 zł. Powód nie przedłożył do akt innego pokwitowania otrzymanego od G. B.. W ocenie sądu powyższa okoliczność prowadzi do wniosku, że pokwitowanie na sumę 350.000 zł nie dotyczy zaliczki z umowy przedwstępnej i wcale nie musi dotyczyć sumy w złotych polskich lecz może dotyczyć przekazanych G. B. dolarów.

Sąd zważył co następuje

Powództwo jest bezzasadne i podlega oddaleniu w całości. Zgodnie z treścią art. 389 § 1 k.c. umowa przedwstępna to kontrakt mocą którego strony zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (przyrzeczonej). Umowa ta dla swej ważności musi określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej, a nadto powinna określać termin jej zawarcia. Zawarcie umowy przedwstępnej wywołuje dwojakie skutki, w sytuacji gdy strona zobowiązania do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia. Skutek słabszy polega na możliwości żądania przez drugą stronę naprawienia szkody którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Przy czym strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania (art. 390 § 1 k.c.). Skutek mocniejszy wchodzi w grę jedynie wtedy gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom od których zależy ważność umowy przyrzeczonej (w szczególności) co do formy. W takim przypadku druga strona może dochodzić (przed sądem) zawarcia umowy przyrzeczonej (art. 390 § 2 k.c.). Zawarciu umowy przedwstępnej mogą towarzyszyć także inne zobowiązania stron. W szczególności zawarciu takiej umowy może towarzyszyć wręczenie zadatku (art. 394 § 1 k.c.). Jeżeli z umowy lub ustalonego zwyczaju nie wynika nic innego to w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga może bez wyznaczania dodatkowego terminu od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała może żądać sumy dwukrotnie wyższej. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony która dała (art. 394 § 2 k.c.). W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony (art. 394 § 3 k.c.). Podobnie w przypadku gdy, do niewykonania umowy dochodzi w wyniku okoliczności za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności, albo za które odpowiedzialność ponoszą obie strony.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, poza sporem pozostaje to, że między stronami doszło do zawarcia umowy przedwstępnej a umowa przyrzeczona nie została zawarta. Przy czym można przyjąć, że niewykonanie umowy przedwstępnej nastąpiło z powodu okoliczności leżących po stronie pozwanej, skoro do chwili obecnej nie zostały wykreślone hipoteki obciążające nieruchomość, co dowodzi że pozwana nie była zainteresowana podjęciem działań umożliwiających po myśli § 7 umowy przedwstępnej zawarcie umowy przyrzeczonej. Tym nie mniej, jak ustalono powód nie udowodnił tego aby w wykonaniu umowy zadatku w sposób zgodny z treścią art. 354 § 1 k.c. spełnił na rzecz pozwanej świadczenie w kwocie 170.000 zł, przekazując gotówkę do jej rąk własnych (art. 348 k.c.) osobiście lub za pośrednictwem ojca jako podwykonawcy (art. 474 k.c.). Powód nie udowodnił także tego, że ojciec pozwanej był skutecznie umocowany do działania w jej imieniu jako pełnomocnik lub też, że pozwana skorzystała w jakimkolwiek stopniu ze świadczenia spełnionego do jego rąk jako osoby nieuprawnionej (art. 452 k.c.). Z tego też względu, wobec nieudowodnienia przez powoda przekazania zadatku pozwanej, nie może on od M. B. żądać zwrotu świadczenia, niezależnie od przyczyn dla których do zawarcia umowy przyrzeczonej ostatecznie nie doszło.

Co więcej, nawet gdyby teoretycznie przyjąć, że zadatek został przez powoda wręczony roszczenie o jego zwrot jako związane z umową przedwstępną uległoby przedawnieniu na podstawie art. 390 § 3 k.c. w zw. z art. 118 zd. 2 k.c.

Powód nie może swoich roszczeń wywodzić z treści art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. W pierwszej kolejności należy bowiem podkreślić, że zastrzeżona w umowie kwota 170.000 zł miała stanowić zadatek w rozumieniu art. 394 k.c. a nie zaliczkę co wprost i wyraźnie wynika z umowy. W tym stanie rzeczy nie ulega wątpliwości, że roszczenie z tytułu umowy zadatku jako akcesoryjne do umowy przedwstępnej przedawnia się z upływem jednego roku od dnia w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Co więcej, ewentualnie spełnione przez powoda świadczenie w wykonaniu umowy zadatku nie byłoby w okolicznościach sprawy świadczeniem nienależnym. Do chwili obecnej, żadna ze stron nie skorzystała z prawa odstąpienia. Tak więc zobowiązanie z umowy przedwstępnej nadal wiąże strony i pozostaje ważne. Nie zachodzi zatem sytuacja w której po spełnieniu świadczenia odpadła jego podstawa prawna.

Nie można także zasadnie twierdzić, że zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty. Brak osiągnięcia zamierzonego celu świadczenia zachodzi bowiem wówczas gdy jeden z podmiotów (zubożony) świadczy na rzecz drugiego (wzbogaconego) po to, aby wzbogacony zachował się w określony, oczekiwany przez zubożonego sposób, mimo braku prawnego obowiązku takiego postępowania odbiorcy, a wzbogacony odmawia następnie spełnienia własnego świadczenia. Przesłanka nieosiągnięcia „zamierzonego celu świadczenia” jest zatem spełniona wtedy, gdy celem tego świadczenia było otrzymanie przez dającego świadczenia ekwiwalentnego, do którego spełnienia odbiorca nie był prawnie zobowiązany (por. wyrok SN z dnia 16 czerwca 2016 r., V CSK 581/15, LEX nr 2107108; por. wyrok SN z dnia 11 stycznia 2002 r., IV CKN 581/00, OSNC 2002, nr 11, poz. 135). Tymczasem w realiach niniejszej sprawy, powód spełniłby świadczenie z zadatku w celu otrzymania od pozwanej ekwiwalentu w postaci zawarcia umowy przyrzeczonej w wykonaniu obowiązku wynikającego z umowy przedwstępnej. Tak więc ewentualnie spełnione przez powoda świadczenie z zadatku nie nastąpiłoby w celu uzyskania od pozwanej świadczenia do którego nie była zobowiązana lecz w celu wykonania zobowiązań z umowy przedwstępnej.

Powyższe rozważania prowadza do wniosku, że warunkiem skuteczności żądania zwrotu zadatku z umowy przedwstępnej w pojedynczej lub podwójnej wysokości jest uprzednie zakończenie trwającego stosunku prawnego poprzez odstąpienie od umowy ze skutkiem opisanym w art. 394 § 1 kc lub art. 494 § 1 k.c. Tak długo bowiem jak trwa stosunek prawny z umowy przedwstępnej świadczenie uiszczone przy jej zawarciu tytułem zadatku nie może być zakwalifikowane jako nienależne. Umowa przyrzeczona może bowiem zostać w każdej chwili skutecznie zawarta przez strony nawet po upływie terminu przewidzianego na jej zawarcie. Samo przedawnienie roszczeń do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej, choć pozbawia strony możliwości skutecznego żądania przed sądem wykonania umowy przyrzeczonej nie skutkuje odpadnięciem podstawy prawnej świadczenia z zadatku lub nie osiągnięciem jego celu.

Z powyższych względów powód nie ma podstaw prawnych do żądania zwrotu zadatku a jego powództwo podlega oddaleniu a w zakresie w jakim doszło do cofnięcia pozwu – postępowanie należało umorzyć.