Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 stycznia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 stycznia 2013 r. w Lublinie

sprawy J. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.

o wysokość renty

na skutek apelacji wnioskodawcy J. S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zamościu

z dnia 25 maja 2012 r. sygn. akt IV U 994/11

oddala apelację.

III AUa 810/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 25 maja 2012 r. Sąd Okręgowy w Zamościu oddalił odwołanie wnioskodawcy J. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. odmawiającej przeliczenia podstawy wymiaru renty z uwzględnieniem nagrody z zakładowego funduszu nagród za lata 1980-1986.

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach i rozważaniach prawnych:

Wnioskodawca J. S. jest uprawniony do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy z tytułu wypadku przy pracy. Podstawa wymiary renty jest wyliczona z lat 1980- 1986.

W 1996 r. organ rentowy przeprowadził kontrolę w zakładzie zatrudniającym wnioskodawcę tj. Kopalni (...) w S. i ustalił, że od tzw. „trzynastek” wypłaconych skarżącemu w 1983 roku i 1984 roku były odprowadzane składki. (...) za 1983 rok stanowiła kwotę 22.481 zł, zaś za 1984 rok - 26.147 zł.

W oparciu o poczynione ustalenia Sąd Okręgowy nie uwzględnił odwołania, przywołując przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (tekst jedn. Dz.U. z 2009 Nr 153, poz.1227 ze zm.). Zgodnie z treścią art. 15 ust. 1 tej ustawy za podstawę wymiaru emerytury i renty przyjmuje się podstawę wymiaru składek. Do podstawy wymiaru świadczenia mogą być zatem przyjęte tylko te przychody, które objęte są obowiązkiem odprowadzenia składek, natomiast nie uwzględnia się przychodów wyłączonych z tego obowiązku. Sposób ustalania podstawy wymiaru świadczeń reguluje przepis art. 15 ust. 4 ustawy. Zgodnie z tym przepisem oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek w okresie każdego roku (oddzielnie) z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych, a następnie oblicza się w procentach stosunek każdej z tych sum do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia w danym roku kalendarzowym. Średnia arytmetyczna tych procentów daje wskaźnik wysokości podstawy wymiaru. W przypadku pracowników, podstawę wymiaru składek w każdym roku kalendarzowym stanowi wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia ze stosunku pracy.

Przy ustalaniu, czy istnieje obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne od określonych składników wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy, które zostały uzyskane przez pracownika w czasie trwania stosunku pracy, stosuje się przepisy obowiązujące w okresie, z którego wynagrodzenie jest uwzględnione w podstawie wymiaru.

Stosownie do treści art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 1960 r. o zmianach właściwości w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, rent, zaopatrzeń i opieki społecznej (Dz. U. Nr 20, poz.119 ze zm.) – w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 1975 r. do dnia 31 grudnia 1986 r. - zakłady pracy były zobowiązane do opłacania ze środków własnych składek na ubezpieczenie społeczne pracowników. W myśl ust. 3 powołanego przepisu Ministrowi Pracy, Płac i Spraw Socjalnych pozostawiono określenie w drodze rozporządzenia zarobków, stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne.

W sprawie znajduje zastosowanie rozporządzenie Przewodniczącego Komitetu Pracy i Płac z dnia 19 sierpnia 1968 r. w sprawie obliczania podstawy wymiaru emerytury lub renty, zasiłków z ubezpieczenia na wypadek choroby i macierzyństwa oraz składek na ubezpieczenia społeczne (Dz. U. Nr 35, poz. 246 ze zm.). Przepis § 3 ust. 2 tego rozporządzenia wymienia wypłaty spoza osobowego funduszu płac, które wlicza się do podstawy wymiaru emerytury lub renty, załącznik zaś do tego rozporządzenia wymienia wypłaty z osobowego funduszu płac, które nie podlegają wliczeniu do tej podstawy.

Z dniem 1 stycznia 1977 r. przepis powyższy został skreślony przez § 4 pkt 7 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 13 grudnia 1976 r. w sprawie dostosowania niektórych przepisów o ubezpieczeniu społecznym i ubezpieczeniu rodzinnym do zasad określających składniki funduszu płac (Dz. U. Nr 40, poz. 239 ze zm.), które w § 1 ust. l stanowiło, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne stanowią w uspołecznionych zakładach pracy wypłaty pieniężne oraz wartość świadczeń w naturze zaliczone do osobowego funduszu płac. Przepis obowiązywał do 31 grudnia 1983 r. i został uchylony przez § 3 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 27 grudnia 1983 r. w sprawie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za pracowników uspołecznionych zakładów pracy (Dz. U. Nr 73, poz. 332 ze zm.), który wszedł w życie 1 stycznia 1984 r. i w § 1 stanowił, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za pracowników uspołecznionych zakładów pracy stanowią wypłaty pieniężne oraz wartość świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, zaliczone - w myśl przepisów o klasyfikacji wynagrodzeń w jednostkach gospodarki uspołecznionej - do wynagrodzeń osobowych.

W ocenie Sądu Okręgowego przy ustalaniu, czy istnieje obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne od określonych składników wynagrodzenia w spornym okresie, należy odnieść się do przepisów określających składniki funduszu płac i przepisów dokonujących klasyfikacji wynagrodzeń w jednostkach gospodarki uspołecznionej, tj.:

- uchwały Nr 158 Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 1976 r. w sprawie składników funduszu płac (Mon. Pol. Nr 43, poz. 212 ze zm.), obowiązującej w okresie od 1 stycznia 1977 r. do 31 grudnia 1983 r. Zgodnie z § 4 tej uchwały do składników funduszu płac zalicza się m.in. osobowy fundusz płac, bezosobowy fundusz płac, wynagrodzenia z zakładowego funduszu nagród, z czystej nadwyżki w spółdzielniach i z funduszów o podobnym charakterze. Stosownie do § 10 do wynagrodzeń z zakładowego funduszu nagród zalicza się wypłaty nagród indywidualnych z tego funduszu. Nie było więc podstaw do kwalifikowania nagrody wypłaconej z zakładowego funduszu nagród w 1983 r. jako składnika wypłaconego z osobowego funduszu płac, skoro zaliczała się ona do odrębnej kategorii funduszu płac jako takiego.

- uchwały Nr 33 Rady Ministrów z dnia 25 marca 1983 r. w sprawie klasyfikacji wynagrodzeń w jednostkach gospodarki uspołecznionej (Mon. Pol. Z 1983r. Nr 15, poz. 85 ze zm.), obowiązującej w okresie od 1 stycznia 1984 r., która uchyliła poprzednią uchwałę w § 11 ust 2. Zgodnie z § 2 ust. 1 tej uchwały wynagrodzenia, rozumiane jak w § 1 uchwały, dzielą się m.in. na wynagrodzenia osobowe określone w § 3, wynagrodzenia bezosobowe, honoraria, nagrody z zakładowego funduszu nagród i inne. Według § 7 nagrody z zakładowego funduszu nagród obejmują nagrody wypłacane z tego funduszu, na podstawie odrębnych przepisów w uspołecznionych zakładach pracy, z wyłączeniem przedsiębiorstw państwowych objętych przepisami ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 7, poz. 54 ze zm.).

Zgodnie z art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 7, poz. 54 ze zm.), obowiązującej od dnia 1 lipca 1982 r., wypłaty z funduszu załogi nie wchodzą do podstawy naliczania składek na ubezpieczenie społeczne.

Sąd Okręgowy zważył, że w świetle powyższych przepisów obowiązujących w spornym okresie, nagrody z zakładowego funduszu nagród jako niezaliczone do wynagrodzeń osobowych, nie stanowiły podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Powyższe koresponduje z § 4 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz. U. z 1989 r., Nr 11, poz. 63 ze zm.), w myśl których do ustalenia podstawy wymiaru dla pracowników uspołecznionych zakładów pracy nie przyjmuje się tych składników wynagrodzenia w gotówce i w naturze z tytułu wykonywania pracy w ramach stosunku pracy, od których nie ma obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, a przy ustalaniu, czy istnieje obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne od określonych składników wynagrodzeń, stosuje się przepisy obowiązujące w okresie, z którego wynagrodzenie jest uwzględniane w podstawie wymiaru. W podstawie wymiaru emerytury lub renty dla pracowników zakładów pracy uwzględnia się wszystkie składniki wynagrodzenia w gotówce i w naturze, z wyjątkiem wynagrodzeń wymienionych w pkt. 1-3 tegoż § 4 ust. 1.

§ 17 rozporządzenia uchylił cyt. rozporządzenie Przewodniczącego Komitetu Pracy i Płac z dnia 19 sierpnia 1968 r.

Obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne od nagród z zakładowego funduszu nagród i premii z zysku tj. tzw. „trzynastych” i „czternastych pensji” został wprowadzony dopiero rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. Nr 7, poz. 41 ze zm.) i dotyczył nagród wypłaconych po dniu 1 stycznia 1991 r. - w tym również nagród za 1990 r. ( § 57 ust 2 ). W świetle nowej regulacji nie miało znaczenia - jak dotychczas - czy dany składnik wynagrodzenia, czy inne świadczenia ze stosunku pracy był wypłacony z osobowego, czy też bezosobowego funduszu płac. Zgodnie z § 7 ust. 1 cyt. rozporządzenia, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pracowników stanowił dochód w gotówce i w naturze z tytułu wykonywania pracy w ramach stosunku pracy, z wyjątkiem wypłat wymienionych początkowo w pkt 1 - 23, następnie 1 - 26. Wyłączenia nie obejmowały nagrody z zakładowego funduszu nagród.

W ocenie Sądu Okręgowego nagrody z zakładowego funduszu nagród, wypłacone wnioskodawcy w latach 1983 i 1984, nie podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu podstawy wymiaru renty, gdyż nie były zaliczane do wynagrodzeń osobowych. W spornym okresie zasady wypłaty nagród z zakładowego funduszu nagród określały przepisy ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o zasadach tworzenia i podziału zakładowego funduszu nagród oraz zakładowych funduszów socjalnego i mieszkaniowego (Dz. U. Nr 27, poz. 150 ze zm.). Wynagrodzenia otrzymywane na podstawie powyższej ustawy nie stanowiły podstawy naliczania składek na ubezpieczenie społeczne i wypłacane były ze środków spoza osobowego funduszu płac, w ramach zakładowego funduszu nagród.

Z tych względów i na mocy art. 477 ^l4 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie.

Apelację od powyższego wyroku złożył wnioskodawca zaskarżając wyrok w całości i zarzucając, iż tzw. „13” pensja nie jest nagrodą wypłacaną uznaniowo ale pobierał ją każdy pracownik a zakład pracy odprowadzał od niej składki.

Uzupełniając apelację skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie spornych świadczeń w podstawie wymiaru renty.

Opierając się na ustaleniach faktycznych jak i rozważaniach prawnych poczynionych przez Sąd I instancji Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu. Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń i wydał trafne, odpowiadające prawu rozstrzygnięcie. Sąd Apelacyjny akceptuje w całości ustalenia faktyczne jak i wywody prawne poczynione przez Sąd pierwszej instancji, zatem nie zachodzi konieczność ich powtarzania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1998 r. II CKN 923/97, OSNC 1999/3/60).

Nagroda z zakładowego funduszu nagród tzw. „trzynastka” była wypłacana wnioskodawcy na podstawie przepisów cyt. ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o zasadach tworzenia i podziału zakładowego funduszu nagród (…). W świetle art. 4 ust. 1 tej ustawy pracownik miał prawo do nagrody z zakładowego funduszu nagród, jeżeli przepracował nienagannie w jednym zakładzie pracy cały rok kalendarzowy. Zgodzić się należy z apelującym, że świadczenie wypłacone w 1983 roku i 1984 roku było nagrodą, wypłacaną każdemu pracownikowi o ile spełnił warunki wskazane w cyt. przepisie (z wyjątkami określonymi w art. 5 cyt. ustawy). Powszechność nagrody nie oznacza jednak, że podlega ona uwzględnieniu w podstawie wymiaru renty. Jak słusznie zważył Sąd Okręgowy o dopuszczalności uwzględnienia wypłaconego pracownikowi świadczenia w podstawie wymiaru renty decyduje istnienie obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne. Wnioskodawca domaga się uwzględnienia do podstawy wymiaru renty nagród wypłaconych w 1983 i 1984 roku, zatem konieczne jest dokonanie analizy obowiązujących wówczas przepisów, ustalających podstawę wymiaru składek.

W 1983 roku obowiązywało cyt. rozporządzenie Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 13 grudnia 1976 r. w sprawie dostosowania niektórych przepisów o ubezpieczeniu społecznym (…).

Stosownie do § 1 cyt. rozporządzenia, obowiązującego do dnia 31 grudnia 1983 r., podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne stanowiły w uspołecznionych zakładach pracy wypłaty pieniężne oraz wartości świadczeń w naturze, zaliczone do osobowego funduszu płac. Nagroda wypłacona wnioskodawcy za 1983 rok byłaby zatem uwzględniona do podstawy wymiaru renty o ile byłaby zaliczona do osobowego funduszu płac.

Osobowy fundusz płac określała cyt. uchwała nr 158 Rady Ministrów. Zgodnie z § 4 tej uchwały składnikami funduszu płac są:

1) osobowy fundusz płac obejmujący m.in. wynagrodzenia pracowników pozostających w ewidencji personalnej zakładu pracy, należne ze stosunku pracy,

2) bezosobowy fundusz płac,

3) fundusz honorariów,

4) fundusz agencyjno-prowizyjny,

6) wynagrodzenia z zakładowego funduszu nagród, z czystej nadwyżki w spółdzielniach i z funduszów o podobnym charakterze.

Z treści cyt. przepisu wynika zatem, że osobowy fundusz płac nie obejmował wynagrodzenia z zakładowego funduszu nagród czyli tzw. „trzynastek” a zatem nie istniał obowiązek odprowadzania składek od tych świadczeń. Tym samym „trzynastka” wypłacona wnioskodawcy w 1983 roku nie może być uwzględniona w podstawie wymiaru renty, gdyż nie stanowiła podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Od 1 stycznia 1984 roku obowiązywało cyt. rozporządzenie Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 27 grudnia 1983 r. w sprawie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za pracowników uspołecznionych zakładów pracy. W świetle § 1 ust. 1 tego rozporządzenia podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za pracowników uspołecznionych zakładów pracy stanowią wypłaty pieniężne oraz wartość świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, zaliczone - w myśl przepisów o klasyfikacji wynagrodzeń w jednostkach gospodarki uspołecznionej - do wynagrodzeń osobowych.

Klasyfikację wynagrodzeń ustalała cyt. uchwała Nr 33. W świetle § 2 tej uchwały wynagrodzenia dzieliły się na:

1) wynagrodzenia osobowe,

2) wynagrodzenia bezosobowe,

3) honoraria,

4) wynagrodzenia agencyjno-prowizyjne,

5) nagrody z zakładowego funduszu nagród,

6) wypłaty z zysku do podziału i z nadwyżki bilansowej w spółdzielniach,

7) rekompensaty pieniężne z tytułu wzrostu cen detalicznych.

Nagroda z zakładowego funduszu nagród wymieniona jest odrębnie od wynagrodzeń osobowych, co oznacza, że nie stanowiła podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Tym samym „trzynastka” wypłacona wnioskodawcy w 1984 roku nie może być uwzględniona w podstawie wymiaru renty, gdyż nie stanowiła podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Nawet jeśli pracodawca odprowadził składkę od nagrody wypłaconej wnioskodawcy w 1983 i 1984 roku to nie oznacza, że świadczenia mogą być uwzględnione do podstawy wymiaru renty. Decydujące jest bowiem istnienie, z woli prawodawcy, obowiązku odprowadzenia składki. Jeśli obowiązek taki nie istniał, to tym samym świadczenie nie może stanowić podstawy wymiaru renty.

Słusznie Sąd Okręgowy zważył, że dopiero nagrody wypłacone za 1990 rok stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne a tym samym są uwzględniane w podstawie wymiaru rent lub emerytur. § 7 ust. 1 cyt. rozporządzenia zawiera wyłączenia z podstawy wymiaru składek i nie wymienia nagrody z zakładowego funduszu nagród, co oznacza, że poczynając od 1 stycznia 1990 roku istnieje obowiązek odprowadzania od wypłaconej nagrody składki na ubezpieczenia społeczne.

Tym samym wyrok wydany przez Sąd Okręgowy jest prawidłowy i zgodny z obowiązującymi przepisami zaś apelacja wnioskodawcy jako bezzasadna podlega oddaleniu w trybie art. 385 k.p.c.