Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 kwietnia 2010 r.
III ZS 6/09
1. Uzupełnienie przepisu uchwały Naczelnej Rady Adwokackiej (Regula-
minu aplikacji adwokackiej) przez dodanie do jego dotychczasowego brzmienia
nowej treści, funkcjonalnie powiązanej z dotychczasową, może stanowić
zmianę całego przepisu, co umożliwia jego zaskarżenie przez Ministra Sprawie-
dliwości, a następnie uchylenie w całości przez Sąd Najwyższy (art. 14 ust. 1 i 2
ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze, jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.).
2. Szkolenie zorganizowane w sposób określony w porozumieniu zawar-
tym przez Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej z Dyrektorem Krajowego Cen-
trum Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury jest wyłączną formą
szkolenia aplikantów adwokackich z zakresu działania sądownictwa powszech-
nego i prokuratury (art. 76 ust. 1a Prawa o adwokaturze).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Halina Kiryło, Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 kwietnia 2010 r.
sprawy ze skargi Ministra Sprawiedliwości na uchwałę Naczelnej Rady Adwokackiej
[...] z dnia 12 września 2009 r. w sprawie zmiany Regulaminu aplikacji adwokackiej,
w zakresie w jakim dokonuje zmiany przepisów § 6 ust. 2, § 8 ust. 2 i § 3 ust. 2 lit. c -
Regulaminu aplikacji adwokackiej,
1. u c h y l i ł zaskarżoną uchwałę w części odnoszącej się do § 6 ust. 2 oraz
§ 3 ust. 2 lit. c i w tym zakresie sprawę przekazał Naczelnej Radzie Adwokackiej do
ponownego rozpoznania,
2. w pozostałej części skargę oddalił.
U z a s a d n i e n i e
2
Działając na podstawie art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o
adwokaturze (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.) Minister
Sprawiedliwości wniósł o uchylenie uchwały Naczelnej Rady Adwokackiej z dnia 12
września 2009 r., Nr 55/2009 w zakresie, w jakim dokonuje zmian § 6 ust. 2, § 8 ust.
2 oraz § 3 ust. 2 lit. c Regulaminu aplikacji adwokackiej. Przepis § 3 ust. 2 lit c Re-
gulaminu, w brzmieniu ustalonym zaskarżoną uchwałą, jako jeden ze sposobów re-
alizacji celów aplikacji adwokackiej, wymienia „odbycie praktyki w sądzie, prokuratu-
rze, kancelarii notarialnej lub innej instytucji publicznej, w tym szkoleń organizowa-
nych w trybie art. 76 ust. 1a Prawa o adwokaturze”. Zmiana wprowadzona zaskarżo-
ną uchwałą polegała na dopisaniu do dotychczasowego brzmienia tego przepisu
nowej końcowej części, zaczynającej się od słów „ w tym szkoleń...”.
Także sposobu odbywania aplikacji adwokackiej dotyczy § 6 ust. 2 Regulami-
nu. W odniesieniu do tego przepisu Naczelna Rada Adwokacka posłużyła się inną
techniką legislacyjną niż zastosowana wobec § 3 ust. 2 lit. c. W zaskarżonej uchwale
wprost nadano nową treść przepisowi § 6 ust. 2 Regulaminu. Stanowi on, że „w
okresie aplikacji okręgowa rada adwokacka może skierować aplikanta na praktykę
do organów, o których mowa w § 3 ust. 2 lit. c. Dziekan określa miejsce i czas oraz
sposób odbywania praktyki, kierując się możliwościami wynikającymi z porozumień
zawartych przez okręgowe rady adwokackie z organami wymienionymi w § 3 ust. 2
lit. c. Aplikant ma możliwość wskazania podmiotu, w którym chciałby odbywać prak-
tykę spoza tych z którymi okręgowa rada adwokacka ma zawarte porozumienia. W
takim przypadku aplikant jest zobowiązany przedstawić stosowny wniosek wraz pro-
mesą przyjęcia go na praktykę”.
Tym obu przepisom Minister Sprawiedliwości zarzucił naruszenie art. 76 ust.
1a Prawa o adwokaturze, który został do tej ustawy wprowadzony - z mocą od 25
marca 2009 r. - przez ustawę z dnia 20 lutego 2009 r. o zmianie ustawy - Prawo o
adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy - Prawo o notariacie (Dz.U.
Nr 37, poz. 286 - dalej jako: ustawa nowelizująca z 2009 r.). Minister podniósł, że art.
76 ust. 1a Prawa o adwokaturze w istotnym zakresie zmienił sposób poznawania
przez aplikantów adwokackich działania sądownictwa powszechnego i prokuratury.
Po tej nowelizacji odbywa się to na zasadach określonych w porozumieniu zawartym
między Prezesem Naczelnej Rady Adwokackiej a Dyrektorem Krajowego Centrum
Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury. Sprzeczne z art. 76a jest pozo-
stawienie okręgowym radom adwokackim prawa kierowania aplikantów na praktyki w
3
sądach powszechnych i prokuraturze, a także dopuszczenie możliwości wskazania
przez aplikanta innego podmiotu, w którym chciałby odbywać praktykę.
Trzecia zmiana Regulaminu, zaskarżona przez Ministra Sprawiedliwości, doty-
czy okresu trwania aplikacji adwokackiej. Zgodnie z § 8 ust. 2 Regulaminu trwała ona
3 lata i 6 miesięcy, tak jak stanowiło Prawo o adwokaturze (art. 76 ust. 1) przed
zmianą wprowadzoną przez ustawę nowelizującą z 2009 r. Ta nowelizacja skróciła
okres aplikacji do 3 lat i dlatego w § 8 ust. 2 Regulaminu zaskarżoną uchwałą skre-
ślono wyrazy „i 6 miesięcy”. Zdaniem Ministra Sprawiedliwości zmiana ta narusza art.
2 Konstytucji przez niezachowanie wymogu przyzwoitej legislacji polegające na nie-
zamieszczeniu w zaskarżonej uchwale przepisu przejściowego, odpowiadającego
treści przepisu art. 14 ustawy nowelizującej z 2009 r. Według tego przepisu „aplika-
cja adwokacka i radcowska rozpoczęte na podstawie przepisów dotychczasowych
trwają trzy lata i sześć miesięcy”.
Na rozprawie pełnomocnik Naczelnej Rady Adwokackiej wniosła o oddalenie
skargi Ministra Sprawiedliwości. Jej zdaniem przepisy zaskarżonej uchwały są
zgodne z Prawem o adwokaturze po jego zmianie ustawą nowelizującą z 2009 r.
Pełnomocnik przedłożyła odpis porozumienia z dnia 16 marca 2010 r. w sprawie od-
bywania przez aplikantów adwokackich szkolenia z zakresu działania sądownictwa
powszechnego i prokuratury, zawartego pomiędzy Krajową Szkołą Sądownictwa i
Prokuratury a Naczelną Radą Adwokacką.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga Ministra Sprawiedliwości jest uzasadniona w części odnoszącej się do
zmiany przepisów Regulaminu (§ 3 ust. 2 lit. c oraz § 6 ust. 2) dotyczących sposobu
odbywania aplikacji adwokackiej w postaci praktyk w sądach powszechnych i proku-
raturze. Zgodnie z art. 76 ust. 1a Prawa o adwokaturze, dodanym przez ustawę no-
welizującą z 2009 r., „aplikanci odbywają w czasie pierwszego roku aplikacji szkole-
nie z zakresu działania sądownictwa powszechnego i prokuratury. Prezes Naczelnej
Rady Adwokackiej zawiera co roku z Dyrektorem Krajowego Centrum Szkolenia
Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury, porozumienie w sprawie odbywania przez
aplikantów szkolenia z zakresu działania sądownictwa powszechnego i prokuratury,
w którym ustala się plan szkolenia mając na uwadze zarówno praktyczne, jak i teo-
retyczne zapoznanie aplikantów ze sposobem funkcjonowania sądownictwa po-
4
wszechnego i prokuratury, sposób jego odbywania i czas trwania, a także wysokości
wynagrodzenia za przeprowadzenie szkolenia”.
Przepis § 3 ust. 2 lit. c oraz § 6 ust. 2 Regulaminu są sprzeczne z tym artyku-
łem Prawa o adwokaturze. Przewidują one bowiem praktyki w sądach i prokuraturze,
organizowane przez okręgowe rady adwokackie i w ich ramach określone w tym ar-
tykule szkolenie zorganizowane w sposób ustalony w porozumieniu zawartym przez
Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej z Dyrektorem Krajowego Centrum Szkolenia
Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury. Przepis art. 76 ust. 1a Prawa o adwokatu-
rze w ogóle nie przewiduje możliwości samodzielnego organizowania przez okrę-
gowe rady adwokackie praktyk aplikantów w sądach powszechnych i prokuraturze,
wprowadzając w to miejsce poznawanie przez aplikantów działania tych organów w
sposób określony we wskazanym porozumieniu. Wbrew temu, co wynika z zaskar-
żonych przepisów Regulaminu, szkolenie aplikantów na podstawie tego porozumie-
nia nie stanowi uzupełnienia praktyk organizowanych przez okręgowe rady adwokac-
kie, lecz jest wyłączną formą ich szkolenia w zakresie działania sądownictwa po-
wszechnego i prokuratury.
Stwierdzenie tej sprzeczności oznacza uchylenie obu tych przepisów. Skutek
ten jest oczywisty w odniesieniu do § 6 ust. 2 Regulaminu, gdyż w zaskarżonej
uchwale otrzymał on w całości nową treść. Natomiast w odniesieniu do § 3 ust. 2 lit.
c Regulaminu sytuacja jest złożona, gdyż zaskarżona uchwała dodała tylko uzupeł-
niającą część do dotychczasowego brzmienia tego przepisu. Rozważając tę kwestię
trzeba mieć na uwadze, że Sąd Najwyższy może dokonywać oceny zgodności z
prawem uchwały samorządu adwokackiego tylko w granicach zaskarżenia przez Mi-
nistra Sprawiedliwości. Natomiast samo dotychczasowe brzmienie § 3 ust. 2 lit. c
Regulaminu, mimo jego sprzeczności z art. 76 ust. 1a Prawa o adwokaturze, nie mo-
gło być przedmiotem zaskarżenia z uwagi na upływ 3 względnie 6 miesięcznego ter-
minu, określonego w art. 14 ust. 1 tego Prawa. Możliwość uchylenia w całości prze-
pisu § 3 ust. 2 lit. c Regulaminu wynika jednakże z funkcjonalnego połączenia nowej
treści z dotychczasowym brzmieniem tego przepisu. Użycie w zaskarżonej uchwale
zwrotu „w tym”, wprost nawiązującego do treści tego przepisu w dotychczasowym
brzmieniu, powoduje włączenie nowego systemu szkolenia aplikantów w system do-
tychczasowy, przesądzając tym samym o dalszym stosowaniu praktyk organizowa-
nych przez okręgowe rady adwokackie, w ramach których ma się odbywać szkolenie
określone w porozumieniu Prezesa Naczelnej Rady i Dyrektora Centrum Szkolenia.
5
Pośrednio nastąpiła zatem istotna zmiana odnosząca się do treści dotychczasowego
brzmienia przepisu § 3 ust. 2 lit. c Regulaminu, mimo że samo dotychczasowe
brzmienie tego przepisu pozostało bez zmian. Zdaniem Sądu Najwyższego dodanie
nową uchwałą dodatkowej treści do przepisu uchwały Naczelnej Rady Adwokackiej,
który sam nie podlegał zaskarżeniu przez Ministra Sprawiedliwości z uwagi na upływ
stosownych terminów, może stanowić zmianę całego przepisu umożliwiającą jego
zaskarżenie, a następnie uchylenie w całości przez Sąd Najwyższy na podstawie art.
14 ust. 2 Prawa o adwokaturze.
Zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji i art. 14 ustawy nowelizującej z 2009 r.
przez skrócenie w § 8 ust. 2 Regulaminu okresu aplikacji jest nieuzasadniony. Ta
zmiana Regulaminu wprost odzwierciedla zmianę art. 76 ust. 1 Prawa o adwokatu-
rze, wprowadzoną tą ustawą nowelizującą. Zarzut Ministra Sprawiedliwości związany
jest z brakiem w zaskarżonej uchwale przepisu przejściowego, przewidującego - tak
jak art. 14 ustawy nowelizującej z 2009 r. - niestosowanie skróconego okresu aplika-
cji wobec aplikacji rozpoczętych przed wejściem w życie tej nowelizacji. Oddalenie
skargi w tym zakresie wynika z przedstawienia niewłaściwego przedmiotu zaskarże-
nia. Skarżona uchwała w pkt 6 stanowi, że wchodzi w życie z dniem jej podjęcia.
Podnosząc zarzut braku stosownego przepisu przejściowego, należało zaskarżyć tę
część uchwały. Oddalenie skargi w omawianym zakresie nie oznacza, że do apli-
kantów, o których mowa w art. 14 ustawy nowelizującej z 2009 r., ma zastosowanie §
8 ust. 2 Regulaminu skracający aplikację o 6 miesięcy. Ustawa ma bowiem bez-
względny prymat nad regulaminem z czego wynika w sposób oczywisty, że ci apli-
kanci odbywają aplikację w wymiarze dotychczasowym, czyli przez 3 lata i 6 miesię-
cy.
Z tych względów, na podstawie art. 14 ust. 2 Prawa o adwokaturze orzeczono
jak w sentencji.
========================================