Wyrok z dnia 18 lutego 1994 r.
I PRN 2/94
Nałożenie na gminy obowiązku prowadzenia przygotowania
przedszkolnego spowodowało przejęcie nauczycieli klas zerowych
szkół podstawowych.
Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska, Sędziowie SN: Teresa
Flemming-Kulesza, SA Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy przy udziale prokurator Iwony Kaszczyszyn, po
rozpoznaniu w dniu 18 lutego 1994 r., sprawy z powództwa Jolanty K.
przeciwko Szkole Podstawowej Nr 19 w R., o zasądzenie wynagrodzenia
za pracę, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od
wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Rzeszowie z dnia 14 lipca 1993 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Rzeszowie z dnia 21 kwietnia 1993 r. i przeka-
zał sprawę temu Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Jolanta K. wniosła o zasądzenie od Szkoły Podstawowej nr
19 w R. wynagrodzenia za pracę od dnia 1 września 1992 r. Żądanie swoje
uzasadniła tym, że jest zatrudniona w oddziale przedszkolnym pozwanej
Szkoły, a poczynając od dnia 1 września 1992 r. nie została dopuszczona
do wykonywania pracy.
Pozwana Szkoła wniosła o oddalenie powództwa. Jej zdaniem od
dnia 1 września 1992 r. powódka stała się pracownikiem Zarządu Miasta
R., albowiem prowadzenie przygotowania przedszkolnego, w tym również
oddziałów zerowych, stało się zadaniem własnym gmin.
Wyrokiem z dnia 21 kwietnia 1993 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w
Rzeszowie zasądził na rzecz powódki wynagrodzenie za pracę za okres od
września 1992 r. do kwietnia 1993 r. wraz z odsetkami. Zdaniem tego Sądu
powódka nie stała się pracownikiem Zarządu Miasta R., gdyż Zarząd ten
nie przejął majątku pozwanej Szkoły, a więc nie może mieć zastosowania
art. 231
§ 2 k.p., przewidujący następstwo prawne nowego zakładu pracy w
przypadku przejęcia przez niego w całości lub części innego zakładu pracy.
Zaskarżonym wyrokiem - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Rzeszowie oddalił rewizję pozwanej Szkoły. W ocenie tego Sądu Zarząd
Miasta R. ani wskazane przez niego przedszkole nie przejęły mienia
pozwanej Szkoły i dlatego nie jest jej następcą prawnym w rozumieniu art.
231
§ 2 k.p.
Wyrok ten zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości
zarzucając mu rażące naruszenia art. 3 § 2 k.p.c., art. 316 k.p.c., art. 231
§
2 k.p., art. 14 ust. 3 i 4, art. 5 ust. 5 i art. 105 ustawy z dnia 7 września 1991
r. o systemie oświaty (Dz. U. Nr 95, poz. 424 ze zm.), wnosząc na
podstawie art. 417 § 1 k.p.c. o uchylenie tego wyroku oraz
poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Rzeszowie z
dnia 21 kwietnia 1993 r. i o przekazanie sprawy temu ostatniemu Sądowi
do ponownego rozpoznania.
Zdaniem skarżącego na podstawie art. 1 pkt 5 ustawy z dnia 15 maja
1990 r. o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach
szczególnych między organy gminy a organy administracji rządowej oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 34, poz. 198 ze zm.) oraz art. 5 ust. 5,
art. 14 ust. 3 i 4 i art. 105 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie
oświaty (Dz. U. Nr 95, poz. 425 ze zm.) nastąpiło przejęcie zadań Szkoły
Podstawowej nr 19 w R. przez Zarząd Miasta R. w zakresie wychowania
przedszkolnego dzieci w wieku 6 lat. Z powołaniem się na uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 23 października 1992 r., I PZP 38/92 oraz na uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1993 r., I PZP 10/92, rewidujący
wywodzi, iż nałożenie na gminę obowiązku prowadzenia rocznego
przygotowania przedszkolnego spowodowało, że nauczyciele oddziałów
zerowych szkół podstawowych stali się pracownikami prowadzonego przez
gminę przedszkola wówczas, gdy nastąpiło także przejęcie mienia
dotychczasowego zakładu pracy w zakresie umożliwiającym prowadzenie
tej działalności albo gdy gminy czy też prowadzone przez nią przedszkole,
zrezygnowało z przejęcia zaoferowanego jej dla tego przedszkola mienia
lub poszczególnych jego składników (art. 231
§ 2 k.p.). W sytuacji, gdy
przejęcie mienia lub oferta jego przejęcia nie dotyczyła konkretnego
przedszkola, nauczyciele oddziałów zerowych szkół podstawowych stali się
pracownikami przedszkola wskazanego przez zarząd gminy, a przy braku
takiego wskazania - urzędu gminy. Wniosek o przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania uzasadniony jest brakiem ustaleń w odniesieniu
do podmiotu, który przejął zadania Szkoły nr 19 w zakresie przygotowania
przedszkolnego dzieci w wieku lat 6.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona.
Nie jest trafny pogląd Sądu I instancji, że przejęcie części zakładu
pracy w rozumieniu art. 231
§ 2 k.p. zachodzi tylko wtedy, gdy nowy zakład
pracy przejmie od poprzedniego zakładu pracy jego mienie. Jak wynika
bowiem z wykładni tego przepisu dokonanej przez Sąd Najwyższy w
orzeczeniach cytowanych w rewizji nadzwyczajnej, a także w uchwale z
dnia 29 kwietnia 1993 r., I PZP 9/93, faktyczne przejęcie przez gminę
części majątku szkół podstawowych nie jest niezbędną przesłanką do
uznania gminy za następcę prawnego szkół podstawowych w zakresie
przygotowania przedszkolnego.
W uchwale z dnia 29 kwietnia 1993 r., I PZP 9/93 Sąd Najwyższy
stwierdził, że przejęcie przez gminę na podstawie art. 14 ust. 3 i 4 oraz art.
105 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. Nr 95, poz.
425 ze zm.) zadań w zakresie rocznego przygotowania przedszkolnego,
jako obowiązkowego zadania własnego, powoduje zmianę podmiotu
zatrudniającego nauczycieli prowadzących te zajęcia wówczas, gdy
równocześnie nastąpiło przejęcie mienia dotychczasowego zakładu pracy w
zakresie umożliwiającym prowadzenie tej działalności (art. 231
§ 2 k.p.),
chyba że gmina zrezygnuje z przejęcia zaoferowanego jej mienia lub
poszczególnych jego składników. Pogląd ten został rozwinięty w uchwale
Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 1993 r., I PZP 10/93, w której
stwierdzono, że nałożenie na gminę na podstawie art. 14 ust. 3 i 4 w/w
ustawy o systemie oświaty prowadzenia rocznego przygotowania
przedszkolnego jako obowiązkowego zadania własnego spowodowało, że
nauczyciele oddziałów zerowych szkół podstawowych stali się pracowni-
kami prowadzonego przez gminę przedszkola wówczas, gdy nastąpiło
także przejęcie mienia dotychczasowego zakładu pracy w zakresie
umożliwiającym prowadzenie tej działalności albo gdy gmina, czy też
prowadzone przez nią przedszkole, zrezygnowało z przejęcia zaoferowa-
nego jej dla tego przedszkola mienia lub poszczególnych jego składników
(art. 231
§ 2 k.p.). W sytuacji, gdy przejęcie mienia lub oferta jego przejęcia
nie dotyczyła konkretnego przedszkola, nauczyciele oddziałów zerowych
szkół podstawowych stali się pracownikami przedszkola wskazanego przez
zarząd gminy, a przy braku takiego wskazania - urzędu gminy.
Zasadnicze argumenty uzasadniające powyższy pogląd są
następujące. Od dnia 1 stycznia 1992 r. prowadzenie przedszkoli stało się
zadaniem własnym gmin (art. 5 ust. 5 i art. 105 ustawy o systemie oświaty).
Zgodnie z art. 14 ust. 3 i 4 tej ustawy dziecko w wieku lat 6 ma prawo do
rocznego przygotowania przedszkolnego. Szkoły podstawowe w dalszym
ciągu prowadzone były w ramach administracji rządowej, chyba że zostały
przekazane gminom w trybie art. 104 ust. 2 ustawy o systemie oświaty.
W przypadku, gdy szkoła
podstawowa nie została przekazana gminie, to jednakże nastąpiło z mocy
ustawy przekazanie roku zerowego tej szkoły. Ustawa nie reguluje sytuacji
prawnej mienia szkół podstawowych związanego z prowadzeniem klas
zerowych, które to prowadzenie przeszło do zadań gminy, istnieje więc w
tym zakresie luka prawna. Ustawa reguluje natomiast sytuację, gdy
następuje przekazanie gminie prowadzenia szkoły podstawowej stanowiąc
w art. 104 ust. 5, iż mienie szkoły staje się z dniem jego przekazania mie-
niem komunalnym. Uzupełniając powyższą lukę w drodze analogii należy
przyjąć, że obowiązkiem administracji rządowej było przekazanie mienia
związanego z przygotowaniem przedszkolnym (rokiem zerowym) na rzecz
gminy, a obowiązkiem gminy jego przyjęcie.
Należy jednakże uznać, że po stronie gminy był to obowiązek
względny, tzn., że mogły one odmówić przejęcia mienia, jeżeli było ono im
zbędne. Odmowa taka nie powinna wywierać skutku w zakresie prawa
pracy, a więc przemawia to za słusznością poglądu o następstwie prawnym
gminy na podstawie art. 231
§ 2 k.p.
Szkoły i przedszkola stanowią szczególny rodzaj zakładu pracy, w
którym nie składniki majątkowe, lecz czynnik osobowy odgrywa
najistotniejszą rolę. Należy więc przyjąć, że nie tylko przekazanie mienia
umożliwiającego prowadzenie przekazanego zadania stanowi przejęcie
zakładu pracy w rozumieniu art. 231
§ 2 k.p. skutkujące zmianę pracodawcy
dla pracowników, których obowiązki polegają na wykonaniu przekazanego
zadania. Konsekwentne wypełnianie omawianej luki prawnej prowadzi do
przyjęcia, iż także wtedy, gdy po przejęciu przez gminy przygotowania
przedszkolnego ze szkół podstawowych nie doszło do przejęcia przez
gminy oferowanego im mienia związanego z tym zadaniem, to pracownicy
zatrudnieni przy wykonywaniu tego zadania stali się, w szerokim tego słowa
znaczeniu, pracownikami gminy .
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji dokona ustaleń w
zakresie nowego pracodawcy powódek. W zależności od istniejącego stanu
faktycznego na podstawie art. 194 w zw. z art. 477 k.p.c. wezwie
odpowiedni podmiot do udziału w sprawie. Gmina jako wspólnota
samorządowa nie może być traktowana jako zakład pracy w rozumieniu art.
3 k.p., albowiem zakładem pracy może być tylko odpowiednio
wyodrębniona jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników. Taką
jednostką organizacyjną może być gminne przedszkole, które przejęło
mienie związane z prowadzeniem przygotowania przedszkolnego. Z braku
faktycznego przejęcia tego mienia przedszkole to będzie mogło być
ustalone bądź to wyraźnie przez wskazanie go przez właściwy organ, t.j.
zarząd gminy bądź to w sposób dorozumiany, gdy oferta przekazania
mienia dotyczyła konkretnego przedszkola, a organ gminy wyraźnie lub
milcząco odmówił przejęcia mienia. W ten sposób dochodzi bowiem do
sprecyzowania tej gminnej jednostki organizacyjnej, która będzie kontynuo-
wała zadania w zakresie przygotowania przedszkolnego.
Jeżeli natomiast w toku przekazywania mienia nie dojdzie do
określenia w wyżej wskazany sposób przedszkola gminnego, którego
pracownikami stali się nauczyciele szkół podstawowych zatrudnieni w
klasach zerowych, to stają się oni pracownikami urzędu gminy jako
jednostki organizacyjnej zatrudniającej pracowników, przy czym ma do nich
zastosowanie Karta Nauczyciela. Przedszkole może być uznane za zakład
pracy tylko wtedy, gdy spełnia ono warunki z art. 3 k.p., a więc gdy jest
wyodrębnione majątkowo, organizacyjnie i finansowo w stopniu
pozwalającym na samodzielne zatrudnienie pracowników. Z ustawy o
systemie oświaty wynika, że nie wszystkie przedszkola spełniają te warunki.
Zgodnie bowiem z art 39 ust. 6 tej ustawy uprawnienia, o których
mowa w ust. 3 (np. do zatrudniania i zwalniania nauczycieli) nie przysługują
dyrektorom jednoodziałowych przedszkoli i w odniesieniu do pracowników
tych przedszkoli są one wykonane przez organ prowadzący przedszkola. W
takiej sytuacji za zakład pracy dla tych pracowników musi być uznana
jednostka organizacyjna organu prowadzącego przedszkole, a więc w
odniesieniu do gminy prowadzącej przedszkole będzie to jednostka
organizacyjna zarządu gminy czyli urząd gminy. Jak bowiem wyjaśnił Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 21 grudnia 1992 r., I PRN 52/92 (nie
publikowany), zakładem pracy dla pracowników samorządowych
zatrudnionych w urzędzie gminy jest ten urząd, a nie burmistrz czy wójt
będący kierownikiem tego urzędu (art. 3 k.p., w zw. z art. 33 ust. 1 i 3
ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym - Dz. U. Nr 16,
poz. 95 ze zm. oraz art. 1 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach
samorządowych - Dz. U. Nr 21, poz. 124 ze zm.).
Powyższa wykładnia ma na celu eliminację w przejściowym okresie
przebudowy systemu oświaty sytuacji, w której pracownik, mimo że nie
rozwiązano z nim stosunku pracy, pozostaje praktycznie bez pracodawcy
wykonującego wobec niego obowiązki wynikające ze stosunku pracy.
Obywatel nie powinien ponosić negatywnych konsekwencji istnienia luki
prawnej, której niewypełnienie prowadziłoby do załamania stabilności
szczególnie chronionego stosunku prawnego jakim jest stosunek pracy.
Z powyższych względów na mocy art. 422 § 2 k.p.c. orzeczono jak w
sentencji.
========================================