Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 maja 1994 r.III ARN 27/94
Żądanie zwrotu należności celnych pobranych od towarów przywiezio-
nych z zagranicy i zużytych przy wyrobie towarów wywiezionych w obrocie
towarowych z zagranicą nie zgłoszone - wbrew wymaganiom określonym § 2
rozporządzenia Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą z dnia 31
sierpnia 1990 r. w sprawie zwrotu należności celnych pobranych od towarów
przywiezionych z zagranicy i zużytych przy wyrobie towarów wywiezionych w
obrocie towarowym z zagranicą (Dz. U. Nr 64, poz. 383) - wraz z wnioskiem o
wszczęcie postępowania celnego, nie może być wyłącznie z tego względu
oddalone przez organy celne, jeżeli zostało zgłoszone nie później niż w ter-
minie 30 dni od dnia wywozu towarów.
Przewodniczący SSN: Adam Józefowicz, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski,
Janusz Łętowski, Walery Masewicz (sprawozdawca), Maria Mańkowska,
Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora Janiny Antosiewicz, po rozpoznaniu w
dniu 27 maja 1994 r. sprawy ze skargi Bielskich Zakładów Obuwia "B." w B.B. na
decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł w Warszawie z dnia 27 listopada 1992 r. [...]
w przedmiocie zwrotu cła na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzecznika Praw Oby-
watelskich [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodek Za-
miejscowy w Katowicach z dnia 8 września 1993 r. [...],
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok;
2. u c h y l i ł decyzję Dyrektora Urzędu Celnego w C. z dnia 3 sierpnia
1992 r. [...];
3. u c h y l i ł decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł z dnia 27 listopada
1992 r. [...];
4. z a s ą d z i ł od Głównego Urzędu Ceł na rzecz Bielskich Zakładów
Obuwia "Befado" kwotę 276.000 [...] złotych tytułem zwrotu opłaty sądowej.
U z a s a d n i e n i e
Bielskie Zakłady Obuwia "B." w B.B. w dniu 7 lipca 1992 r. wystąpiły do
Urzędu Celnego w C. o zwrot cła importowego w kwocie 55.127.000 zł zapłaconego
za tkaniny wierzchnie i tkaniny podszewkowe oraz taśmę do pantofli męskich, które
zostały następnie jako towar wyeksportowane do Francji w dwóch partiach: w dniu
2
15 czerwca 1992 r., [...] oraz w dniu 1 lipca 1992 r. [...].
Wniosek ten nie został uwzględniony przez Dyrektora Urzędu Celnego w C.,
który decyzją z dnia 3 sierpnia 1992 r. [...] odmówił zwrotu cła importowego.
Odmowę organ celny uzasadnił tym, że wniosek o zwrot cła zawierający dane
wynikające z postanowień § 1 ust. 2 rozporządzenia Ministra Współpracy Gospo-
darczej z Zagranicą z dnia 31 sierpnia 1990 r. w sprawie zwrotu należności celnych
pobranych od towarów przywiezionych z zagranicy i zużytych przy wyrobie towarów
wywiezionych w obrocie towarowym z zagranicą (Dz. U. Nr 64, poz. 383), powinien
być złożony wraz z załączonymi dokumentami razem z wnioskiem o wszczęcie
postępowania celnego, o którym mowa w art. 50 ust. 1 w zw. z art. 52 ust. 2 pkt 2
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. - Prawo celne (Dz. U. Nr 75, poz. 445 ze zm.).
Wniosek o zwrot cła został przekazany Urzędowi Celnemu w C. w dniu 7 lipca 1992
r., a więc już po dokonaniu wywozu towarów. Wnioskodawca zatem zdaniem or-
ganów celnych, naruszył tryb składania wniosku ustalony w rozporządzeniu Ministra
Współpracy z Zagranicą, co spowodowało, iż nie mógł on być uwzględniony.
Decyzją z dnia 27 listopada 1992 r. [...] Prezes Głównego Urzędu Ceł na podstawie
art. 80 ust. 1 z dnia 28 grudnia 1989 r. - Prawa celnego w związku z § 2
rozporządzenia Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą z dnia 31 sierpnia
1990 r. po rozpatrzeniu odwołania Bielskich Zakładów Obuwia "B." w B.B. od decyzji
Dyrektora Urzędu Celnego w C. - utrzymał ją w mocy. Decyzję organu celnego II
instancji Bielskie Zakłady Obuwia "B." zaskarżyły do Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego, wnosząc o jej zmianę bądź uchylenie. Strona skarżąca zarzuciła, że stan-
owisko Głównego Urzędu Ceł zostało oparte wyłącznie na przesłankach formalnych
odnoszących się do trybu postępowania z pominięciem faktu rzeczywistego powrot-
nego wywozu materiałów przywiezionych z zagranicy i zużytych przy wyrobie to-
warów wywiezionych. Według skarżącego art. 80 ust. 1 Prawa celnego nakazuje
zwrot należności celnych od towarów odpowiadających wyżej podanym kryteriom, a
wynikające z tej normy przesłanki zwrotu cła zostały spełnione.
Naczelny Sąd Administracyjny Ośrodek Zamiejscowy w Katowicach wyrokiem
z dnia 8 września 1993 r. [...] oddalił skargę. Zdaniem Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego, art. 80 ust. 1 Prawa celnego statuuje zasadę zwrotu cła w określonych
warunkach, natomiast § 2 rozporządzenia Ministra Współpracy Gospodarczej z
Zagranicą z dnia 31 sierpnia 1990 r. w sprawie trybu zwrotu należności celnych
pobranych od towarów przywiezionych z zagranicy i zużytych w obrocie towarowym
z zagranicą dostosowany jest do tej regulacji ustawowej. Skoro bowiem organ celny
obowiązany jest do zwrotu cła w ciągu 30 dni od daty wywozu, to dla realizacji tego
obowiązku powinien dysponować czasem nie krótszym niż 30 dni w rozumieniu art.
35 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego. Dlatego też § 2 rozporządzenia z
3
dnia 31 sierpnia 1990 r. dostosował datę złożenia wniosku o zwrot cła do daty
złożenia koniecznego wniosku o wszczęcie postępowania celnego, o którym mowa
w art. 50 i 52 ust. 2 pkt 2 Prawa celnego. Niezłożenie przez skarżącego wniosku o
zwrot cła wraz z wnioskiem o wszczęcie postępowania celnego spowodowało -
zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego - że wniosek ten nie mógł być
uwzględniony.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego zaskarżył w dniu 19 kwietnia
1994 r. rewizją nadzwyczajną Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucając mu rażące
naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię oraz sprzeczność tego
wyroku z interesem Rzeczypospolitej Polskiej. Rewizja domaga się uchylenia
zaskarżonego wyroku oraz poprzedzających go decyzji organów celnych.
Uzasadniając zarzut naruszenia art. 80 ust. 1 Prawa celnego, rewizja nad-
zwyczajna podnosi m.in. że wykładnia tej normy prawa dokonana w zaskarżonym
wyroku jest odmienna od tej jaka zawarta jest w uchwale zwykłego składu Sądu
Najwyższego z dnia 23 września 1993 r., III AZP 10/93, podjętej po rozpatrzeniu
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Naczelny Sąd Admini-
stracyjny-Ośrodek Zamiejscowy we Wrocławiu.
Rewizja nadzwyczajna wyraża pogląd, że istota podstawowego zagadnienia
prawnego - występującego zarówno w rozpatrywanej sprawie jak i w sprawie
rozstrzygniętej uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1993 r. - dotyczyła
wzajemnego stosunku między regulacją zawartą w art. 80 ust. 1 Prawa celnego a
regułami postępowania nakazanymi przez § 2 rozporządzenia wykonawczego. Or-
gan składający rewizję nadzwyczajną podziela stanowisko prawne wyrażone w
uchwale Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1993 r. co do konieczności
rozróżnienia między prawnomaterialnymi przesłankami powstania uprawnienia do
domagania się zwrotu cła a czynnościami, które są niezbędne dla urzeczywistnienia
tego uprawnienia. Przesłanki powstania uprawnienia (i ewentualnie jego pozbawie-
nia) mogą być uregulowane wyłącznie w ustawie. Jedną z takich przesłanek jest
termin do złożenia wniosku o zwrot cła, którego regulacja należy także do materii
uregulowanej ustawą, tym bardziej, że art. 80 ust. 2 Prawa celnego nie zawiera
upoważnienia dla Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą do określenia od-
rębnego terminu dla składania wniosków o zwrot cła. Rewizja nadzwyczajna
powołuje się w tym zakresie na utrwalone orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
co do granic upoważnienia do stanowienia aktów wykonawczych do ustawy, pod-
kreślając, że akt ten nie może przekraczać tego upoważnienia ani co do formy ani co
do treści. Kwestionując pogląd, że § 2 rozporządzenia Ministra Współpracy Gospo-
darczej z Zagranicą mógł ustanowić termin do złożenia wniosku o zwrot cła odrębny
od ogólnego terminu ustawowego przewidzianego dla zwrotu cła, ustanowionego
4
jednak wyłącznie dla organów celnych, rewizja nadzwyczajna wyraża pogląd, że
wniosek o zwrot cła może być złożony nie później niż w terminie 30 dni od dnia
wywozu towarów, a termin ten został w rozpatrywanej sprawie dotrzymany.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona. Trafny jest bowiem zarówno zarzut
rażącego naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię jak i zarzut,
że zaskarżony wyrok narusza interes Rzeczypospolitej Polskiej. Naczelny Sąd Ad-
ministracyjny błędnie przypuszcza, że Prawo celne uzależnia prawo domagania się
zwrotu bezpodstawnie pobranego cła od daty w jakiej wniosek o zwrot zostanie
złożony lub od spełnienia wymogu, by wniosek taki został złożony wraz z wnioskiem
o wszczęcie postępowania celnego. Wymagania takie nie wynikają jednak z treści
wchodzących w rachubę przepisów Prawa celnego, skoro zważy się, że art. 50-52
tego Prawa określają zarówno formę jak i treść wniosku o wszczęcie postępowania
celnego, gdy składany jest on przez podmiot prowadzący stałą działalność gospo-
darczą jak i zgłoszenia celnego dotyczącego towaru nie przeznaczonego do działal-
ności gospodarczej a stanowiącego własność lub będącego w rozporządzeniu po-
dróżnych albo osób przesiedlających się do Polski lub opuszczających terytorium
Państwa. Art. 50 ust. 1 i 2 Prawa celnego nie ustanawia obowiązku by wniosek o
wszczęcie postępowania celnego zawierał także żądanie zwrotu należności celnych
w warunkach określonych w art. 80 tego Prawa i to pod rygorem utraty tego prawa.
Uprawnienie podmiotów gospodarczych sprowadzających z zagranicy towary w
postaci surowców, materiałów, półfabrykatów lub elementów kooperacyjnych do
zwrotu należności celnych pobranych swego czasu od tych towarów wynika z prze-
pisów Prawa celnego i może być zniesione lub ograniczone w czasie tylko na pod-
stawie przepisów tego Prawa. Art. 80 ust. 2 Prawa celnego zawiera upoważnienie
dla Ministra Współpracy Gospodarczej z zagranicą do ustalenia jedynie trybu zwrotu
należności celnych, a zatem w istocie rzeczy, akt wykonawczy powinien regulować
jedynie zasady postępowania organów celnych w zakresie zwrotu tych należności i
nie mógł ustanawiać dodatkowych obowiązków dla osób ubiegających się o taki
zwrot ani tym bardziej ustanawiać terminu, po upływie którego uprawnienie do
zwrotu należności celnych wygasa lub nie może być egzekwowane. Tymczasem
rozporządzenie Ministra Współpracy Gospodarczej z zagranicą z dnia 31 sierpnia
1980 r. - na co trafnie zwrócił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 września 1993 r.,
III AZP 10/93 - wykracza poza granice upoważnienia ustawowego i w istocie rzeczy
stanowi swoistą próbę uzupełnienia regulacji ustawowej. Bezpodstawnie zatem
Naczelny Sąd Administracyjny przyjmuje w zaskarżonym wyroku, że art. 80 ust. 1
5
Prawa celnego zawiera dodatkowy - nie wynikający jednak z treści tej normy - termin
do złożenia wniosku ustanawiany dla tego podmiotu, który domaga się zwrotu
należności celnych oraz, że art. 50 ust. 2 regulujący treść wniosku o wszczęcie
postępowania celnego został uzupełniony przez § 2 rozporządzenia Ministra
Współpracy Gospodarczej z Zagranicą w ten sposób, że wraz z tym wnioskiem
należy domagać się także zwrotu należności przy czym wymaganie tego ostatniego
przepisu, aby obydwa te wnioski zostały złożone "razem" nie daje żadnych podstaw
do konkluzji wyrażonej w uzasadnieniu wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego,
że niedochowanie tego ostatniego warunku czyni wniosek o zwrot cła "bezskutec-
znym". Pomijając nawet to, że zawarty w uzasadnieniu wyroku Naczelnego Sądu
Administracyjnego zwrot, iż wniosek skierowany do organów administracji celnej,
może być uznany "za bezskuteczny" należy do kategorii zwrotów "nieokreślonych",
przyjąć w ostateczności należy, że w zaskarżonym rewizją nadzwyczajną wyroku
wyrażony został w istocie rzeczy pogląd, jakoby żądanie zwrotu należności celnych
nie odpowiadające podanym tu warunkom po prostu wygasa.
Uznając zatem trafność zarzutów rewizji nadzwyczajnej, co do rażącego nar-
uszenia prawa materialnego i odwołując się w pozostałym zakresie do uzasadnienia
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1993 r., III AZP 10/93, którego
przesłanki Sąd Najwyższy w obecnym składzie w całości podziela, konieczne było
uchylenie zaskarżonego wyroku jak również poprzedzających go decyzji Dyrektora
Urzędu Celnego w C. z dnia 3 sierpnia 1992 r. oraz decyzji Prezesa Głównego
Urzędu Ceł z dnia 27 listopada 1992 r. jako wydanych na podstawie tej samej
błędnej, rażąco sprzecznej z treścią art. 80 ust. 1 Prawa celnego wykładni.
Zaskarżony wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego narusza interes
Rzeczypospolitej Polskiej wyrażający się w tym by sądy sprawujące w Jej imieniu
wymiar sprawiedliwości kierowały się wyłącznie normami prawa rangi ustawowej
oraz tylko tymi przepisami aktów niższej rangi niż ustawa, które wydane zostały
ściśle w granicach upoważnienia wynikającego z ustawy i w celu jej wykonania oraz
nie zawierają przepisów sprzecznych z ustawą.
Kierując się tymi przesłankami Sąd Najwyższy na podstawie art. 422 § 1
k.p.c. w związku z art. 211 k.p.a. orzekł jak w sentencji.
========================================