Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 kwietnia 1995 r.
III ARN 9/95
1. Obwieszczenie Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 września
1994 r. (Dz. U. Nr 99, poz. 482) - jak wynika z jego treści, a także z sentencji orze-
czenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 lutego 1994 r., sygn. K 15/93 (OTK
1994 cz. I poz. 4), w wykonaniu którego zostało wydane - nie stwierdza utraty
mocy obowiązującej przepisu art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a ustawy z dnia 24 stycznia
1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji
wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.) w całości, a
jedynie w części, w której przepis ten nie przyznaje uprawnień kombatantom i
represjonowanym osobom spoza struktur Urzędów Bezpieczeństwa, Służby
Bezpieczeństwa i Informacji Wojskowej, które nie wykonywały zadań związanych
ze zwalczaniem organizacji niepodległościowych i osób działających na rzecz
suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Wynikające z art. 25 ust. 2 ustawy o kombatantach pozbawienie upraw-
nień kombatanckich osób, które uzyskały takie uprawnienia na podstawie
poprzednio obowiązujących przepisów z tytułu uczestniczenia w strukturach
organizacyjnych represjonowania obywateli polskich, powoduje utratę niena-
leżnie przyznanych szczególnych przywilejów osobom, nie objętym zakresem
nowej regulacji ustawowej.
Przewodniczący SSN: Walery Masewicz, Sędziowie SN: Kazimierz Jaśkowski,
Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Janusz Łętowski, Andrzej Wróbel,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Waldemara Grudzieckiego, po roz-
poznaniu w dniu 6 kwietnia 1995 r. sprawy ze skargi Jana C. na decyzję Kierownika
Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w W. z dnia 9 czerwca 1993
r., [...] w przedmiocie pozbawienia uprawnień kombatanckich, na skutek rewizji
nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego-Ośrodek Zamiejscowy w Krakowie z dnia 11 października 1994 r., [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, decyzją z
dnia 9 czerwca 1993 r. [...], na podstawie art. 25 ust. 2 pkt 2 i art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a w
związku z art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. "a" ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach
oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego
(Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.), zwanej dalej ustawą o kombatantach, pozbawił uprawnień
kombatanckich Jana C., które zostały mu poprzednio przyznane z tytułu udziału w walce
o utrwalanie władzy ludowej od stycznia 1947 r. do grudnia 1947 r., polegającej m.in. na
walce z reakcyjnym podziemiem.
W uzasadnieniu tej decyzji podano, że zachodzą wobec Jana C. dwie wskazane wyżej
ustawowe podstawy stwierdzenia, że został on pozbawiony uprawnień kombatanckich.
Pierwsza wynika stąd, że Jan C. na mocy dotychczasowych przepisów uzyskał
uprawnienia wyłącznie z tytułu działalności w 1947 r. w charakterze uczestnika walk o
ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej. Druga zaś wiąże się z zatrudnieniem Jana C.
w aparacie bezpieczeństwa publicznego, gdyż był funkcjonariuszem Urzędu
Bezpieczeństwa w J., G. i R.
W skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego Jan C. zarzucił, że pozba-
wienie go uprawnień kombatanckich z przyczyn podanych w zaskarżonej decyzji jest
wyrazem zastosowania wobec niego niesprawiedliwej zasady zbiorowej odpowiedzial-
ności.
Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Krakowie wyrokiem z
dnia 11 października 1994 r. [...] stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji. Zdaniem
Naczelnego Sądu Administracyjnego zastosowany w zaskarżonej decyzji art. 21 ust. 2
pkt 4 lit. a ustawy o kombatantach utracił moc obowiązującą na podstawie obwieszcze-
nia Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 września 1994 r. (Dz. U. Nr 99, poz.
482) w wykonaniu orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 lutego 1994 r., K
15/93. W konsekwencji NSA uznał, że zaskarżona decyzja została wydana bez
podstawy prawnej.
Minister Sprawiedliwości powyższemu wyrokowi zarzucił rażące naruszenie art.
207 § 5 k.p.a. oraz art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a w związku z art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a ustawy o
kombatantach.
W uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej Minister Sprawiedliwości stwierdził, że Naczelny
Sąd Administracyjny ustalił utratę mocy obowiązującej powołanego przepisu ustawy z
dnia 24 stycznia 1991 r. w sposób oczywiście sprzeczny z treścią orzeczenia Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 15 lutego 1994 r. sygn. K 15/93 (OTK z 1994 r. cz. I, poz. 4). Z
orzeczenia tego bowiem wyraźnie wynika, że przepis ten (art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a)
utracił moc tylko w tej części, w jakiej nie przyznaje on uprawnień kombatantom i
represjonowanym osobom spoza struktur Urzędu Bezpieczeństwa, Służby
Bezpieczeństwa i Informacji Wojskowej, które nie wykonywały zadań związanych ze
zwalczaniem organizacji niepodległościowych i osób działających na rzecz suweren-
ności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego
nie ma zastosowania do sytuacji faktycznej dotyczącej Jana C., który z całą pewnością
pozostawał w strukturach Urzędu Bezpieczeństwa, skoro z jego życiorysu oraz z
zaświadczenia Zarządu Wojewódzkiego ZBOWiD w J. z dnia 21 marca 1985 r. wynika,
że pracę w Urzędzie Bezpieczeństwa podjął w sierpniu 1946 r. i w organach
bezpieczeństwa pełnił różne funkcje.
Wniosek rewizji nadzwyczajnej, która została przez Ministra Sprawiedliwości
wniesiona na skutek wystąpienia Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, doty-
czył uchylenia zaskarżonego wyroku i oddalenia skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W preambule ustawy o kombatantach Sejm Rzeczypospolitej Polskiej stwierdził,
że kombatantom oraz ofiarom represji należny jest głęboki szacunek wszystkich
rodaków oraz szczególna troska i opieka ze strony instytucji państwowych, samorządów
terytorialnych i organizacji społecznych. Dając wyraz tym intencjom ustawa o
kombatantach stworzyła system szczególnych uprawnień, w zakresie stosunku pracy,
emerytur i rent, ochrony zdrowia, pomocy socjalnej i innych dla tych wszystkich
obywateli polskich, którzy walczyli o suwerenność i niepodległość Ojczyzny, nie szczę-
dząc życia i zdrowia na polach walki zbrojnej - w formacjach Wojska Polskiego, armii
sojuszniczych, a także w podziemnych organizacjach niepodległościowych i w
działalności cywilnej - z narażeniem na represje.
W preambule ustawy o kombatantach zamieszczone zostało również stwier-
dzenie Sejmu, że władze III Rzeszy Niemieckiej, ówczesne władze Związku Socjalis-
tycznych Republik Radzieckich i komunistyczny aparat represji w Polsce są winne cier-
pień zadanych wielu obywatelom Państwa Polskiego ze względów narodowościowych,
politycznych i religijnych. Spowodowały one śmierć wielu milionów, a dla wielu stały się
przyczyną trwałej utraty zdrowia. Tym intencjom ustawy odpowiada regulacja zawarta w
jej art. 25 ust. 2, stanowiąca o pozbawieniu uprawnień kombatanckich osób, które
uzyskały te uprawnienia na podstawie dotychczasowych przepisów chociaż
uczestniczyły w określonych strukturach represjonowania Polaków.
Odnosząc postanowienia ustawy o kombatantach do okoliczności faktycznych
rozpatrywanej sprawy należy stwierdzić, że Jan C. nie należy do kręgu kombatantów
oraz ofiar represji w rozumieniu tej ustawy. Korzystał on natomiast z uprawnień komba-
tanckich, wyłącznie z tytułu udziału w charakterze funkcjonariusza Urzędu Bezpie-
czeństwa, w walce o utrwalenie władzy ludowej. Te okoliczności faktyczne wynikają
jednoznacznie z zebranych w sprawie dokumentów i nie zostały zakwestionowane
przez skarżącego Jana C. W szczególności w złożonej w dniu 19 marca 1965 r. dekla-
racji członkowskiej ZBOWiD, Jan C. jako za jedyną swą działalność kombatancką
wskazywał: "udział w walkach ze zbrojnym podziemiem WiN, NSZ, UPA i bandami
terrorystyczno-rabunkowymi".
W tych okolicznościach stwierdzenie, w zaskarżonej decyzji, że zachodzą okreś-
lone w przepisach art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a oraz w art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy o
kombatantach, warunki pozbawienia Jana C. uprawnień kombatanckich - odpowiadało
dokładnie dyspozycjom tych przepisów. Jan C. został pozbawiony uprawnień
kombatanckich z dwóch powodów, z których każdy stanowił wystarczającą przesłankę
decyzji w sprawie pozbawienia go uprawnień kombatanckich.
W związku z ustaleniami Naczelnego Sądu Administracyjnego co do zakresu
utraty mocy obowiązującej art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a ustawy o kombatantach należy
zwrócić uwagę na to, że niezależnie od wadliwości tego ustalenia, Naczelny Sąd Ad-
ministracyjny w sposób rażący pominął drugą i - jak to już wskazano - wystarczającą
podstawę pozbawienia Jana C. uprawnień kombatanckich, wynikającą z art. 25 ust. 2
pkt 2 ustawy o kombatantach. Stosownie bowiem do tego przepisu pozbawia się upraw-
nień kombatanckich osoby, które na mocy dotychczasowych przepisów uzyskały
uprawnienia wyłącznie z tytułu działalności w latach 1944-1956 w charakterze "uczes-
tników walk o ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej", co, bez żadnych wątpliwości
Jana C. dotyczyło.
W skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego Jan C. wadliwości zaskarżo-
nej przez siebie decyzji dopatrywał się w jej skutkach, które określił jako niesprawiedliwe
zastosowanie wobec niego odpowiedzialności zbiorowej. Zarzut ten jest bezzasadny,
skoro skutki decyzji nie mają powodować w stosunku do niego represji lub ograniczeń w
porównaniu z innymi obywatelami polskimi. Znaczenie prawne tej decyzji nie odnosi się
do kategorii odpowiedzialności i to - jak sugeruje skarżący - odpowiedzialności
zbiorowej. Nie może zasadnie uważać się za pokrzywdzonego ten, kto nie będąc
kombatantem ani ofiarą represji, ale uczestnicząc w strukturach aparatu represji zostaje
pozbawiony szczególnych uprawnień, które przeznaczone zostały dla kombatantów
oraz ofiar represji.
Jeżeli zaś chodzi o ocenę niekonstytucyjności art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a ustawy o
kombatantach w świetle orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 lutego 1994 r.
sygn. K 15/93 (OTK z 1994 r. poz. 4), to w pełni Sąd Najwyższy podziela zarzut rewizji
nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości, że także w tym zakresie Naczelny Sąd
Administracyjny rażąco błędnie zastosował powołany przepis, gdyż stwierdzona przez
Trybunał Konstytucyjny częściowa sprzeczność tego przepisu z Konstytucją nie
obejmuje sytuacji Jana C. jako funkcjonariusza Urzędu Bezpieczeństwa w 1947 r. W
uzasadnieniu tego orzeczenia Trybunał Konstytucyjny stwierdził: "Należy przyjąć, że
zdaniem ustawodawcy zasługi związane z okresem wojny lub poniesione represje
znajdujące wyraz w postaci społecznego uznania w formie szczególnych uprawnień
mogą zostać przekreślone w wypadkach działania na szkodę interesów Narodu i
Państwa Polskiego. To działanie mogło się przejawiać w różnorodnych formach
określonych w art. 21 ust. 2 ustawy o kombatantach (...) Do tej grupy należy też
przyczyna z art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a - zatrudnienie w aparacie bezpieczeństwa
publicznego lub informacji wojskowej".
Z powyższych przyczyn, Sąd Najwyższy podzielając zasadność rewizji nadzwy-
czajnej i ustalając, że Naczelny Sąd Administracyjny z rażącym naruszeniem wska-
zanych przepisów prawa uwzględnił oczywiście bezzasadną skargę, uchylił zaskarżony
wyrok i skargę oddalił (art. 422 § 1 k.p.c. w związku z art. 207 § 5 k.p.a.).
========================================