Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 kwietnia 1997 r.
II UKN 55/97
Odmowa przeprowadzenia w postępowaniu apelacyjnym dowodu z
przesłuchania świadków nie stanowi usprawiedliwionej podstawy kasacyjnej
skoro sąd drugiej instancji w przekonujący i logiczny sposób odmowę tę uza-
sadnił, wyjaśniając dlaczego dowód nie był istotny dla rozstrzygnięcia sprawy.
Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka, Maria
Tyszel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 16 kwietnia 1997 r. sprawy z wniosku
Marka D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w P. o składki na
ubezpieczenie społeczne, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 27 listopada
1996 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 6 marca 1996 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w P.
stwierdził, że wnioskodawca Marek D. od 1 marca 1991 r. podlega ubezpieczeniu
społecznemu na podstawie ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecz-
nym osób prowadzących działalność gospodarczą (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr
46, poz. 250 ze zm.) i zobowiązał go do opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne
od marca 1991 r. do lutego 1996 r.
Od tej decyzji wniósł odwołanie wnioskodawca zarzucając, że jako rolnik
prowadzący własne gospodarstwo rolne i odprowadzający składki na ubezpieczenie
społeczne rolników nie powinien podlegać obowiązkowi ubezpieczenia osób prowadzą-
cych działalność gospodarczą.
Wyrokiem z dnia 1 lipca 1996 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie oddalił odwołanie i zasądził od wnioskodawcy na rzecz
organu rentowego koszty postępowania. Sąd ustalił, że wnioskodawca od 12 czerwca
1980 r. posiada gospodarstwo rolne o powierzchni 2,27 ha i z tego tytułu opłaca składki
na ubezpieczenie społeczne rolników. W dniu 20 marca 1991 r. otrzymał z Urzędu
Miejskiego w K. zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, przy
czym data rozpoczęcia działalności została określona na dzień 15 marca 1991 r.
Działalność gospodarcza polegała na handlu okrężnym artykułami spożywczymi.
Wnioskodawca nie zgłosił w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych faktu rozpoczęcia
działalności w celu objęcia go ubezpieczeniem społecznym. Informację o prowadzeniu
przez wnioskodawcę działalności gospodarczej Zakład Ubezpieczeń Społecznych
uzyskał od Urzędu Miejskiego w K. w lutym 1996 r. Wnioskodawca nie podnosił zarzutu
nieprawidłowego pod względem rachunkowym wyliczenia składek, natomiast
kwestionował zasadę objęcia go ubezpieczeniem i podnosił zarzut przedawnienia. Sąd
Wojewódzki w uzasadnieniu wyroku wskazał, że zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z
dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność
gospodarczą oraz ich rodzin osoby prowadzące na własny rachunek działalność
gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji podlegają obowiązkowi ubezpieczenia
na podstawie tej ustawy. Z mocy jej art. 2 ust. 2 osoby spełniające równocześnie
warunki do objęcia ubezpieczeniem społecznym określonym ustawą i ubezpieczeniem
społecznym rolników podlegają ubezpieczeniu określonemu ustawą. Zgodnie z art. 22
obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia ciąży na osobie prowadzącej działalność
gospodarczą. Zdaniem Sądu wnioskodawca nie może powoływać się skutecznie na
nieznajomość tego przepisu. Sąd ten uznał również, że nie jest uzasadniony zarzut
przedawnienia roszczenia. Składka za marzec 1991 r. stała się bowiem wymagalna 10
kwietnia 1991 r. Zgodnie z art. 35 ust. 3 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji
i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.)
termin przedawnienia tego rodzaju roszczeń jest pięcioletni zatem roszczenie z tytułu
składek nie uległo przedawnieniu.
Od tego wyroku wniósł apelację wnioskodawca i zarzucając naruszenie prawa
materialnego, nieważność postępowania oraz sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z
treścią zebranego w sprawie materiału wniósł o jego zmianę oraz o zmianę zaskarżonej
decyzji przez uchylenie obowiązku ubezpieczenia, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania. Wnioskodawca zarzucił, że nie jest zgodne z materiałem dowodowym
ustalenie Sądu pierwszej instancji, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych dowiedział się o
prowadzeniu przez wnioskodawcę działalności gospodarczej dopiero w lutym 1996 r.
ponieważ z zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej z dnia 20
marca 1991 r. wynika, że Urząd Miejski w K. przesłał jego kopię Zakładowi
Ubezpieczeń społecznych zgodnie z art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o
ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich
rodzin, nakładającym taki obowiązek na organy administracji. Ponadto Sąd uniemożliwił
wnioskodawcy obronę jego praw, gdyż nie przesłuchał zgłoszonych przez niego
świadków na okoliczności, które mają wpływ na treść wyroku.Skoro wnioskodawca
płacił ubezpieczenie jako rolnik, nie może drugi raz płacić ubezpieczenia za sprzedaż
własnych produktów rolnych. Wnioskodawca zarzucił także, iż jego odwołanie dotyczyło
nieprawidłowości naliczenia składek. Jego zdaniem naliczenie ich jest nieprawidłowe.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem z
dnia 27 listopada 1996 r. oddalił apelację podkreślając w uzasadnieniu wyroku
prawidłowość ustaleń Sądu pierwszej instancji i zastosowania prawa materialnego. Sąd
ten ustosunkował się również do wszystkich zarzutów podniesionych w apelacji.
W kasacji od tego wyroku pełnomocnik wnioskodawcy wnosił o jego uchylenie
oraz o uchylenie wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Warszawie z dnia 21 lipca 1996 r. [...] i o przekazanie sprawy Sądowi pierwszej
instancji. Jako podstawy kasacji wskazano:
1. naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 22 ust. 2 ustawy z dnia
18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność
gospodarczą oraz ich rodzin przez jego niezastosowanie i § 31 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz
rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz. U. z
1993 r. Nr 69, poz. 330 ze zm.) przez jego błędną wykładnię,
2. naruszenie przepisów prawa procesowego art. art. 233 § 1, 217 § 1 i 227 KPC
przez nierozważenie całego zebranego materiału dowodowego w szczególności faktu,
iż decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w P. z dnia 6 marca 1996 r. nie
wskazuje sposobu ustalenia wysokości należności oraz przez niedopuszczenie dowodu
z zeznań świadków Teodozji W. i Reginy M., które to uchybienia mogły mieć istotny
wpływ na wynik sprawy.
Rozpoznając sprawę na podstawach i w granicach kasacji Sąd Najwyższy wziął
pod uwagę, co następuje:
Bezpodstawny jest zarzut kasacji, że zaskarżony wyrok został wydany z
naruszeniem przepisu art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1974 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity
tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) zwanej dalej ustawą , poprzez jego
"niezastosowanie". Sąd Najwyższy w całej rozciągłości podziela stanowisko wyrażone
przez Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że w myśl ust. 1 tego
przepisu w związku z art. 3 ust. 1 powołanej ustawy obowiązek zgłoszenia do
ubezpieczenia społecznego spoczywa na osobie prowadzącej działalność gospodar-
czą,natomiast powołany w apelacji, a następnie w kasacji przepis art. 22 ust. 2 daje
Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych prawo objęcia osoby podlegającej ubezpieczeniu
z urzędu. Przepis art. 22 ust. 3 zobowiązuje natomiast terenowe organy administracji do
informowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o podejmowaniu działalności
gospodarczej na ich terenie. Te dwa ostatnie przepisy mają na celu zabezpieczenie
interesów Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w przypadku, gdy osoba podlegająca
obowiązkowi ubezpieczenia faktu takiego nie zgłosi. Zaniechanie przez organy
wymienione w tych przepisach dokonania określonych czynności nie ma skutków
wobec osoby podlegającej ubezpieczeniu. Obowiązek podlegania ubezpieczeniu
społecznemu powstaje z mocy samej ustawy w przypadku zaistnienia określonych w
niej warunków. Konsekwencją ubezpieczenia jest, określony w art. 23 ust. 1 ustawy,
obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne.
Jak to słusznie podkreślił Sąd Apelacyjny, w myśl art. 2 ust. 2 ustawy osoby
spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników, a równocześnie
prowadzące działalność gospodarczą na własny rachunek, podlegają ubezpieczeniu
społecznemu przewidzianemu w ustawie (z zastrzeżeniem przypadków określonych w
przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników, które nie mają zastosowania w
niniejszej sprawie). Wobec rozpoczęcia działalności gospodarczej wnioskodawca
przestał podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników. Wynika to z treści przepisów
art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.), które
stanowią, że z ubezpieczenia społecznego rolników wyłączone są osoby podlegające
innemu ubezpieczeniu społecznemu. Od chwili wpisu do ewidencji działalności
gospodarczej wnioskodawca spełnił warunki do objęcia go ubezpieczeniem społecznym
osób prowadzących działalność gospodarczą, czego konsekwencją było ustanie
obowiązku ubezpieczenia na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Ustał także obowiązek opłacania składek na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego
Rolników. Fakt, że wnioskodawca nadal opłacał składki na ten ostatni Fundusz, także
po rozpoczęciu działalności gospodarczej, nie stanowi okoliczności wyłączającej
obowiązek ubezpieczenia na podstawie omawianej ustawy bowiem ustawodawca nie
pozostawił prawa wyboru osobom podlegającym różnym systemom ubezpieczenia.
Składki wpłacone przez wnioskodawcę na ten Fundusz były - jak to wskazał już Sąd
Apelacyjny - nienależne i podlegają zwrotowi. Podleganie ubezpieczeniu na podstawie
jednej lub drugiej z omawianych ustaw uzależnione jest od istnienia warunków
określonych w przepisach tych ustaw, a nie od woli osoby zainteresowanej.
Zadeklarowanie chęci opłacania składek na wybrane ubezpieczenie i opłacenie tych
składek nie wywołuje skutków w postaci podlegania temu ubezpieczeniu, jeżeli warunki
nie zostały spełnione. Wobec jednoznacznej treści art. 2 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą wnioskodawca w okresie
prowadzenia działalności gospodarczej podlegał ubezpieczeniu na podstawie tej
ustawy i składki na ubezpieczenie społeczne powinny zostać przez niego opłacone na
rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Sąd Najwyższy nie dopatrzył się również trafności zarzutu kasacyjnego naru-
szenia zaskarżonym wyrokiem przepisu § 31 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29
stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i
świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 68, poz.
330 ze zm.). Zarzut ten, podniesiony uprzednio w apelacji jest nieuzasadniony. Powo-
łany przepis wskazuje sposób ustalania podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie
społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą i już Sąd Apelacyjny zwrócił
uwagę, że nie wskazano na czym miałaby polegać nieprawidłowość w ustalaniu
wysokości składki. W rozpatrywanej kasacji zarzut ten nie został uzasadniony trudno
bowiem uznać za jego uzasadnienie stwierdzenie, że: "Decyzja ogranicza się jedynie
do zsumowania kwot za poszczególne lata". Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się
nieprawidłowości w obliczeniu - za okres nieprzedawniony - składek ustalonych na
podstawie powołanego przepisu.
Sąd Najwyższy rozpoznając kasację nie jest uprawniony do samodzielnego
konkretyzowania zarzutów. W wyroku z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie II UKN 32/96
wyjaśniono, że: "zarzuty kasacyjne powinny być przedstawione tak szczegółowo, by
Sąd Najwyższy, bez poszukiwań w pismach procesowych (aktach sprawy) sądów
niższych, otrzymał omówienie wytkniętej wady". Podobnie w postanowieniu z dnia 29
stycznia 1997 r. w sprawie II UKN 65/96 Sąd Najwyższy podkreślił, że nie jest
wystarczające ograniczenie się w kasacji do powołania przepisu art. 393
1
KPC i
wskazanie naruszonego przepisu, ale konieczne jest wskazanie na czym polega
naruszenie prawa materialnego, czy też istotnych przepisów postępowania. W roz-
patrywanej kasacji nie wskazano, w jaki sposób powołany przepis prawa został naru-
szony, czy błędnie ustalono wysokość podstawy wymiaru składki, czy samą składkę
błędnie obliczono, czy też popełniono błąd rachunkowy lub inny.
Sąd Najwyższy nie dopatrzył się też naruszenia zaskarżonym wyrokiem powo-
łanych w kasacji przepisów postępowania (art. 233 § 1, 217 i 227 KPC). Odmowa
przeprowadzenia dowodu z zeznań wnioskowanych świadków nie stanowi podstawy
kasacyjnej w rozumieniu przepisu art. 393
1
pkt 2 KPC, skoro Sąd Apelacyjny w prze-
konywujący i logiczny sposób odmowę tę uzasadnił wyjaśniając z jakich przyczyn,
okoliczności, na które wskazano dowód z zeznań świadków, nie były istotne dla rozs-
trzygnięcia sprawy. Skład orzekający w niniejszej sprawie podziela pogląd, że kasacja,
w której zarzut naruszenia przepisów postępowania opiera się na polemice z oceną
wyników postanowienia dowodowego dokonaną przez Sądy orzekające w sprawie na
podstawie przepisu art. 233 § 1 KPC, w granicach swobodnej oceny dowodów, nie
zawiera uzasadnionych podstaw. Stanowisko takie Sąd Najwyższy wyrażał w szeregu
orzeczeń, między innymi w wyrokach: z dnia 17 grudnia 1996 r., III CKN 20/96, z dnia
14 stycznia 1997 r., II UKN 46/96, z 24 stycznia 1997 r., II UKN 60/96.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznając, że wniesiona kasacja nie
ma usprawiedliwionych podstaw, z mocy art. 393
12
KPC orzekł jak w sentencji wyroku.
N o t k a
Niektóre z powołanych w uzasadnieniu orzeczeń zostały już opublikowane: wyrok z dnia 17
grudnia 1996 r., II UKN 32/96 w OSNAPiUS 1997 nr 15 poz. 275; postanowienie z dnia 29 stycznia
1997 r., II UKN 65/96 w OSNAPiUS 1997 nr 10 poz. 174 i wyrok z dnia 24 stycznia 1997 r., II UKN
60/96 w OSNAPiUS 1997 nr 18 poz. 352.
========================================