Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 maja 1997 r.
II UKN 122/97
Istnienie małżeńskiej wspólności majątkowej (art. 31 KRO) nie wystarcza
do przyjęcia, że małżonkowie pozostawali ze sobą we wspólności małżeńskiej w
rozumieniu art. 41 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Maria Tyszel, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Barbara
Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 20 maja 1996 r. sprawy z wniosku
Stanisławy K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Z.W. o
rentę rodzinną, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Łodzi z dnia 30 grudnia 1996 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia
25 września 1996 r. [...] oddalił odwołanie Stanisławy K. od decyzji wydanej w dniu 25
kwietnia 1996 r. przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Z.W., odmawiającej
przyznania renty rodzinnej po zmarłym w dniu 18 lutego 1996 r. mężu Eugeniuszu K.
Podstawę faktyczną rozstrzygnięcia stanowiło ustalenie, że pomimo formalnie
trwającego związku małżeńskiego odwołującej się i zmarłego, pozostawali oni w
faktycznej separacji. Skoro urodzona 14 marca 1946 r. odwołująca się w chwili śmierci
męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej i nie miała ustalonego
wyrokiem lub ugodą sądową prawa do alimentów z jego strony, to nie spełnia okreś-
lonego w art. 41 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40 , poz. 267 ze zm.) warunku nabycia prawa do
wnioskowanego świadczenia.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia
30 grudnia 1996 r. [...] oddalił apelację Stanisławy K. od powyższego wyroku. Sąd nie
podzielił poglądu skarżącej, że sam fakt pozostawania w związku małżeńskim jest
równoznaczny z pozostawaniem we wspólnym pożyciu. Nie dał także wiary jej
twierdzeniom, że małżonkowie utrzymywali stały kontakt, a mąż odwiedzał dzieci i łożył
na ich utrzymanie. Zmarły i wnioskodawczyni, mieszkając w oddalonych od siebie o
około 30 km miejscowościach, nie prowadzili wspólnego gospodarstwa domowego.
Eugeniusz K. nie miał stałego zatrudnienia, a jeżeli w ogóle pracował, to tylko
dorywczo. W 1994 r. zmarły korzystał ze świadczeń pomocy społecznej. Egzekucja
alimentów zasądzonych na rzecz dzieci okazała się bezskuteczna i świadczenia te były
im wypłacane z funduszu alimentacyjnego. Między małżonkami zerwana została
również więź duchowa, czego dowodzi, między innymi, brak zainteresowania ze strony
Stanisławy K. chorobą męża oraz jej nieobecność na uroczystości pogrzebowej.
Stanisława K. wyrok ten zaskarżyła kasacją powołując jako jej podstawę na-
ruszenie prawa materialnego, a to art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Skar-
żąca wywodziła, że w czasie trwania małżeństwa między małżonkami istnieje z mocy
prawa wspólność małżeńska, którą można znieść tylko w drodze umowy lub orzecze-
niem sądu. Ustalenie Sądu o braku wspólności małżeńskiej w czasie trwania jej mał-
żeństwa ze zmarłym narusza powołany przepis. Odmowa przyznania wnioskowanego
świadczenia jest wobec tego sprzeczna z art. 41 ustawy o z.e.p. Z tego względu
wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez przyz-
nanie prawa do renty rodzinnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z treścią art. 41 ust. 1 ustawy o z.e.p., prawo do renty rodzinnej nabywa
wdowa, jeżeli ukończyła 50 lat lub jest inwalidką bądź wychowuje co najmniej jedno z
dzieci, wnuków albo rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym, które nie
ukończyło 16 lat, a gdy kształci się w szkole - 18 roku życia, albo jeżeli sprawuje pieczę
nad uprawnionym do renty rodzinnej dzieckiem zaliczonym do I lub II grupy inwalidów.
Z art. 41 ust. 3 ustawy o z.e.p. wynika, że spełnienie tych warunków wystarcza do
przyznania świadczenia tylko wówczas, jeżeli małżonkowie w chwili śmierci jednego z
nich pozostawali we wspólności małżeńskiej (argument a contrario). W przeciwnym
razie nabycie przez wdowę prawa do renty rodzinnej uzależnione jest od posiadania
przez nią ustalonego orzeczeniem sądowym bądź ugodą sądową prawa do alimentów
ze strony zmarłego .
Pojęcie ?wspólność małżeńska@ nie występuje na gruncie przepisów prawa
rodzinnego i opiekuńczego. Powołany w kasacji przepis art. 31 KRO, a także inne
przepisy tego aktu, np. art. 52 i art. 55 , używają określenia ? wspólność majątkowa@.
Jej przeciwieństwem jest ?rozdzielność majątkowa@.
Terminy ?wspólność małżeńska@ i ?wspólność majątkowa@ nie są synoni-
miczne. Stosunki majątkowe między małżonkami są tylko jedną z płaszczyzn, na której
realizuje się wspólność małżeńska. Wspólność majątkowa nie jest konieczną
przesłanką wspólności małżeńskiej. Ta ostatnia może istnieć także przy rozdzielności
majątkowej. Nie jest zarazem wystarczająca dla stwierdzenia wspólności małżeńskiej.
Wzajemne powinności małżonków określa najogólniej art. 23 KRO. Są to: wspólne
pożycie, wzajemna pomoc, wierność oraz współdziałanie dla dobra rodziny. Użyty w art.
41 ust. 3 ustawy o z.e.p. termin ?wspólność małżeńska@ bliższy jest pojęciu ?wspólne
pożycie" niż ?wspólności majątkowej@. Formalnie brak owego ?wspólnego pożycia@
może stwierdzić sąd orzekając rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. Sytuacja
małżonków pozostających w separacji zbliżona jest funkcjonalnie i aksjologicznie do
sytuacji małżonków rozwiedzionych, a małżonki rozwiedzionej do wdowy nie
pozostającej w chwili śmierci męża we wspólności małżeńskiej. Dlatego też zarówno dla
małżonki rozwiedzionej, jak i wdowy w chwili śmierci męża nie pozostającej z nim we
wspólności małżeńskiej ustawodawca wprowadził dodatkowy wymóg warunkujący
nabycie prawa do renty rodzinnej, stwierdzone wyrokiem lub ugodą sądową prawo do
alimentów ze strony zmarłego. Jakkolwiek podstawa prawna oraz przesłanki
zasądzenia alimentów są w każdym z tych przypadków inne (art. 23 KRO, art. 60 KRO),
ich funkcja i cel są te same.
Regulacja prawa do renty rodzinnej nie jest przypadkowa. Ustawodawca
konsekwentnie przyznaje je, choć pod wieloma warunkami szczególnymi, osobom
uprawnionym do alimentacji ze strony zmarłego. Jest bowiem renta rodzinna świadcze-
niem kompensującym utracone wskutek śmierci żywiciela środki utrzymania. Jej funkcja
alimentarna jest podstawową i bezsporną. Sądy zarówno I jak i II instancji prawidłowo
zatem zinterpretowały art. 41 ust. 3 ustawy o z.e.p. Interpretacja ta nie pozostaje w
sprzeczności z art. 31 KRO.
Kierując się powyższymi motywami Sąd Najwyższy, stosownie do treści art.
393
12
KPC, orzekł jak w sentencji.
N o t k a
Ostatnio podobny pogląd został wyrażony w wyroku z dnia 6 marca 1997 r., II UKN 17/97
(OSNAPiUS 1997 nr 23 poz. 477) stwierdzającym, że wspólność małżeńska, o której mowa w art. 41
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.)
oznacza związek obejmujący między innymi, wspólne zamieszkiwanie i prowadzenie wspólnego
gospodarstwa domowego; patrz też: wyrok z dnia 7 maja 1997 r., II UKN 141/97 (OSNAPiUS 1998 nr 2
poz. 61).
========================================