Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 czerwca 1997 r.
II UKN 197/97
1. Nabycie prawa do renty rodzinnej po inwalidzie wojennym w warunkach
kilkudziesięcioletniego braku wspólności małżeńskiej powinno być oceniane
zgodnie z art. 41 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
2. Wspólność małżeńska wymagana do przyznania renty rodzinnej nie
może być utożsamiana z małżeńską wspólnością majątkową, o której mowa w
Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Przewodniczący SSN: Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie SN: Stefania
Szymańska, Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 czerwca 1997 r. sprawy z wniosku
Katarzyny G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R.P. o
rentę rodzinną, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 27 lutego 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z
dnia 18 listopada 1996 r., zmienił decyzję organu rentowego i przyznał Katarzynie G.
prawo do renty rodzinnej po zmarłym mężu Janie G. - inwalidzie wojennym.
W uzasadnieniu Sąd Wojewódzki ustalił, że wnioskodawczyni zawarła związek
małżeński z Janem G. w dniu 26 października 1943 r. Małżeństwo to nie zostało
rozwiązane sądownie mimo, że małżonkowie od szeregu lat nie mieszkali razem
i nie utrzymywali żadnych kontaktów. Mąż wnioskodawczyni wyjechał po wojnie do
Warszawy i tam do chwili śmierci pozostawał w związku nieformalnym z inną kobietą z
którą miał syna. Sąd nie dał wiary wyjaśnieniom wnioskodawczyni, że oddzielne
zamieszkiwanie małżonków było spowodowane koniecznością utrzymania gospodars-
twa rolnego po rodzicach oraz łatwiejszym dostępem Jana G. do lekarzy. Wyjaśnienia
te pozostają bowiem w oczywistej sprzeczności z materiałem dowodowym sprawy.
Mimo ustalenia, że między wnioskodawczynią a jej mężem nie było jakichkolwiek więzi,
Sąd przyznał jej prawo do renty rodzinnej, gdyż przyjął, że przepis art. 24 ustawy z dnia
29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin
(jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r. Nr 13 poz. 68 ze zm.) nie zawiera żadnych ograniczeń
wymienionych w art. 41 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) dotyczących
nabycia prawa do renty przez osoby nie pozostające w związku małżeńskim lub
pozostające w nim tylko formalnie.
Sąd Apelacyjny w Lublinie, do którego wniósł apelację organ rentowy, zmienił
wyrok Sądu Wojewódzkiego i oddalił odwołanie Katarzyny G. od decyzji Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych-Oddział w R.P. z dnia 9 czerwca 1994 r. W uzasadnieniu Sąd
Apelacyjny podał, że przyznając wnioskodawczyni prawo do renty rodzinnej Sąd I
instancji błędnie zinterpretował przepisy ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu
inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin. Powołany przez Sąd Wojewódzki
przepis art 24 tej ustawy istotnie nie zawiera warunku pozostawania małżonków we
wspólności małżeńskiej, wynikającego z przepisu art. 41 ust. 3 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin. Sąd Wojewódzki przeoczył jednak, że art. 64
ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych odsyła do art. 41 ustawy o
z.e.p. Dlatego też uprawnienia wnioskodawczyni do renty rodzinnej powinny być
ocenione z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z art. 41 ust. 3 ustawy o z.e.p.
Przepis ten przewiduje, że małżonka rozwiedziona lub wdowa, która w chwili śmierci
męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej,
jeżeli, oprócz spełnienia warunków określonych w ust. 1 i 2, miała w chwili śmierci męża
prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.
Wnioskodawczyni nie pozostawała z Janem G. w chwili jego śmierci we wspólności
małżeńskiej, ani też nie miała ustalonego prawa do alimentów ze strony męża.
W kasacji pełnomocnik wnioskodawczyni zarzucił Sądowi Apelacyjnemu
naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię, w tym art. 24 i 64 ustawy
z dnia 29 maja 1974 roku o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich
rodzin, a także niewłaściwe zastosowanie art. 41 ust.1 pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.
W uzasadnieniu kasacji pełnomocnik wnioskodawczyni odwołał się do przepisów
Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego określających powstanie wspólności małżeńskiej
oraz jej ustanie. Ponieważ tak pojęta wspólność małżeńska między wnioskodawczynią
a Janem G. nie ustała ani też nie została zniesiona - w rozumieniu odpowiednich
przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego - wnoszący kasację uważa za
uzasadniony jej wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy rozważył co następuje:
Kasacja nie ma uzasadnionych podstaw. Zarzut naruszenia przez Sąd Ape-
lacyjny przepisów prawa materialnego - art. 24 i 64 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o
zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych i ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z
1983 r. Nr 13 poz. 68 ze zm.) oraz art. 41 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) jest
bezpodstawny.
Wnioskodawczyni przez kilkadziesiąt lat nie pozostawała we wspólności małż-
eńskiej ze swoim mężem i nie łączyły ich żadne więzi. Poza sporem jest także, że Jan
G. był inwalidą wojennym. Przepis art. 24 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych,
wśród warunków wymaganych do przyznania renty rodzinnej dla wdowy nie wymienia
pozostawania we wspólności małżeńskiej w chwili śmierci inwalidy wojennego lub
posiadania ustalonego prawa do alimentów. Do warunków tych, zawartych w art. 41
ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników ich
rodzin odsyła jednak art. 64 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym inwalidów wojennych i
wojskowych.
Dlatego też Sąd Apelacyjny w niczym nie naruszył tych przepisów prawa ma-
terialnego przyjmując, w stanie faktycznym sprawy, że wnioskodawczyni nie spełniła
warunków wymaganych do przyznania renty rodzinnej przez przepis art. 24 ustawy o
zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych w związku z art. 41 ust. 3 ustawy o
powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym, który ma zastosowanie w sprawie z mocy art.
64 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych.
Przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników, przepisy ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych,
podobnie jak przepisy innych systemów ubezpieczenia społecznego, zawierają odrębne
regulacje prawne w zakresie nabycia prawa do renty rodzinnej. Wspólność małżeńska o
której mowa w art. 41 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników nie może być
utożsamiana z małżeńską wspólnością majątkową, o której mowa w przepisach
Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, na które to przepisy powołuje się kasacja.
Wspólność małżeńska w rozumieniu przepisów ubezpieczenia społecznego, jak to
wynika z literalnego brzmienia art. 41 ust. 3 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników oraz z wieloletniego orzecznictwa sądowego, nie ogranicza się do
małżeńskiej wspólności majątkowej, lecz jest pojęciem szerszym.
Ze względu na charakter świadczeń z ubezpieczenia społecznego, istnienie
wspólności małżeńskiej uzasadniające przyznanie renty rodzinnej, przyjmuje się także
wówczas, gdy między małżonkami w chwili śmierci męża istniała tylko więź duchowa,
gdy utrzymywali kontakty, interesowali się swoim losem.
Brak tej więzi, tak jak to ma miejsce w rozpatrywanej sprawie, może uzasadnić
prawo do renty rodzinnej dla wdowy tylko wtedy, gdy miała ustalone prawo do ali-
mentów ze strony męża.
Skoro wnioskodawczyni prawa takiego nie miała a kilkudziesięcioletni brak
wspólności małżeńskiej jest bezsporny to wyrok Sądu Apelacyjnego odpowiada przyto-
czonych w nim przepisowi prawa materialnego.
Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na
mocy art. 393
12
KPC.