Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 grudnia 1997 r.
I PKN 434/97
Powództwo o ustalenie (art. 189 KPC) nie może skutecznie zmierzać do
ustalenia faktów nie mających prawotwórczego charakteru.
Przewodniczący SSN: Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Walerian Sanetra, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 grudnia 1997 r. sprawy z po-
wództwa Marka B. przeciwko Najwyższej Izbie Kontroli w W. o ustalenie, na skutek
kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Kielcach z dnia 23 czerwca 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Marek B., po sprecyzowaniu żądania, wniósł o ustalenie "czy kadry Najwyż-
szej Izby Kontroli posiadają dokumenty świadczące o tym, że w 1993 r. były na
niego skargi oraz na okoliczność faktów, że podczas prowadzenia kontroli w 1993 r.
nadużywał stanowiska służbowego do celów prywatnych".
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kielcach wyrokiem z dnia 12 lutego 1997 r. [...]
oddalił powództwo. Sąd Rejonowy ustalił, że powód w dniu 1 lipca 1986 r. został
mianowany na stanowisko głównego specjalisty kontroli państwowej w Delegaturze
Najwyższej Izby Kontroli w K. W 1994 r. została przeprowadzona kontrola pracy po-
woda w 1993 r., w wyniku której wydano negatywną ocenę. W dniu 28 października
1994 r. powód odwołał się od tej oceny, jednakże Dyrektor Delegatury podtrzymał ją.
Negatywną ocenę pracy powoda zaakceptowała Odwoławcza Komisja do Spraw
Ocen Kwalifikacyjnych i zatwierdził to Prezes NIK. Wobec negatywnej oceny stosu-
nek pracy z powodem został rozwiązany na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 1 i art. 3
ustawy z dnia 8 listopada 1980 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz.U. Nr 22, poz. 82
- 2 -
ze zm.). Skargę powoda na tę decyzję oddalił Naczelny Sąd Administracyjny wyro-
kiem z dnia 11 września 1995 r. [...] Powód złożył wówczas pozew o przywrócenie
do pracy i Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kielcach postanowieniem z dnia 24 lutego
1996 r. [...] odrzucił pozew. Zażalenie powoda na to postanowienie zostało oddalone
przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach
postanowieniem z dnia 16 kwietnia 1996 r.
Sąd Rejonowy uznał, że zgodnie z art. 189 KPC można żądać ustalenia ist-
nienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, wykazując posiadanie interesu
prawnego w ustaleniu. Nie można więc żądać ustalenia stanu faktycznego lub faktu,
a do tego zmierzało powództwo. Sąd Rejonowy przyjął, że wprawdzie możliwe jest
ustalenie faktu mającego charakter prawotwórczy, ale tylko wówczas, gdy zmierza to
do ustalenia prawa lub stosunku prawnego. Powód nie wniósł jednak o ustalenie
takich faktów prawotwórczych. Powód nadto wykorzystał wszystkie prawne środki
służące mu do zwalczania negatywnej oceny jego pracy i zmierzające do zakwestio-
nowania rozwiązania z nim stosunku pracy. Sąd Rejonowy na podstawie art. 217 § 2
KPC pominął wnioski dowodowe powoda, gdyż uznał sprawę za wyjaśnioną do
rozstrzygnięcia.
Wyrokiem z dnia 23 czerwca 1997 r. [...], Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Kielcach oddalił apelację powoda. Sąd Wojewódzki podzielił
oceny prawne Sądu pierwszej instancji. W szczególności wywiódł, że art. 189 KPC
nie może stanowić podstawy prawnej żądania zmierzającego do ustalenia braku
dokumentów potwierdzających negatywną okresową ocenę kwalifikacyjną pracy po-
woda, gdyż nie są to fakty prawotwórcze.
Od tego wyroku kasację złożył powód. Zarzucił naruszenie prawa proceso-
wego polegającą na błędnej interpretacji art. 189 KPC oraz błędnym zastosowaniu
art. 328 § 2 KPC i art. 217 § 2 KPC. Powód wywiódł, że "z treści art. 189 KPC nie
wynika by fakty, o których ustalenie wystąpił w pozwie miały charakter prawotwór-
czy". Zdaniem powoda ma on interes prawny w ustaleniu, czy istnieją w NIK doku-
menty do jego dyskwalifikacji pod względem "moralno-etycznym jako pracownika tej
instytucji". Powód uważa, że Sąd Wojewódzki nie badał podniesionych w apelacji
zarzutów obrazy art. 328 § 2 KPC i 217 § 2 KPC, a przy błędnej interpretacji art. 189
KPC ma to istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.
- 3 -
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 189 KPC ustanawia materialnoprawne przesłanki powództwa o
ustalenie. W tym znaczeniu jego naruszenie nie może stanowić naruszenia prawa
procesowego lecz naruszenie prawa materialnego. Przesłankami zasadności po-
wództwa o ustalenie są żądanie ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku praw-
nego lub prawa oraz posiadanie interesu prawnego w takim ustaleniu. Sądy obu
instancji zinterpretowały ten przepis w pełni prawidłowo, zgodnie z poglądami dok-
tryny i orzecznictwa. Wynika z niego bowiem w sposób nie budzący wątpliwości, że
powództwo takie nie może skutecznie zmierzać do ustalenia faktów, a już zwłaszcza
ustalenia czy okoliczności faktyczne wystąpiły (sformułowanie powództwa nie może
sprowadzać się do pytania, lecz powinno mieć charakter stwierdzający). Wyjątkowo
dopuszcza się możliwość dochodzenia w drodze takiego powództwa tzw. faktów
prawotwórczych. Muszą to być jednak fakty, z których w sposób bezpośredni wynika
istnienie (nieistnienie) stosunku prawnego lub prawa. Ustalenia takich faktów powód
nie dochodził. Słuszne jest więc zawarte w kasacji stwierdzenie powoda, że "z treści
art. 189 KPC nie wynika by fakty, o których ustalenie wystąpił w pozwie miały cha-
rakter prawotwórczy". Nadto powszechnie przyjmuje się, że brak jest możliwości żą-
dania ustalenia w sytuacji, gdy interes prawny strony może być zaspokojony w dro-
dze innego postępowania, przewidzianego dla dochodzenia określonych roszczeń.
Interes powoda mógł być zaspokojony w drodze odpowiednich procedur, które
zresztą powód wykorzystał. W tym zakresie można powołać przykładowo uchwałę
składu siedmiu sędziów z dnia 24 lutego 1967 r., III PZP 41/66 (OSNCP 1967 z. 11
poz. 191), według której pracownik, z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypo-
wiedzenia z jego winy, nie może żądać ustalenia na podstawie art. 189 KPC, że
pracodawca nie miał podstaw do rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowie-
dzenia. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 listopada 1971 r., I PR 344/71 (OSNCP
1972 z. 5 poz. 89) wyraził też słuszne stanowisko, że postępowanie sądowe o usta-
lenie (art. 189 KPC) nie może być środkiem do uzyskania dowodów, które miałyby
być wykorzystane w innym postępowaniu (podobnie wyrok z dnia 1 grudnia 1983 r., I
- 4 -
PRN 189/83, OSNCP 1984 z. 7 poz. 121; uchwała z dnia 17 czerwca 1987 r., III
PZP 19/87, OSNCP 1988 z. 10 poz. 132; uchwała z dnia 3 listopada 1994 r., I PZP
45/94, OSNAPiUS 1995 nr 6 poz. 74).
Powództwo było więc oczywiście bezzasadne w świetle samych jego twier-
dzeń faktycznych. Słusznie więc i zgodnie z art. 217 § 2 KPC Sądy pominęły wnioski
dowodowe zgłoszone przez powoda. Uzasadnienia orzeczeń Sądów obu instancji
wskazują zarówno podstawę faktyczną i prawną rozstrzygnięć. W żadnym zakresie
nie naruszają więc art. 328 § 2 KPC. Wobec tego kasacja podlegała oddaleniu na
podstawie art. 393
12
KPC.
========================================