Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 stycznia 1998 r.
II UKN 477/97
Przepis art. 34 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) - w
brzmieniu obowiązującym do 31 sierpnia 1997 r. - umożliwiała nabycie prawa
do renty inwalidzkiej przez pracownika zaliczonego do I lub II grupy inwalidów
w okresie nie objętym ochroną ubezpieczeniową, pod warunkiem wypracowa-
nia na nowo wymaganego pięcioletniego stażu ubezpieczeniowego, przypa-
dającego w ostatnim dziesięcioleciu przed złożeniem wniosku rentowego.
Przewodnicząc SSN: Maria Mańkowska, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 27 stycznia 1998 r. sprawy z wnios-
ku Henryki Ł. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w A. o
rentę inwalidzką, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 30 lipca 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 30 lipca 1997 r. oddalił apelację Henryki Ł. od wyroku Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 27 maja 1997 r.
[...], oddalającego odwołanie wnioskodawczyni od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w A. z dnia 6 maja 1996 r. odmawiającej wnioskodawczyni
przyznania prawa do renty inwalidzkiej. Sąd Apelacyjny przyjął za bezsporne okresy
ubezpieczenia: zatrudnienia do 20 kwietnia 1989 r., a następnie wykonywania dzia-
łalności gospodarczej do 28 lutego 1995 r. oraz przebywania na zasiłku chorobowym
do 12 kwietnia 1995 r. Wnioskodawczyni również nie kwestionowała ustaleń Sądu
- 2 -
pierwszej instancji o zaliczeniu jej od października 1994 r. do III grupy inwalidów, a
następnie do II grupy od 6 listopada 1996 r. Na tle takich ustaleń Sąd Apelacyjny
wskazał, że wnioskodawczyni nie spełnia jednej z koniecznych przesłanek nabycia
prawa do renty inwalidzkiej według dyspozycji art. 32 pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267
ze zm.). W tym zakresie konstatacje prawne nie były kwestionowane w apelacji
wnioskodawczyni. Równocześnie Sąd Apelacyjny uznał brak podstaw prawnych do
zastosowania wobec wnioskodawczyni reguł zawartych w art. 34 ust. 2 ustawy o
z.e.p., które mają charakter szczególny w stosunku do przepisów art. 32 i 33 tej
ustawy, ponieważ ułatwiają otrzymanie renty inwalidzkiej osobom, które nie spełniają
wymagań określonych w tych przepisach. Zdaniem tego Sądu nie może to jednak
oznaczać, że inwalidzi II grupy, posiadający 5 letni okres zatrudnienia w ostatnim
dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku rentowego, w każdym przypadku naby-
wają prawo do renty inwalidzkiej na podstawie art. 34 ust. 2 ustawy o z.e.p., ponie-
waż taka interpretacja tej normy prowadziłaby „do ograniczenia zastosowania art. 32
tej ustawy tylko do inwalidów III grupy, zaś inwalidzi I i II grupy nabywaliby prawo do
renty na podstawie art. 34 ust. 2 ustawy”. Tymczasem zwrot zawarty w art. 34 ust. 2
ustawy o z.e.p. „od ustania poprzedniego zatrudnienia” oznacza wymaganie za-
trudnienia po stwierdzonym inwalidztwie I lub II grupy, którego nie spełniała wnios-
kodawczyni, która bezspornie nie pracowała po dacie zakwalifikowania jej do II grupy
inwalidów.
W kasacji wnioskodawczyni podniesiono zarzut naruszenia prawa material-
nego przez błędną wykładnię art. 34 ust. 2 ustawy o z.e.p. w wyniku przyjęcia, że nie
spełnia ona warunków do nabycia prawa do renty inwalidzkiej na podstawie tej
normy, domagając się orzeczenia reformatoryjnego i przyznania prawa do pracowni-
czej renty inwalidzkiej w zgodzie z treścią tego przepisu. Zdaniem kasacji norma art.
34 ust. 2 ustawy o z.e.p. nie uzależnia nabycia uprawnień rentowych przez inwalidę
II grupy od spełnienia przesłanki wykonywania kolejnego zatrudnienia po zakwalifi-
kowaniu go do tej grupy inwalidów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
- 3 -
Kasacja jest nieuzasadniona, albowiem została oparta na błędnym rozumie-
niu przez skarżącą normy art. 34 ust. 2 ustawy o z.e.p., którą należy odczytywać jako
przepis szczególny i wyjątek od powinności łącznego wypełnienia trzech koniecznych
ustawowych przesłanek nabycia uprawnień rentowych z art. 32 tej ustawy. Zasadą
nabycia prawa do renty inwalidzkiej według wymagań art. 32 z.e.p. (w aktualnym
stanie prawnym prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy) jest wystąpienie
zdarzenia ubezpieczeniowego (inwalidztwa, niezdolności do pracy) w okresie
objętym ochroną ubezpieczeniową oraz legitymowanie się ustawowo określonym
(art. 33 ustawy o z.e.p.) stażem ubezpieczeniowym. Tych wymagań wnioskodaw-
czyni bezspornie nie spełnia, albowiem zdarzenie ubezpieczeniowe w postaci zali-
czenia jej do III grupy inwalidów od października 1994 r. nie kreowało jej uprawnień
do pracowniczej renty inwalidzkiej, wobec upływu 18 miesięcy od ustania w dniu 30
kwietnia 1989 r. ostatniego zatrudnienia, ani - wymagającego zaliczenia co najmniej
do II grupy inwalidów - prawa do inwalidzkiej renty dla osób prowadzących działal-
ność gospodarczą. Natomiast jej inwalidztwo II grupy, stwierdzone od dnia 6 listopa-
da 1996 r., ujawniło się po upływie 18 miesięcy od ustania ochrony ubezpieczeniowej
wynikającej z zakończenia pobierania z dniem 12 kwietnia 1995 r. zasiłku cho-
robowego z tytułu prowadzonej do dnia 28 lutego 1995 r. działalności gospodarczej i
dlatego nie prowadziło do nabycia prawa do renty inwalidzkiej dla osób prowadzą-
cych działalność gospodarczą.
Skoro zatem zdarzenie ubezpieczeniowe (zaliczenie wnioskodawczyni do
określonej grupy inwalidów) nie powstało w okresie objętym ochroną ubezpiecze-
niową, przeto istotnie należało rozważyć, czy nie przysługiwało jej prawo do renty
inwalidzkiej w związku ze szczególną regulacją zawartą w art. 34 ustawy o z.e.p.,
która odnosiła się do osób, które były zaliczone do I lub II grupy inwalidów w okresie
nie objętym ochroną ubezpieczeniową i znajdowała odpowiednio zastosowanie w
zależności od tego czy zdarzenie ubezpieczeniowe miało miejsce przed (art. 34 ust.
1 ustawy o z.e.p.), czy też po objęciu ochroną prawa ubezpieczeń społecznych (ust.
2 tego przepisu). Przepis art. 34 ust. 1 tej ustawy umożliwiał pracownikowi, który stał
się inwalidą I lub II grupy przed podjęciem zatrudnienia po raz pierwszy (tj. u którego
inwalidztwo jako zdarzenie ze sfery ubezpieczeń społecznych powstało przed
objęciem go ochroną prawa ubezpieczeń społecznych), nabycie uprawnień do renty
- 4 -
inwalidzkiej od wypracowania 5 letniego stażu ubezpieczeniowego, przypadającego
w ostatnim dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku o rentę inwalidzką. Natomiast
odpowiednio - z mocy art. 34 ust. 2 - takie same warunki nabycia uprawnień
rentowych odnoszą się do osoby, u której zdarzenie ubezpieczeniowe powstało po
wygaśnięciu ochrony ubezpieczeniowej, wobec upływu 18 miesięcy od pozostawania
w stosunku prawnym, objętym ochroną prawa ubezpieczeń społecznych. Jeżeli
zatem wnioskodawczyni została zaliczona do II grupy inwalidów po wygaśnięciu
ochrony ubezpieczeniowej, przysługującej jej w związku z poprzednimi stosunkami
ubezpieczenia społecznego, wynikającymi z zatrudnienia i prowadzenia działalności
gospodarczej, to w celu nabycia uprawnień rentowych w związku ze szczególną re-
gulacją wynikającą z art. 34 ust. 2 ustawy o z.e.p. powinna była wypracować na
nowo 5 letni staż ubezpieczeniowy, przypadający w ostatnim dziesięcioleciu przed
zgłoszeniem wniosku o rentę inwalidzką, w związku z zaliczeniem jej do II grupy in-
walidów od 6 listopada 1996 r., przypadającym w okresie nie objętym ochroną ubez-
pieczeniową na podstawie art. 32 ustawy o z.e.p. w związku z art. 6 ust. 1 i 2 ustawy
z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania
emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.).
Prowadzi to wniosku, że pracownik, który był zaliczony do I lub II grupy inwalidów po
upływie 18 miesięcy od ustania poprzedniego okresu ubezpieczenia, tj. po wygaś-
nięciu ochrony ubezpieczeniowej z art. 32 ustawy o z.e.p. w związku z art. 6 ust. 2
ustawy rewaloryzacyjnej, mógł nabyć prawo do renty inwalidzkiej na podstawie
szczególnej regulacji z art. 34 ust. 2 ustawy o z.e.p. ( w brzmieniu obowiązującym do
dnia 1 września 1997 r.) po wypracowaniu na nowo 5 letniego okresu ubezpiecze-
niowego, tak jak osoba zaliczona do I lub II grupy inwalidów przed podjęciem za-
trudnienia po raz pierwszy (art. 34 ust. 1 ustawy o z.e.p.). Z tych przyczyn oczywiście
chybiony był argument skarżącej, że określone w art. 34 ust. 2 tej ustawy wymagania
mogły być łatwo obchodzone przez zawarcie terminowej umowy o pracę jedynie na
czas zgłoszenia wniosku rentowego, wobec konieczności legitymowania się 5 letnim
nowym stażem ubezpieczeniowym po dacie zaliczenia do I lub II grupy inwalidów,
przypadającym w ostatnim dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku rentowego.
Należy podkreślić, że analizowana wyjątkowa normatywna ścieżka nabycia
uprawnień rentowych wymagała wypracowania od początku 5 letniego stażu ubez-
- 5 -
pieczeniowego zarówno przez osoby zaliczone do I lub II grupy inwalidów przed
podjęciem zatrudnienia po raz pierwszy, jak i pracowników, których ochrona ubez-
pieczeniowa ustała wobec upływu 18 miesięcy od ustania poprzednich okresów po-
zostawania w stosunkach prawnych, podlegających ubezpieczeniu społecznemu i
którzy nie mogli skorzystać z poprzednio wypracowanego stażu ubezpieczeniowego.
Obie te grupy zainteresowanych, u których zdarzenie ubezpieczeniowe powstało
poza okresem obowiązywania ochrony ubezpieczeniowej, mogły na takich samych
warunkach uzyskać inwalidzkie uprawnienia rentowe dopiero po przepracowaniu od
początku (art. 34 ust. 1) lub na nowo (art. 34 ust. 2) - 5 letniego ustawowo wymaga-
nego stażu ubezpieczeniowego, przypadającego w ostatnim dziesięcioleciu przed
zgłoszeniem wniosku rentowego w trybie art. 34 ustawy o z.e.p. Wbrew zatem twier-
dzeniom kasacji ustawodawca nie wykreował w tym przepisie żadnych dodatkowych
warunków nabycia prawa do renty inwalidzkiej w szczególnym trybie, a jedynie za-
warł wymagania niezbędne dla uzyskania uprawnień rentowych przez osoby, u któ-
rych zdarzenie ubezpieczeniowe (inwalidztwo) nie ujawniło się w okresie objętym
ochroną ubezpieczeniową. Wypełnienie wymagań do nabycia tych uprawnień było
określone jednakowo zarówno w odniesieniu do osób wymienionych w ust. 1, jak i
wskazanych w ust. 2 tego przepisu. Niezdolność do pracy obu tych kategorii pra-
cowników była kwalifikowana w tych samych grupach inwalidzkich, którzy w konse-
kwencji mieli takie same możliwości wypracowania na nowo bądź od początku usta-
wowo wymaganego stażu ubezpieczeniowego. Ograniczenia sprawności zawodowej,
wynikające z zaliczenia do I lub II grupy inwalidów, które powodują oczywiste utrud-
nienia w uzyskaniu lub wykonywaniu odpowiedniego zatrudnienia, nie wpływały na
gruncie imperatywnej regulacji art. 34 ustawy o z.e.p. na taką samą powinność wy-
pracowania od początku (ust. 1), bądź na nowo (ust. 2) ustawowo wymaganego do
nabycia uprawnień rentowych stażu ubezpieczeniowego.
Mając powyższe na uwadze kasacja podlegała oddaleniu na podstawie art.
393
12
KPC.
========================================