Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 kwietnia 1998 r.
II UKN 12/98
Przepisy art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o niektórych warun-
kach funkcjonowania ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i
członków ich rodzin w 1990 r. (Dz.U. Nr 14, poz. 90 ze zm.) w związku z art. 4
ust. 2 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin oraz o zmianie ustawy
o podatku rolnym (Dz.U. Nr 10, poz. 53 ze zm.) wymagały przekazania prowa-
dzonego gospodarstwa rolnego przez ubezpieczonego rolnika pod rządem
tych ustaw w celu uzyskania uprawnień do zbiegających się świadczeń emery-
talno-rentowych.
Przewodniczący SSN: Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Maria Mańkowska, Andrzej Kijowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 kwietnia 1998 r. sprawy z wniosku
Brygidy i Edwarda L. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Od-
dział Regionalny w G. o rentę inwalidzką rolniczą, na skutek kasacji wnioskodawców
od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z
dnia 22 sierpnia 1997 r. [...]
1. o d d a l i ł kasację,
2. zasądził od Skarbu Państwa (kasa Sądu Apelacyjnego w Gdańsku) na
rzecz adwokata Włodzimierza B. kwotę 10 złotych tytułem zwrotu kosztów nie opła-
conej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem
z dnia 22 sierpnia 1997 r. oddalił apelację Brygidy i Edwarda L. od wyroku Sądu
Wojewódzkiego w Gdańsku Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z siedzibą w
2
Gdyni z dnia 11 marca 1997 r. [...], oddalającego odwołanie wnioskodawców od de-
cyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G. z dnia 28 września 1990 r.,
odmawiającej przyznania emerytalnych świadczeń rolniczych w zbiegu z przysługu-
jącymi wnioskodawcom emeryturami pracowniczymi.
Sąd Apelacyjny ustalił, że wnioskodawcy, pobierający emerytury pracownicze,
złożyli w dniu 8 czerwca 1990 r. w organie rentowym wniosek o przyznanie im eme-
rytalnych świadczeń rolniczych, których im odmówiono decyzją z dnia 28 września
1990 r., wskazując na niespełnienie ustawowych przesłanek do ich przyznania. Od-
wołania wnioskodawców z dnia 21 listopada 1990 r. od tej decyzji organ rentowy
przekazał do sądu dopiero w dniu 21października 1996 r., wcześniej prowadząc dłu-
gotrwałe postępowanie wyjaśniające. W sprawie tej sądy ustaliły, że wnioskodawcy
w dniu 31 sierpnia 1988 r. wydzierżawili na okres 10 lat prowadzone gospodarstwo
rolne. Ustawowa regulacja, zmieniająca brzmienie art. 2 pkt 6 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich
rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 ze zm.), umożliwiająca uzys-
kanie rolniczych uprawnień emerytalnych za przekazanie w takiej formie gospodars-
twa rolnego, została wprowadzona przepisem art. 6 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r.
o niektórych warunkach funkcjonowania ubezpieczenia społecznego rolników indy-
widualnych i członków ich rodzin w 1990 r. (Dz.U. Nr 14, poz. 90) i zaczęła obowią-
zywać dopiero od dnia 1 stycznia 1990 r. Co do zasady - według stanu prawnego w
dacie złożenia wniosku przez wnioskodawców - w przypadku zbiegu uprawnień do
rolniczej emerytury lub renty z prawem do świadczeń emerytalno-rentowych przewi-
dzianych w odrębnych przepisach o ubezpieczeniu społecznym lub o zaopatrzeniu
emerytalnym przysługiwał wówczas wybór jednego tylko ze zbiegających się świad-
czeń (art. 35 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.). Jedynie wyjątkowo prawo do
zbiegających się świadczeń przysługiwało osobom, które złożyły wniosek o przyzna-
nie prawa do świadczenia rolniczego do dnia 30 czerwca 1990 r. i przekazały gos-
podarstwo rolne do dnia 31 grudnia 1990 r. Zasady takie wynikały z regulacji prawnej
zawartej w art. 4 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin oraz o zmianie ustawy o
podatku rolnym (Dz.U. Nr 10, poz. 53) w związku z art. 8 ust. 3 ustawy z 24 lutego
1990 r. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, który podzielił interpretację Sądu pierwszej
instancji, przyznanie i wypłata świadczeń w zbiegu dopuszczalne było tylko dla
rolników, którzy przekazali gospodarstwo rolne pod rządem obowiązywania
3
powołanych przepisów, tj. w okresie od dnia 1 stycznia 1989 r. do dnia 31 grudnia
1990 r. i złożyli wniosek o przyznanie świadczenia rolniczego do 30 czerwca 1990 r.
Skoro wnioskodawcy wydzierżawili swoje gospodarstwo rolne wcześniej, bo w 1988
r., a ówczesne regulacje prawne nie dawały uprawnień rolniczych uprawnień
emerytalnych z tytułu takiego przekazania gospodarstwa rolnego, to nie można było
przyznać im tych uprawnień na podstawie przepisów obowiązujących od 1 stycznia
1990 r. Sąd Apelacyjny dodatkowo wskazał, iż po wydzierżawieniu gospodarstwa
rolnego w 1988 r. wnioskodawcy nie opłacali już składek na rolnicze ubezpieczenie
społeczne, przeto nie byli objęci tym rodzajem ubezpieczenia społecznego, a w
konsekwencji nie mogli nabyć prawa do rolniczych świadczeń emerytalnych na
podstawie przepisów obowiązujących po 1 stycznia 1990 r.
W kasacji wnioskodawcy domagali się orzeczenia kasatoryjnego, podnosząc
zarzuty naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię „art. 6 i 7 KC, 234
KPC, art. 6 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o niektórych warunkach funkcjonowania
ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i ich rodzin w 1990 r., art. 3 KC
oraz art. 392 § 1, 393
1
pkt 1 i 2 KPC” oraz art. 4 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. Zda-
niem skarżących przekazanie w 1988 r. gospodarstwa rolnego w drodze umowy
najmu, będącej w istocie rzeczy umową dzierżawy, wypełniało przesłankę przekaza-
nia tego gospodarstwa przed dniem 1 stycznia 1991 r., co uprawniało wnioskodaw-
ców do nabycia uprawnień zbiegowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wstępnie i dla porządku należało podkreślić, że określone ogólnie w art. 393
1
KPC podstawy kasacyjne mogą być oparte na zarzutach naruszenia przepisów
prawa materialnego lub procesowego, które w sprawie znajdowały zastosowanie. W
rozpoznawanej sprawie z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, którego przepisy
zaliczają się do norm prawa bezwzględnie obowiązującego, generalnie nie mają zas-
tosowania przepisy Kodeksu cywilnego (poza wyjątkowym przypadkiem wyraźnego
odesłania w zakresie obowiązku zapłaty odsetek ustawowych do przepisów prawa
cywilnego przez art. 38 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finanso-
waniu ubezpieczeń społecznych - tekst jednolity: Dz. U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze
zm.). Brak podstaw prawnych do uwzględnienia zarzutów kasacyjnych naruszenia
norm Kodeksu cywilnego w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych.
4
Niezrozumiały okazał się kasacyjny zarzut naruszenia art. 234 KPC, dotyczą-
cego wiążącego charakteru wzruszalnych domniemań prawnych, ponieważ przepis
ten nie zalicza się do norm prawa materialnego, a tylko taka była wskazana pods-
tawa kasacji, która ponadto nie określiła na czym polegało istotne naruszenie tego
przepisu prawa procesowego.
Oceniając merytorycznie zarzuty kasacji należało odnieść się do poglądu
skarżących, że wydzierżawienie przez nich w 1988 r. gospodarstwa rolnego - sto-
sownie do treści art. 6 pkt 1 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. - było równoznaczne z
przekazaniem tego gospodarstwa - według zmienionego z dniem 1 stycznia 1990 r.
zakresu legalnej definicji przekazania gospodarstwa rolnego z art. 2 pkt 6 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. Tymczasem wydzierżawiając gospodarstwo rolne osobie
trzeciej w dniu 31 sierpnia 1988 r. wnioskodawcy nie nabyli uprawnień do rolniczych
świadczeń emerytalnych lub rentowych, albowiem nie spełniali wówczas koniecznej
przesłanki do nabycia takich praw - w postaci przekazania gospodarstwa rolnego
wyłącznie następcy bądź Państwu w drodze umowy lub wywłaszczenia (art. 15 ust. 1
i 3 oraz art. 16 ust. 1 i 3 ustawy z 14 grudnia 1982 r.). Nadto w następstwie ówczes-
nego wydzierżawienia gospodarstwa rolnego wnioskodawcy przestali prowadzić to
gospodarstwo, przez co utracili status prawny rolników, prowadzących gospodarstwo
rolne na gruntach stanowiących ich własność lub będących w ich posiadaniu, a w
konsekwencji przestali podlegać już ustawowemu obowiązkowemu ubezpieczeniu
społecznemu rolników indywidualnych, które obejmowało wyłącznie rolników pro-
wadzących gospodarstwo rolne (art. 2 pkt 1a w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia
14 grudnia 1982 r.). Wyrażało się to w niekwestyjnym niepłaceniu składek na rolni-
cze ubezpieczenie społeczne po wydzierżawieniu gospodarstwa rolnego. Nadto od 1
stycznia 1989 r., tj. od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej z dnia 24 lutego
1989 r. (art. 1 pkt 2) - według nowego brzmienia art. 3 ust. 2 pkt 2 ustawy z 14 grud-
nia 1982 r. wnioskodawcy nie podlegali już ex lege ubezpieczeniu społecznemu rol-
ników indywidualnych jako osoby mające ustalone prawo do pracowniczych świad-
czeń emerytalno-rentowych.
W takich okolicznościach wnioskodawcy, którzy po wydzierżawieniu gospo-
darstwa rolnego nie podlegali dalszemu ubezpieczeniu społecznemu rolników indy-
widualnych, nie mogli skutecznie powoływać się na modyfikacje legislacyjne wyni-
kające z poszerzenia legalnej definicji przekazania gospodarstwa rolnego dla celów
nabycia rolniczych świadczeń emerytalno-rentowych (art. 2 pkt 6 ustawy z 14 grudnia
5
1982 r.), wprowadzonej z dniem 1 stycznia 1990 r. na podstawie art. 6 pkt 1 w
związku z art. 12 ustawy z 24 lutego 1990 r. Zresztą już z literalnego brzmienia art. 8
ust. 3 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. w związku z art. 4 ust. 2 ustawy z 24 lutego
1989 r. wynikał warunek przekazania prowadzonego gospodarstwa rolnego pod rzą-
dem tych ustaw, tj. w okresie od dnia 1 stycznia 1989 r. (art. 10 ustawy z 24 lutego
1989 r.) do dnia 31 grudnia 1990 r. (art. 8 ust. 3 ustawy z 24 lutego 1990 r.) - przez
osobę legitymującą się statusem ubezpieczonego rolnika. Skoro jednak po 31
sierpnia 1988 r. wnioskodawcy nie mieli statusu prawnego ubezpieczonym rolników,
to nie mogli po tej dacie nabyć prawa do rolniczych świadczeń emerytalnych, albo-
wiem przestali podlegać regulacjom prawnym ustawy ustaw o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników.
Mając powyższe na uwadze kasacja podlegała oddaleniu na podstawie art.
393
12
KPC.
========================================