Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 czerwca 1998 r.
II UKN 78/98
Wniosek o rentę inwalidzką osoby prowadzącej działalność gospodarczą
podlega rozpoznaniu na podstawie art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 18 grudnia 1976
r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą
oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 20 ze zm.), gdy został
złożony przed dniem 1 lipca 1997 r., tj. przed dniem wejścia w życie ustawy z
dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu i o ubezpie-
czeniu społecznym (Dz.U. Nr 100, poz. 461), a ponadto gdy osoba ta nie miała
ustalonego prawa do świadczeń wskutek zaliczenia na podstawie przepisów
dotychczasowych do jednej z grup inwalidów lub której nie przyznano na pods-
tawie przepisów dotychczasowych renty inwalidzkiej.
Przewodniczący SSN: Maria Tyszel, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar, Jadwiga
Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 czerwca 1998 r. sprawy z wniosku
Ewy G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o rentę in-
walidzką, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 23 października 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację i przyznał Tadeuszowi P. - Kancelaria Adwokacka [...]
kwotę 10 zł (dziesięć złotych) tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną
z urzędu od Skarbu Państwa - Kasa Sądu Apelacyjnego w Gdańsku.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 14 kwietnia 1997 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Bydgoszczy oddalił odwołanie Ewy G. od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w B. z dnia 9 stycznia 1997 r. odmawiającej
przyznania wnioskodawczyni renty inwalidzkiej.
2
Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiło ustalenie, że do dnia 31
maja 1991 r. wnioskodawczyni prowadziła działalność gospodarczą i opłacała składki
na ubezpieczenie społeczne. W marcu 1993 r. przebyła zapalenie żył głębokich, a od
maja 1993 r. powstało u niej inwalidztwo III grupy inwalidów. W marcu 1996 r. stan
zdrowia wnioskodawczyni uległ pogorszeniu z powodu nie gojącego się owrzodzenia
podudzia lewego powodując inwalidztwo II grupy. Tak więc inwalidztwo
wnioskodawczyni powstało po upływie 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia. Tym-
czasem jednym z niezbędnych warunków przyznania prawa do renty inwalidzkiej jest
powstanie inwalidztwa w okresie zatrudnienia lub w ciągu 18 miesięcy po jego usta-
niu. Wnioskodawczyni warunku tego nie spełniła, co sprawia, że jej odwołanie nie
może być uwzględnione.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 23 października 1997 r. oddalił
apelację powódki złożoną od wskazanego wyżej wyroku.
Sąd drugiej instancji podniósł, że istotne znaczenie w sprawie mają dwie oko-
liczności: kiedy ustało ubezpieczenie wnioskodawczyni i czy inwalidztwo II grupy
wymagane dla przyznania renty inwalidzkiej z tytułu prowadzenia działalności gos-
podarczej powstało nie później niż w ciągu 18 miesięcy od zaprzestania tej działal-
ności. Gdy chodzi o pierwszą kwestię Sąd Apelacyjny stwierdził, że prowadzenie
przez wnioskodawczynię działalności gospodarczej ustało z dniem 31 maja 1991 r.
Tym samym zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu
społecznych osób prowadzących działalność gospodarczą i ich rodzin ustał z tą datą
obowiązek ubezpieczenia społecznego. Stosownie zatem do art. 32 pkt 3 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin w
związku z art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur
i rent, zasadach ustalenia emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr
104, poz. 450 ze zm.) i art. 9 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity
tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) możliwość przyznania wnioskodaw-
czyni renty inwalidzkiej zależała od tego, czy do dnia 30 listopada 1993 r. nastąpiło
takie pogorszenie stanu zdrowia wnioskodawczyni, które kwalifikowałoby ją do II
grupy inwalidów. W tej kwestii Sąd Apelacyjny stwierdził, że nie nasuwają zastrzeżeń
ustalenia Sądu Wojewódzkiego oparte na dokumentacji lekarskiej i opinii biegłych
lekarzy, iż inwalidztwo wnioskodawczyni odpowiadające II grupie inwalidów powstało
po tej dacie i należy je wiązać z nie gojącym się owrzodzeniem podudzia lewego. To
3
bowiem schorzenie uczyniło wnioskodawczynię całkowicie niezdolną do pracy. Sąd
drugiej instancji zauważył ponadto, że dopiero od 1 lipca 1997 r. nastąpiło skreślenie
art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. uzależniającego prawo do renty
inwalidzkiej osób prowadzących działalność gospodarczą od zaliczenia do I lub II
grupy inwalidów, podczas gdy ocena uprawnień wnioskodawczyni mogła nastąpić
według stanu prawnego obowiązującego przed wskazaną datą. Co się tyczy trafności
opinii biegłych, to wnioskodawczyni nie zakwestionowała jej do chwili zamknięcia
rozprawy w postępowaniu przed Sądem Wojewódzkim, a w apelacji nie wskazała
rzeczowych argumentów przemawiających przeciwko jej przyjęciu jako podstawy
ustaleń.
W kasacji złożonej od powyższego wyroku wnioskodawczyni zarzuciła naru-
szenie prawa materialnego - art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. polegające
na zastosowaniu tego przepisu, podczas gdy - zdaniem skarżącej - w chwili wydania
orzeczeń przez Sądy obu instancji wymieniony przepis już nie obowiązywał oraz
naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy. Naruszenie to polega na braku pouczenia skarżącej, działającej bez adwo-
kata o możliwości kwestionowania opinii biegłych i zgłoszenia wniosku o powołanie
innych biegłych (art. 5 KPC), nieuwzględnieniu przez Sąd Apelacyjny stanu rzeczy
istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 KPC) oraz zaniechaniu prze-
prowadzenia czynności wyjaśniających w kwestii od kiedy stan zdrowia powódki
kwalifikował ją do II grupy inwalidów (art. 468 § 1 KPC).
Zdaniem skarżącej skreślenie art. 9 ust. 4 ustawą z dnia 28 czerwca 1996 r. o
zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu i ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 100,
poz. 461) spowodowało zniesienie dotychczasowego podziału na grupy inwalidzkie, i
wprowadzenie w miejsce pojęcia inwalidztwa - pojęcia niezdolności do zatrudnienia.
Nie może być zaś kwestionowane to, że przed dniem 30 listopada 1993 r. wniosko-
dawczyni była niezdolna do zatrudnienia, gdyż zapalenie żył głębokich, które prze-
szła w marcu 1993 r., taki skutek spowodowało. Skoro więc obowiązkiem Sądu
Apelacyjnego było orzekanie na podstawie stanu faktycznego i prawnego istniejące-
go w chwili zamknięcia rozprawy, to ocena uprawnień skarżącej na podstawie
przedtem obowiązujących przepisów była niewłaściwa. Dlatego wnioskodawczyni
żądała uchylenia zaskarżonego wyroku i wyroku Sądu Wojewódzkiego w Bydgosz-
czy i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie zawiera usprawiedliwionych podstaw, wobec czego podlega od-
daleniu stosownie do art. 393
12
KPC. Przede wszystkim zaś nie można podzielić
poglądu skarżącej, że rozstrzygnięcie jej wniosku o rentę inwalidzką powinno nas-
tąpić na podstawie ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o
zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 100, poz. 461),
gdyż jej art. 6 skreślił ustęp 4 art. 9 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity
tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.).
Jest w sprawie niesporne, że do dnia 31 maja 1991 r. wnioskodawczyni pro-
wadziła działalność gospodarczą i do tej daty trwał obowiązek ubezpieczenia spo-
łecznego. W marcu 1993 r., wskutek przebytego zapalenia żył głębokich, powstało u
skarżącej inwalidztwo III grupy inwalidów. Według art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 18
grudnia 1976 r. renta inwalidzka przysługuje osobie prowadzącej na własny rachunek
działalność gospodarczą w razie zaliczenia jej do I lub II grupy inwalidów. Zatem ani
organ rentowy, ani Sądy rozpoznające sprawę nie mogły przyznać skarżącej prawa
do renty inwalidzkiej, gdyż jej inwalidztwo powstało po upływie 18 miesięcy od
ustania obowiązku ubezpieczenia, ponadto nie było wymaganym przez ustawę inwa-
lidztwem I lub II grupy inwalidów ani też inwalidztwem III grupy, które we wskazanym
czasie uległo pogorszeniu w stopniu uzasadniającym zaliczenie do wyższej grupy
inwalidzkiej.
W tej kwestii Sąd Wojewódzki przeprowadził dowód z dokumentacji lekarskiej
skarżącej oraz dowód z opinii lekarzy biegłych z dziedziny właściwej do oceny jej
schorzeń. Uznali oni, że inwalidztwo skarżącej według III grupy istnieje od maja 1993
r., zaś według II grupy - od marca 1996 r. Ocena stanu zdrowia przyjęta przez leka-
rzy biegłych jest zbieżna co do daty powstania inwalidztwa II grupy z orzeczeniem
Wojewódzkiej KIZ Nr 1 w B. z dnia 7 stycznia 1997 r., gdyż ono także przyjmuje po-
wstanie u wnioskodawczyni inwalidztwa II grupy po upływie 18 miesięcy od ustania
obowiązku ubezpieczenia. W świetle powyższych dowodów i wynikających z nich
wniosków nietrafny jest zarzut kasacji, że gdyby Sądy podjęły czynności wyjaśniające
przewidziane w art. 468 KPC, wynik sprawy byłby inny. W myśl wymienionego
przepisu sąd podejmuje czynności wtedy, gdy jest to celowe, zwłaszcza ze względu
na potrzebę usunięcia braków formalnych pism procesowych i dokładniejszego
5
określenia zgłoszonego żądania, ustalenia, jakie okoliczności są sporne między
stronami i jakie dowody należy przeprowadzić w celu ich wyjaśnienia. Gdy chodzi o
przedmiotową sprawę, to podjęcie czynności wyjaśniających nie było potrzebne,
gdyż żądanie wnioskodawczyni było zrozumiałe, odwołanie nie posiadało braków,
które wymagałyby uzupełnienia, zaś niezbędny do rozstrzygnięcia o żądaniu dowód z
opinii lekarzy biegłych został dopuszczony i przeprowadzony.
Nie jest również zasadny zarzut naruszenia art. 5 KPC. W postępowaniu
apelacyjnym reprezentował wnioskodawczynię ustanowiony z urzędu pełnomocnik
procesowy, który był także obecny na rozprawie przed Sądem Apelacyjnym, po któ-
rej zapadł zaskarżony wyrok. Tymczasem art. 5 KPC przewiduje obowiązek sądu
udzielania stronom potrzebnych wskazówek wtedy, gdy występują bez adwokata lub
radcy prawnego.
Wreszcie, nie jest trafny zarzut naruszenia art. 316 § 1 KPC wskutek tego, że
Sąd Apelacyjny zastosował art. 9 ust 4 ustawy z dnia grudnia 1976 r. o ubezpiecze-
niu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin, za-
miast przepisów ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zao-
patrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym. Wbrew stanowisku skarżącej,
art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. miał zastosowanie w sprawie. Do po-
wyższego wniosku upoważnia regulacja zawarta w art. 11 i 12 ustawy z dnia 28
czerwca 1996 r.
Przede wszystkim należy stwierdzić, że we wskazanych przepisach została
unormowana sytuacja prawna dwóch różnych podmiotów prawa ubezpieczeniowego:
w art. 11 - sytuacja osób mających ustalone prawo do świadczeń wskutek zaliczenia
na podstawie przepisów dotychczasowych do jednej z grup inwalidów (ust. 1 ) i osób,
którym przyznano na podstawie dotychczasowych przepisów renty inwalidzkie (ust.
3) oraz w art. 12 - sytuacja osób, które złożyły wnioski o świadczenia przed dniem
wejścia w życie ustawy, to jest przed 1 lipca 1997 r. Jest niewątpliwe, że
wnioskodawczyni należy do drugiej z wymienionych grup, gdyż nie miała ustalonego
prawa do świadczeń z tytułu zaliczenia do jednej z grup inwalidów i nie miała także
przyznanej renty inwalidzkiej na podstawie przepisów dotychczasowych. Złożyła
natomiast wniosek o przyznanie renty inwalidzkiej przed dniem wejścia w życie nowej
ustawy. Wobec tego rozpoznając powyższy wniosek należało zastosować przepisy
dotychczasowe, to jest ocenić prawo do renty inwalidzkiej na podstawie art. 9 ust. 4
ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących
6
działalność gospodarczą. Tak też uczynił Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku, a
przedtem Sąd I instancji i organ rentowy.
Z przedstawionych względów brak jest podstaw do uznania, że zaskarżony
wyrok narusza powołane w kasacji przepisy prawa materialnego i procesowego.
dlatego też stosownie do art. 393
12
KPC Sąd Najwyższy oddalił kasację.
========================================