Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 czerwca 1998 r.
II UKN 92/98
Jeżeli pracownik jako osoba prowadząca działalność gospodarczą za-
wiera ze swym pracodawcą umowę agencyjną lub umowę zlecenia, to dochód
otrzymywany z tytułu takich umów traktuje się w zakresie obliczania wysokości
składki na ubezpieczenie społeczne jako jego wynagrodzenie z tytułu zatrud-
nienia u tego pracodawcy.
Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Stefania Szymańska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 2 czerwca 1998 r. sprawy z wniosku
Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń S.A. I Inspektorat w O. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w O. o ustalenie niepodlegania ubezpieczeniu
społecznemu, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 13 listopada 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
W decyzji z 25 kwietnia 1997 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
O. stwierdził, że w okresie od stycznia 1995 r. do stycznia 1997 r. Powszechny Za-
kład Ubezpieczeń Społecznych S.A. - I Inspektorat w O. nieprawidłowo obliczał
składki na ubezpieczenie społeczne i składkę na Fundusz Pracy oraz na Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych od wynagrodzenia swych pracowników
wykonujących jednocześnie pracę w ramach umowy zlecenia na rzecz zakładu
pracy. W związku z tym organ rentowy ustalił, że Inspektorat PZU w O. ma obowią-
zek opłacenia składek za powyższy okres w kwocie 11.610,41 zł wraz z odsetkami
liczonymi od 4 lutego 1995 r. do 22 kwietnia 1997 r. w kwocie 1.867, 80 złotych. Z
uwagi na to, że w dniu 5 marca 1997 r. Inspektorat PZU dokonał wpłaty kwoty
2
13.353,76 zł, do zapłaty pozostaje kwota 89,61 zł tytułem zaległych składek oraz
kwota 20,30 zł tytułem odsetek. Łączna należność na dzień 22 kwietnia 1997 r. wy-
nosi 109,89 zł, przy czym od 23 kwietnia 1997 r. będą doliczane odsetki od kwoty
89,61 zł po 0,14% za każdy dzień zwłoki do dnia zapłaty włącznie. W uzasadnieniu
decyzji organ rentowy powołał się na treść protokołu kontroli z dnia 3 kwietnia 1997
r., w którym stwierdzono, że w styczniu 1995 r. odprowadzono zaniżoną składkę na
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, w okresie od lutego 1995 r.
do stycznia 1997 r. nie odprowadzono składek na ubezpieczenie społeczne i na
Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
W odwołaniu od powyższej decyzji I Inspektorat PZU w O. zarzucił, że decyzja
organu rentowego jest sprzeczna z przepisami ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o
ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyj-
nej lub umowy zlecenia (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333) i wnosił o
uchylenie zaskarżonej decyzji. Wywodził, że przepis art. 2 ust. 1 pkt 2 tejże ustawy,
którego treści decyzja nie uwzględnia, wyłącza z ubezpieczenia społecznego zlece-
niobiorców lub agentów będących jednocześnie pracownikami w pełnym wymiarze
czasu pracy. Następnie w piśmie procesowym z dnia 11 czerwca 1997 r. podkreślił,
że umowy, o których mowa w decyzji, nie były umowami zlecenia lecz umowami
agencyjnymi zawieranymi z podmiotami gospodarczymi prowadzącymi działalność
gospodarczą na własny rachunek, bez związku z umową o pracę.
Wyrokiem z dnia 23 czerwca 1997 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Olsztynie oddalił odwołanie, podzielając w pełni stanowisko
organu rentowego. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd powołał przepis art. 2
ust. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. mówiący o tym, że dochód z tytułu wykony-
wania umowy zawartej ze zleceniodawcą, u którego osoba wykonująca umowę jest
równocześnie pracownikiem, traktuje się w zakresie ubezpieczeń społecznych jako
wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia niezależnie od okresu, na który umowa była
zawarta oraz wymiaru czasu pracy w ramach stosunku pracy.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 13 listopada 1997 r. oddalił apelację PZU S.A. - I
Inspektoratu w O.
W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny stwierdził, iż zarzut naruszenia przez Sąd
Wojewódzki przepisów ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecz-
nym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.
U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) nie znajduje uzasadnienia na tle zebranego w
3
sprawie materiału dowodowego. Podstawę faktyczną wydania przez organ rentowy
zaskarżonej decyzji stanowią ustalenia zawarte w protokole kontroli przeprowadzonej
w dniach 2 i 3 kwietnia 1997 r. w Inspektoracie PZU w O. przez inspektorów Od-
działu ZUS w O. Protokół został podpisany przez obie strony. Ze strony PZU protokół
podpisany został przez dyrektora i głównego księgowego bez zastrzeżeń. Ustalenia
protokołu kontroli należy więc uznać za wiążące obie strony. Z protokołu kontroli
wynika, że prawidłowość naliczania składek na ubezpieczenie społeczne zbadana
została w oparciu o listy płac, umowy zlecenia, zestawienia pomocnicze i deklaracje
rozliczeniowe ZUS. Protokół nie zawiera wzmianki o osobach prowadzących
działalność gospodarczą. W związku z tym nie mają zastosowania przepisy ustawy z
dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność
gospodarczą oraz ich rodzin. Do umów zlecenia zawartych przez pracodawcę ze
swymi pracownikami mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o
ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy
agencyjnej lub umowy zlecenia, które prawidłowo zastosował organ rentowy, a nas-
tępnie Sąd Wojewódzki. Zgodnie z treścią art. 2 ust. 3 tejże ustawy dochód z tytułu
wykonywania umowy zawartej ze zleceniodawcą, u którego osoba wykonująca
umowę jest równocześnie pracownikiem, traktuje się w zakresie ubezpieczeń spo-
łecznych jak wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia niezależnie od okresu, na który
umowa była zawarta oraz wymiaru czasu pracy w ramach stosunku pracy. Przepis
ten w sposób jednoznaczny nakazuje traktować dochód tak jak wynagrodzenie w
zakresie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie więc z jego dyspozycją organ rentowy
obliczył składki ubezpieczeniowe od dochodu i wynagrodzenia w całym spornym
okresie oraz odpisy na wymienione Fundusze, co uznał Sąd Wojewódzki za zgodne
z prawem.
W kasacji opartej na zarzucie:
1) naruszenia prawa materialnego, a w szczególności „ustawy z dnia 19 grudnia
1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy
agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz. U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333) w związku z
ustawą z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących
działalność gospodarczą oraz ich rodzin (Dz. U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250)” oraz
2) naruszenia przepisów KPC (art. 227 i dalsze) poprzez pominięcie, iż spór dotyczył
składek pobranych przez ZUS od wynagrodzeń wypłaconych osobom prowadzącym
działalność gospodarczą, skarżący wnosi:
4
1) o zmianę zaskarżonego wyroku i ustalenie, iż PZU S.A I Inspektorat w O. nie był i
nie jest zobowiązany do odprowadzania składek od dochodów osiąganych przez
osoby będące agentami PZU, prowadzącymi działalność gospodarczą, ewentualnie
2) o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpozna-
nia, przy uwzględnieniu kosztów postępowania przed Sądem Najwyższym.
W uzasadnieniu kasacji podniesiono, iż PZU S.A. - I Inspektorat w O. zawierał
umowy z podmiotami gospodarczymi, natomiast z uzasadnienia wyroku Sądu Apela-
cyjnego wynika, że przedmiotem rozważań były umowy zlecenia zawarte przez pra-
codawcę (PZU) ze swoimi pracownikami. Wprawdzie jest faktem, iż podmiotami gos-
podarczymi byli pracownicy PZU, jednakże pomiędzy umowami o pracę a umowami
zawartymi z podmiotami gospodarczymi nie zachodzi związek uzasadniający obo-
wiązek płacenia przez PZU składki od dochodów osiąganych przez te podmioty gos-
podarcze. Dwie umowy łączące PZU z tą samą osobą, występującą jako osoba fi-
zyczna oraz jako podmiot gospodarczy, są całkowicie rozdzielne, a tym samym nie
występują przesłanki do jakiegokolwiek łączenia obowiązków PZU z racji zawarcia
tych umów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z uzasadnienia kasacji wynika, że skarżący uważa, iż został naruszony prze-
pis art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób
wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia - na sku-
tek jego niewłaściwego zastosowania. Przepis ten bowiem nie odnosi się do osób,
które wprawdzie są nadal pracownikami, ale umowę agencyjną lub umowę zlecenie
zawarły z pracodawcą jako osoby prowadzące działalność gospodarczą, jak ma to
miejsce w niniejszej sprawie. Osoby takie nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu
określonemu w ustawie z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób
prowadzących działalność gospodarczą i dlatego pracodawca nie ma obowiązku
odprowadzenia składek od dochodów osiąganych przez te osoby (podmioty gospo-
darcze), a związanych (w niniejszej sprawie - z PZU) umowami agencyjnymi lub
umowami zlecenia. Należy podkreślić, iż w kasacji nie wskazano o jaki przepis
ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. chodzi, ale niewątpliwie odnosi się to do art. 2 ust.1
pkt.1.
5
Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, iż Sąd Apelacyjny uznał za
nieuzasadniony zarzut naruszenia prawa materialnego „przez pominięcie przepisów
powołanych w odwołaniu, w tym zwłaszcza przepisów ustawy z dnia 18 grudnia 1976
r. .....”, gdyż przeczy temu materiał dowodowy sprawy. Podstawę faktyczną wydania
przez organ rentowy decyzji stanowią bowiem ustalenia zawarte w protokole kontroli
przeprowadzonej w dniach 2 i 3 kwietnia 1997 r. w Inspektoracie PZU w O. przez
inspektorów Oddziału ZUS w O., podpisanym przez dyrektora i głównego księgowe-
go bez zastrzeżeń. Protokół ten zaś nie zawiera wzmianki o osobach prowadzących
działalność gospodarczą.
Istotnie, strona skarżąca podniosła tę okoliczność, jednakże nie przedstawiła
żadnych dowodów. Także na rozprawie przed Sądem Najwyższym pełnomocnik pro-
cesowy nie był w stanie bliżej wyjaśnić tej kwestii. Zarzut skierowany pod adresem
Sądu Apelacyjnego jest więc chybiony.
Niezależnie jednak od powyższego nie jest uprawniony zarzut naruszenia art.
2 ust. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu osób wykonujących pracę
na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia. Zgodnie z tym przepisem do-
chód z tytułu wykonywania umowy zawartej ze zleceniodawcą, u którego osoba wy-
konująca umowę jest równocześnie pracownikiem, traktuje się w zakresie ubezpie-
czeń społecznych jako wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia, niezależnie od okresu,
na który umowa była zawarta, oraz wymiaru czasu pracy w ramach stosunku pracy.
Przepis ten ma zastosowanie do wszystkich osób wykonujących umowę agencyjną
lub umowę zlecenia dla zleceniodawcy, którego są również pracownikami, w tym
także do osób prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą na pods-
tawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej lub koncesji określonych w prze-
pisach o działalności gospodarczej lub uprawnień określonych w przepisach szcze-
gólnych. Pracownik, który równocześnie jako osoba prowadząca działalność gospo-
darczą, zawiera ze swym pracodawcą umowę agencyjną lub zlecenia, nie traci
przymiotu pracownika. Dlatego uprawnione jest stanowisko, że dochód otrzymywany
z tytułu zawartej umowy traktuje się w zakresie obliczania wysokości składki na
ubezpieczenie społeczne jako jego wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia u tegoż pra-
codawcy, co niewątpliwie ma wpływ na wysokość składki. W świetle omawianego
przepisu nie ma zatem - gdy chodzi o przedmiotową kwestię - znaczenia, że taka
osoba formalnie występuje jako osoba prowadząca działalność gospodarczą. Prze-
pis ten z jednej strony niewątpliwie ma charakter fiskalny, a jego celem jest umożli-
6
wienie uwzględniania w wysokości składki na ubezpieczenie społeczne dochodów
pracownika, które otrzymuje z racji zatrudnienia u tegoż pracodawcy, niezależnie od
tego czy dochód ten osiąga z tytułu umowy o pracę czy też z dodatkowej umowy
agencyjnej lub zlecenia. Z drugiej strony takie uregulowanie może być korzystne
także dla pracownika, bowiem może mieć znaczenie przy obliczaniu wysokości jego
świadczeń emerytalno-rentowych.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, iż kasacja pozbawiona jest
usprawiedliwionych podstaw w związku z czym podlega oddaleniu na mocy art. 393
12
KPC.
========================================