Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 lipca 1998 r.
II UKN 137/98
Nieopłacenie przez rolnika składki w terminie wskutek przewlekłej cho-
roby nie może być traktowane jako usprawiedliwione siłą wyższą (art. 3 ust. 4
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jedno-
lity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Maria
Tyszel, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 16 lipca 1998 r. sprawy z wniosku Ja-
niny D. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi Regio-
nalnemu w G. o objęcie ubezpieczeniem społecznym, na skutek kasacji wniosko-
dawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Gdańsku z dnia 12 grudnia 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 9 września 1997 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Toruniu oddalił odwołanie wnioskodawczyni Janiny D. od decy-
zji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału Regionalnego w G. z dnia
28 marca 1997 r. ustalającej, iż jej ubezpieczenie społeczne ustało z dniem 1
stycznia 1997 r. w związku z nieuregulowaniem w terminie składki na to ubezpiecze-
nie. W uzasadnieniu Sąd przyjął, że wnioskodawczyni wystąpiła w dniu 7 lutego
1994 r. z wnioskiem o objęcie jej ubezpieczeniem społecznym rolników na podstawie
art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
(jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.) i ubezpieczeniem tym została
objęta decyzją z dnia 8 lutego 1994 r. W związku z wejściem w życie ustawy z dnia
12 września 1996 r. o zmianie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. (Dz.U. Nr 124, poz.
2
585) organ rentowy poinformował wnioskodawczynię, że nieopłacenie w terminie
składki jest równoznaczne z odstąpieniem od ubezpieczenia, chyba że obowiązany
do opłacania składki rolnik, wystąpił przed upływem terminu płatności o jego odro-
czenie, albo gdy nieopłacenie składki w terminie było skutkiem siły wyższej. Termin
płatności składki za I kwartał 1997 r. upłynął 31 stycznia 1997 r., zaś składkę ubez-
pieczeniową wnioskodawczyni opłaciła 5 lutego 1997 r. W tych warunkach, w dniu 18
marca 1997 r., KRUS wydała decyzję o ustaniu ubezpieczenia na wniosek z dniem 1
stycznia 1997 r. i decyzja ta - jako oparta na przepisie art. 3 ust. 4 ustawy - jest
trafna. W ocenie Sądu, fakt choroby wnioskodawczyni między 20 stycznia a 10
lutego 1997 r. nie może być traktowany jako wpływ siły wyższej usprawiedliwiającej
opóźnienie, tym bardziej, że wszelkie opłaty domowe dokonywane były przez męża
wnioskodawczyni, ona sama zaś, mimo choroby, poruszała się po domu, wykonując
drobne prace.
Rozpoznając apelację wnioskodawczyni Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił ją,
mimo iż uwzględnił zarzut, że Sąd pierwszej instancji z naruszeniem przepisu art.
233 § 1 KPC przyjął za wykazany fakt doręczenia wnioskodawczyni informacji o
skutkach nieopłacenia składki w terminie. Według Sądu „okoliczność ta nie ma zna-
czenia dla rozstrzygnięcia w przedmiocie trwania ubezpieczenia rolniczego”, skoro
skutek w postaci odstąpienia od ubezpieczenia na wniosek zachodzi z mocy samego
prawa, po stwierdzeniu nieopłacenia składki w terminie, z wyłączeniem sytuacji, gdy
rolnik przed upływem terminu płatności wystąpił o jego odroczenie lub też, gdy nieo-
płacenie składki było skutkiem siły wyższej.
Powyższy wyrok zaskarżyła kasacją wnioskodawczyni i zarzucając naruszenie
prawa materialnego - art. 3 ust. 3 i 4 ustawy o u.s.r. oraz art. 9 KPA - i przepisów
postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy - art. 227, 232, 233 § 1 i
328 § 2 KPC - przez niewłaściwe zastosowanie, wniosła o jego zmianę i orzeczenie
co do istoty sprawy, bądź o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyj-
nemu do ponownego rozpoznania.
Według skarżącej, organ rentowy zaniedbał poinformowania wnioskodawczyni
o skutkach nieopłacenia składki w terminie, naruszając art. 9 KPA znajdujący
zastosowanie w stosunkach między ubezpieczonym a organem rentowym, Sąd na-
tomiast bezpodstawnie uznał, że choroba skarżącej (żylaki nóg) nie jest „siłą wyższą”
usprawiedliwiającą nieterminowe opłacenie składek.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Apelacyjny co do nieopłacenia w
terminie przez wnioskodawczynię należnej składki ubezpieczeniowej za pierwszy
kwartał 1997 r. nie są w istocie kwestionowane, podobnie jak fakt korzystania przez
nią z pomocy poradni ZOZ w A.K. w związku z zapaleniem żylaków podudzia lewego
w okresie od 20 stycznia do 10 lutego 1997 r.
Oceny wymaga więc, czy spóźnione opłacenie składki spowodowało skutek w
postaci uznania, że nastąpiło odstąpienie od ubezpieczenia na wniosek, stosownie
do art. 3 ust. 4 i 3a ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25).
Ubezpieczenie przewidziane we wskazanej ustawie może bądź to być obo-
wiązkowe, co wprost z niej wynika (niezależne od woli rolnika) - art. 7 ust. 1 i 16 ust.
1 ustawy, bądź też nastąpić na wniosek rolnika - art. 7 ust. 2 i 16 ust. 2. W przypad-
ku ubezpieczenia na wniosek, osoba, która mu podlega może od niego w każdym
czasie odstąpić - art. 3 ust. 3 - składając stosowne oświadczenie w tej sprawie.
Ustawa stwierdza również, że „Równoznaczne z odstąpieniem od ubezpieczenia na
wniosek jest nieopłacenie w terminie składki, chyba, „że (...) nieopłacenie składki w
terminie było skutkiem siły wyższej” - art. 3 ust. 4 ustawy. Pojęcie „siła wyższa” nie
zostało w ustawie zdefiniowane, jednak na podstawie ugruntowanego orzecznictwa
Sądu Najwyższego można przyjąć, że jest nią działanie zdarzenia zewnętrznego (le-
żącego poza osobą zobowiązaną), niemożliwego do przewidzenia wobec małego
stopnia prawdopodobieństwa jego pojawienia się w określonej sytuacji i niemożli-
wego do zapobieżenia jego szkodliwym następstwom. Siłą wyższą w rozumieniu
ustawy, poza zjawiskami przyrody (klęska żywiołowa), może być również wypadek
przy pracy rolniczej lub inny wypadek, w wyniku którego dochodzi do całkowitej nie-
zdolności do pracy lub nagła choroba o gwałtownym przebiegu, która uniemożliwia
wykonywanie normalnych czynności (np. zawał serca). Nie jest nią natomiast prze-
wlekłe schorzenie, tym bardziej gdy nie wiąże się z koniecznością hospitalizacji, któ-
rej nie można przewidzieć. Przewidziana w przepisie formuła, w myśl której nastę-
puje skutek w postaci uznania, że doszło do odstąpienia od ubezpieczenia na wnio-
sek, jest oderwana od braku zawinienia po stronie ubezpieczającego się rolnika, czy
też okoliczności usprawiedliwiających opóźnienie w opłaceniu składki, nie pozwalając
4
na „przywrócenie terminu”. Wynika to z uznania, że w przypadku przystąpienia przez
rolnika do ubezpieczenia dobrowolnego, bierze on na siebie bezwzględny obowiązek
terminowego uiszczania składek, a uchybienie temu obowiązkowi - nawet
niezawinione - powoduje skutek wynikający z mocy samego prawa. W tej sytuacji,
pouczenie osoby objętej dyspozycją tego przepisu o jego treści nie ma znaczenia dla
wystąpienia skutku, ten bowiem wynika z ustawy. W rozpoznawanej sprawie
opóźnione opłacenie składki nie było wynikiem wystąpienia siły wyższej [...] stąd też
wystąpił skutek w postaci odstąpienia od ubezpieczenia dobrowolnego.
W tym stanie rzeczy, gdy kasacja nie jest oparta na usprawiedliwionych pods-
tawach, należało orzec o jej oddaleniu po myśli art. 393
12
KPC.
========================================