Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 lipca 1998 r.
II UKN 151/98
Odmienna od poczynionej przez sąd ocena dowodów nie stanowi
usprawiedliwionej podstawy kasacyjnej, jeżeli strona nie wykaże w jaki sposób
i w jakim zakresie sąd wykroczył poza wyznaczone w art. 233 § 2 KPC granice
swobodnej oceny dowodów oraz czy i jaki wpływ na wynik sprawy miało to
uchybienie.
Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska, Sędziowie SN: Barbara Wagner
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 29 lipca 1998 r. sprawy z wniosku
Anny K.-K. przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu w W. o wojskową rentę ro-
dzinną, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sadu Apelacyjnego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 4 grudnia 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wojskowe Biuro Emerytalne w W. decyzją z dnia 29 stycznia 1996 r. odmó-
wiło przyznania Annie K.-K. wojskowej renty rodzinnej po zmarłym w dniu 23 marca
1982 r. ojcu - sierżancie sztabowym w stanie spoczynku Aleksandrze K. Organ ren-
towy ustalił, że wnioskodawczyni nie spełnia warunków określonych w art. 23 ust. 1
pkt 3 i art. 24 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych oraz ich rodzin (Dz.U. z 1994 r. Nr 10, poz. 36), powoływanej dalej jako
„ustawa zaopatrzeniowa”, w zw. z art. 39 ust. 1 pkt ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.
o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.),
powoływanej dalej jako „ ustawa o z.e.p.”, albowiem jej inwalidztwo powstało w wieku
27 lat w czasie zatrudnienia.
2
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 3 lipca 1996 r. [...] oddalił odwołanie wnioskodawczyni od powyższej de-
cyzji. Sąd ustalił, że urodzona 30 października 1955 r. Anna K.-K. pobiera rentę wed-
ług II grupy inwalidów od 1 czerwca 1984 r. Przed przyznaniem renty pracowała z
przerwami od 1 października 1975 r. do 31 maja 1983 r. Jej łączny okres zatrud-
nienia wynosi 4 lata 2 miesiące i 12 dni. Data powstania inwalidztwa wnioskodaw-
czyni została ustalona orzeczeniem obwodowej komisji do spraw inwalidztwa i za-
trudnienia z dnia 28 listopada 1984 r. i do czasu złożenia wniosku o rentę rodzinną
wojskową nie była kwestionowana, co przekreśla możliwość wstecznego jej ustalenia
na czas poprzedzający zatrudnienie.
Wyrok ten wnioskodawczyni zaskarżyła rewizją i podnosząc zarzuty narusze-
nia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie,
niewyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych sprawy istotnych dla jej rozs-
trzygnięcia oraz sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie
materiału wniosła o jego uchylenie i przyznanie wnioskowanego świadczenia. Twier-
dziła, że stała się inwalidką II grupy w czasie zatrudnienia i kontynuowania nauki w
szkole wyższej przed osiągnięciem 25 roku życia. Ze świadectwa lekarskiego wyda-
nego dnia 10 września 1984 r. przez Szpital N. w W. wynika, że „początek procesu
schizofrenii Anny K. miał miejsce w marcu 1976 r., kiedy to po raz pierwszy przeby-
wała ona w szpitalu psychiatrycznym”. W uzasadnieniu podniosła nadto niewłaściwy,
nieżyczliwy do niej stosunek Sądu oraz nierówne traktowanie stron.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 5 listopada 1996 r. [...] uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Są-
dowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Sąd nie podzielił stanowiska
Sądu pierwszej instancji i organu rentowego w kwestii ostatecznego charakteru
orzeczenia ustalającego datę powstania inwalidztwa w postępowaniu o rentę inwa-
lidzką pracowniczą. Stwierdził, że obwodowa komisja do spraw inwalidztwa i zatrud-
nienia nie zajmowała się w ogóle ustaleniem wstecznego inwalidztwa wnioskodaw-
czyni. Dlatego w ponownym postępowaniu Sąd przeanalizuje całość materiału biorąc
pod uwagę wszystkie dowody zalegające w aktach sądowych i rentowych. Uzupełni
zebrany materiał przeprowadzając dowód z opinii lekarza biegłego psychiatry o
ustalenie daty powstania inwalidztwa II grupy.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 15 lipca 1997 r. [...] oddalił odwołanie. Początek skąpoobjawowego pro-
3
cesu schizofrenicznego datuje się u Anny K.-K. od 1976 r. Do 1983 r. miała ona ob-
niżoną zdolność do pracy zawodowej i spełniała kryteria III grupy inwalidów. Pełno-
objawowy proces choroby odwołującej się istnieje od kwietnia 1983 r. i od tego czasu
jest ona inwalidką II grupy. Wnioskodawczyni ukończyła naukę w 1978 r. mając 23
lata. Wobec tego nie spełniła ustawowych warunków wymaganych do przyznania
wnioskowanego świadczenia.
Anna K.-K. zaskarżyła powyższy wyrok apelacją i podnosząc zarzuty naru-
szenia prawa materialnego, niewyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych
istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, naruszenia przepisów postępowania oraz „
niedokładne wykonanie sugestii Sądu Apelacyjnego” wniosła o jego uchylenie i
przyznanie wojskowej renty rodzinnej od 1 sierpnia 1995 r. Wywodziła, że do dnia 4
kwietnia 1978 r. była studentką Wyższej Szkoły Pedagogicznej w B. Od 1976 r. cierpi
na schizofrenię, pozostając w leczeniu Poradni Zdrowia Psychicznego. Jej
inwalidztwo powstało zatem w czasie kontynuowania nauki przed ukończeniem 25 lat
życia. Skarżąca kwestionowała rzetelność opinii lekarskiej. Polemizowała z nie-
którymi stwierdzeniami biegłego. Zarzuciła mu tendencyjność i złą wolę. Podniosła
bardzo trudną sytuację życiową wnioskodawczyni i jej opiekunki.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 4 grudnia 1997 r. [...] oddalił apelację. „Twierdzenie wnioskodawczyni, że
stała się inwalidką II grupy w wieku 21 lat w czasie uczęszczania do Państwowego
Studium Stenografii, a następnie do Wyższej Szkoły Pedagogicznej w B. w latach
1976 - 1978 - a więc zachowała prawo do renty rodzinnej wojskowej po ojcu - nie
znalazło uzasadnienia w wyczerpująco i przekonywająco przeprowadzonym przez
Sąd pierwszej instancji postępowaniu dowodowym”. Zarzuty apelującej mają cha-
rakter emocjonalny i subiektywny. Pełna dekompensacja psychiczna, częste rzuty
psychozy i defekt psychiczny istnieją u skarżącej od kwietnia 1983 r. i dają podstawę
do przyjęcia jej inwalidztwa II grupy od tej daty. Skoro wnioskodawczyni nie stała się
inwalidką II grupy przed ukończeniem 16 lat lub w czasie kontynuowania nauki do
osiągnięcia 25 lat życia - nie spełnia określonych w art. 39 ust. 1 ustawy o z.e.p. wa-
runków do przyznania świadczenia, o które się ubiega.
Wyrok ten Anna K.-K. zaskarżyła kasacją i wskazując jako jej podstawę naru-
szenie przepisów postępowania, a w szczególności artykułów: 3, 5, 6, 278 §1, 285 §
1 i 286 KPC, wniosła o jego uchylenie oraz o chylenie poprzedzającego go wyroku z
dnia 15 lipca 1997 r. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
4
pierwszej instancji, a także o zasądzenie od organu rentowego na jej rzecz kosztów
postępowania kasacyjnego. Sąd nie wyjaśnił zarzutu niewyjaśnienia wszystkich oko-
liczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż nie uwzględnił do-
kumentacji z leczenia wnioskodawczyni w okresie studiów. Pięcioosobowa Komisja
Lekarska Obwodowej Przychodni dla Studentów Wojewódzkiego Szpitala Zespolo-
nego w B., wobec stwierdzenia u Anny K.-K. choroby psychicznej, wydała zalecenie:
„Pacjentka powinna leczyć się w poradni zdrowia psychicznego”. Wynika stąd, że
inwalidztwo wnioskodawczyni powstało przed ukończeniem przez nią 25 roku życia w
okresie nauki. Sąd nie uwzględnił całości materiału dowodowego, a zwłaszcza, że w
latach 1976/1978 uczęszczała do szkoły wyższej i była osobą chorą psychicznie.
Sprzeczne z materiałem dowodowym jest ustalenie, że ”wnioskodawczyni w latach
1976 - 1978 podjęła studia, lecząc się na Oddziale Nerwic w K. i wykonywała także
zatrudnienie”. Biegły nie ustosunkował się do zaświadczenia Specjalistycznego
Szpitala Psychiatrycznego w W. wydanego dla celów rentowych w 1984 r., „nie wy-
powiedział się do adnotacji o stanie zdrowia wnioskodawczyni zawartych w doku-
mentach z leczenia szpitalnego w latach 1976 - 1986”, a „ za podstawę wydania opi-
nii przyjął dokumentację szpitalną innej osoby”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Członkom rodziny zmarłego emeryta lub rencisty wojskowego (art. 23 ust. 1
pkt 3 ustawy zaopatrzeniowej) przysługuje renta rodzinna na zasadach i w wysokości
określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (art.
24 ustawy zaopatrzeniowej). Członkiem rodziny zmarłego uprawnionym do renty
rodzinnej jest min. jego dziecko do ukończenia 16 lat życia lub do ukończenia nauki
w szkole, nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat życia albo bez względu na wiek, jeżeli
stało się inwalidą I bądź II grupy w tych okresach (art. 39 ust. 1 ustawy o z.e.p.).
Urodzona 30 października 1955 r. Anna K.-K., córka zmarłego w dniu 23
marca 1982 r. sierżanta sztabowego w stanie spoczynku Aleksandra K., była stu-
dentką II roku Wydziału Humanistycznego Wyższej Szkoły Pedagogicznej w B. w
roku akademickim 1977/1978. Mając 23 lata, w roku 1978, ze względów zdrowot-
nych, zakończyła edukację. Jest inwalidką II grupy i z tego tytułu pobiera rentę od 1
czerwca 1984 r. Dla oceny uprawnień ubezpieczonej do renty rodzinnej wojskowej
5
istotną była okoliczność czy jej inwalidztwo II grupy powstało przed 30 września 1978
r., tj. w czasie kontynuowania nauki.
Anna K.-K. kwestionuje ustalenie, że jej inwalidztwo II grupy istnieje od kwiet-
nia 1983 r. Jej zdaniem ustalenie to, stanowiące faktyczną podstawę rozstrzygnięcia
zawartego w zaskarżonym, niekorzystnym dla niej wyroku, jest rezultatem narusze-
nia przez Sąd przepisów proceduralnych - art. art. 278 § 1, 285 § 1, 286, 3, 5 i 6
KPC .
Art. 278 § 1 KPC uprawnia sąd do wezwania jednego lub kilku biegłych w celu
zasięgnięcia ich opinii w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych. Nie-
wątpliwie ustalenie daty powstania inwalidztwa i jego grupy wymaga wiadomości
medycznych. Sąd pierwszej instancji skorzystał więc z możliwości zasięgnięcia opinii
biegłego i dopuścił dowód z opinii psychiatry - lekarza o specjalności właściwej zwa-
żywszy rodzaj schorzenia wnioskodawczyni. W czym uchybił powołanemu przepisowi
Sąd drugiej instancji - skarżąca nie wyjaśnia.
Według art. 285 § 1 KPC opinia biegłego powinna zawierać uzasadnienie.
Konkluzje opinii sporządzonej przez biegłego Władysława Z. zawierają uzasadnienie.
Biegły ten wyjaśnił jaki wpływ na zdolność wnioskodawczyni do pracy miało
ujawnienie schizofrenii, opisał jej początkowy przebieg, określił od kiedy i dlaczego
schorzenie to ograniczało jej zdolność do pracy w stopniu uzasadniającym inwa-
lidztwo III grupy, a od kiedy wykluczało możliwość jakiejkolwiek pracy zarobkowej -
powodując inwalidztwo II grupy. Wbrew odmiennemu twierdzeniu skarżącej, biegły
odniósł się do dokumentacji lekarskiej z okresu nauki w Państwowym Studium Ste-
nografii oraz w Wyższej Szkole Pedagogicznej w B. Ocenił stan schizofrenii po
ujawnieniu choroby jako „ skąpoobjawowy”, przejawiający się ruchowo - nerwicowymi
zaburzeniami zachowania. Nie jest prawdziwy zarzut, że sporządzając opinię biegły
uwzględnił dokumentację lekarską innej osoby. Karta leczenia w Klinice Nerwic Ins-
tytutu Psychiatrii i Neurologii w W. na Oddziale Dziennym zawiera dane personalne,
imiona i nazwiska rodziców, adres zamieszkania Anny K.-K. Kwestionowana opinia
jest fachowa, rzetelna, spełnia wymagania formalne. Ustalenie przez Sądy obu ins-
tancji na jej podstawie daty powstania u wnioskodawczyni inwalidztwa II grupy nie
może być zasadnie podważona.
Zgodnie z art. 286 KPC „Sąd może zażądać ustnego wyjaśnienia opinii złożo-
nej na piśmie, może też w razie potrzeby zażądać dodatkowej opinii od tych samych
lub innych biegłych”. O podjęciu opisanych w cytowanym przepisie czynności decy-
6
duje sąd i do jego kompetencji należy ocena co do potrzeby ich przeprowadzenia. Tę
potrzebę procesową określa ogólnie art. 217 § 2 KPC, a wyznacza ją dostateczne
wyjaśnienie okoliczności spornych. Sąd nie ma więc obowiązku dalszego prowa-
dzenia postępowania dowodowego, jeżeli uzna owe okoliczności sporne za wyjaś-
nione dostatecznie. W rozpoznawanej sprawie zarzut naruszenia art. 286 KPC nie
jest usprawiedliwiony tym bardziej, że po przedłożeniu przez matkę wnioskodawczyni
książeczki zdrowia członka rodziny żołnierza zawodowego i nadesłania dokumentacji
lekarskiej przez Poradnię Zdrowia Psychicznego Sąd pierwszej instancji zażądał od
biegłego dodatkowej oceny tych dokumentów. Biegły odniósł się do nich w opinii
uzupełniającej z dnia 10 czerwca 1997 r.
Prawdą jest, że w motywach zaskarżonego wyroku znajduje się stwierdzenie,
że „ W latach 1976 - 1978 wnioskodawczyni podjęła studia lecząc się jednocześnie
na Oddziale Nerwic w K.” [...], które pozostaje w sprzeczności z odpowiednim frag-
mentem opinii biegłego. Uchybienie to nie ma jednak znaczenia dla wyniku sprawy.
Przesunięcie późniejszej daty hospitalizacji (1979 r. - po zakończeniu nauki w szkole
wyższej) na wcześniejszą (1978 r.- przypadającą w okresie studiów) byłoby nawet
dla wnioskodawczyni korzystniejsze, gdyby leczenie w K. miało decydować o dacie
powstania inwalidztwa II grupy.
Art. 3 KPC zobowiązuje strony i uczestników postępowania do dawania wyjaś-
nień co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą, bez zatajania czegokolwiek i do
przedstawiania dowodów. Adresatem tych obowiązków są wyłącznie strony i uczest-
nicy postępowania. Powołany przepis nie nakłada na sąd żadnych powinności. Za-
rzut jego naruszenie przez sąd jest zatem bezprzedmiotowy.
Sąd zobowiązany jest do udzielania stronie działającej bez adwokata lub
radcy prawnego potrzebnych wskazówek co do czynności procesowych i pouczania
o skutkach tych czynności oraz ich zaniechaniu (art. 5 KPC). Skarżąca nie wskazuje
na czym polegało naruszenie przez Sąd drugiej instancji tego przepisu, o czym Sąd
zaniechał ją pouczyć, jakich wskazówek jej nie udzielił i jaki miało to wpływ na wynik
sprawy.
Art. 6 KPC zobowiązuje sąd do przeciwdziałania przewlekaniu postępowania i
dążenia do rozstrzygnięcia sprawy na pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe
bez szkody dla wyjaśnienia sprawy. Anna K.-K. nie uzasadnia zarzutu uchybienia
temu przepisowi. Apelacja wniesiona została 29 września 1997 r. Sąd rozpoznał ją
na rozprawie w dniu 4 grudnia 1997 r. i w tym samym dniu wydał zaskarżony wyrok.
7
Nie może być wobec tego mowy o „ przewlekaniu” postępowania. Ewentualny zarzut
rozstrzygnięcia sprawy na pierwszym posiedzeniu ze szkodą dla jej wyjaśnienia nie
został sformułowany.
Kasacja jest środkiem zaskarżenia o charakterze ściśle prawnym. Powinna
czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego, w tym zwłaszcza
nie tylko zawierać przytoczenie podstaw kasacyjnych, ale także ich uzasadnienie
(art. 393
3
KPC). Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji (art. 393
11
KPC). Nie jest przeto władny dokonywać kontroli zaskarżonego wyroku w zakresie
wykraczającym poza zarzuty kasacyjne.
Kasacja Anny K.-K. jest w całości skierowana przeciwko ustaleniu daty pows-
tania jej inwalidztwa II grupy na 1983 r. W przewadze stanowi wynikającą z odmien-
nej oceny dowodów, głębokiego wewnętrznego przekonania o słuszności swoich
racji oraz poczucia krzywdy polemikę z ustaleniami Sądu drugiej instancji w tym
przedmiocie.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 393
12
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================