Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 sierpnia 1998 r.
II UKN 14/98
Wypadkiem przy pracy rolniczej jest zdarzenie nagłe, wywołane przyczy-
ną zewnętrzną, pozostające w związku z wykonywaniem czynności, które służą
prowadzeniu działalności rolniczej lub pozostają w czasowym, przyczynowym
lub funkcjonalnym związku z jej wykonywaniem, także poza terenem gospo-
darstwa rolnego (art. 11 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubez-
pieczeniu społecznym rolników, jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze
zm.).
Przewodniczący SSN: Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Józef Iwulski, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 sierpnia 1998 r. sprawy z wniosku
Stanisława R. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi
Regionalnemu w Z.W. o jednorazowe odszkodowanie, na skutek kasacji Rzecznika
Praw Obywatelskich od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi z dnia 23 czerwca 1997 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału Regionalnego w Z.W. z dnia 6 listopada 1996
r. [...] ustalając, że wypadek, jakiemu uległ Stanisław R. w dniu 19 września 1996 r.
był wypadkiem przy pracy rolniczej.
U z a s a d n i e n i e
Na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. ustawy z dnia 1
marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezy-
denta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym,
Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189) Rzecznik Praw
2
Obywatelskich w dniu 7 stycznia 1998 r. wniósł kasację od prawomocnego wyroku
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 23
czerwca 1997 r. [...], oddalającego odwołanie wnioskodawcy Stanisława R. od decy-
zji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału Regionalnego w Z.W. z
dnia 6 listopada 1996 r., odmawiającej wnioskodawcy przyznania jednorazowego
odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy rolniczej. Wnoszący kasację zarzucił
naruszenie prawa materialnego - art. 11 ust. 1 pkt 4 i art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy z
dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U.
z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o u.s.r.) w związku z
art. 41 ust. 3 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze
zm.) i § 14 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych oraz Minis-
tra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17 października 1975 r. w sprawie zasad i
trybu orzekania o uszczerbku na zdrowiu oraz wypłacania świadczeń z tytułu wypad-
ków przy pracy, w drodze do pracy i z pracy oraz z tytułu chorób zawodowych (Dz.U.
Nr 36, poz. 199), w następstwie czego domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku
oraz poprzedzającej go decyzji organu rentowego i przyznania wnioskodawcy jedno-
razowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy rolniczej.
Zdaniem skarżącego, wypadek drogowy, jakiemu uległ będący synem właści-
ciela gospodarstwa rolnego, wnioskodawca w dniu 19 września 1996 r. podczas od-
wożenia jednej z osób biorących udział w zbieraniu ziemniaków (bratowej) w ramach
tzw. odrobku, nosił wszelkie cechy wypadku w związku z pracą rolniczą w rozumieniu
art. 11 ust. 1 pkt 3 ustawy o u.s.r. Związku tego nie przerwało spożycie przez
wnioskodawcę posiłku (kolacji) po zakończeniu pracy w polu, albowiem uzasadnione
miejscem zamieszkania i porą dnia odwożenie bratowej, odwzajemniającej usługę
rolniczą, wynikało z kontynuowania działalności pozostającej w związku z wykony-
waniem czynności rolniczych, skoro wystąpiło podczas pokonywania samochodem
osobowym drogi z pracy rolniczej, która do chwili wypadku (czołowego zderzenia z
jadącym z naprzeciwka pojazdem), nie była przerwana (art. 11 ust. 1 pkt 4 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
3
Wstępnie należało sygnalizować dopuszczalność kasacji wniesionej w dniu 7
stycznia 1998 r. w trybie art. 12 ust. 3 ustawy nowelizującej KPC, który umożliwia
zaskarżenie prawomocnego orzeczenia tylko w okresie 6 miesięcy od dnia uprawo-
mocnienia się (wyroku Sądu Wojewódzkiego w Łodzi z dnia 23 czerwca 1997 r.).
Termin ten został dochowany, albowiem zgodnie z treścią art. 363 § 1 KPC orzecze-
nie sądu staje się prawomocne, jeżeli nie przysługuje co do niego środek odwoław-
czy lub inny środek zaskarżenia. Od zaskarżonego kasacją wyroku Sądu pierwszej
instancji przysługiwała apelacja, której termin - dla strony nie żądającej sporządzenia
uzasadnienia tego orzeczenia w terminie tygodniowym od ogłoszenia jego sentencji
upłynął po dwóch tygodniach od ostatniego dnia, w którym możliwe było żądanie
uzasadnienia wyroku ( art. 369 KPC).
Kasację należało uznać za uzasadnioną wobec naruszenia przez Sąd Woje-
wódzki zarzucanych w niej przepisów prawa materialnego, w szczególności wobec
błędnej wykładni pojęcia wypadku przy pracy rolniczej w rozumieniu art. 11 ust. 1 pkt
3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Norma ta uznaje za taki wypadek
nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło podczas wykony-
wania poza terenem gospodarstwa rolnego zwykłych czynności związanych z pro-
wadzeniem działalności rolniczej albo w związku z wykonywaniem tych czynności.
Równocześnie przepis ten nie precyzuje, co należy rozumieć przez zwykłe czynności
rolnicze lub czynności związane z prowadzeniem działalności rolniczej. Nie jest on
wszakże normą szczególną lub wyjątkową, przeto wyraża zasadę kwalifikowania za
wypadki przy pracy rolniczej wszystkich zdarzeń, które wypełniają ustawowe warunki
kreujące z mocy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wypadkowe zdarzenia
przy pracy rolniczej.
W konsekwencji, wypadkiem przy pracy rolniczej w rozumieniu analizowanego
przepisu będzie każde nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną pozostające
w związku z wykonywaniem, podczas i poza terenem gospodarstwa rolnego typo-
wych czynności rolniczych, tj. takich czynności, które służą prowadzeniu działalności
rolniczej lub pozostają w czasowym, przyczynowym lub funkcjonalnym związku z
wykonywaniem tych czynności. Tak rozumiana norma prawa materialnego przekre-
śla dokonaną przez Sąd Wojewódzki restrykcyjnie zawężającą wykładnię, która do-
prowadziła do nieuzasadnionej odmowy zakwalifikowania jako wypadku przy pracy
rolniczej - wypadku drogowego, jakiemu uległ domownik rolnika odwożący inną
osobę (bratową) do jej miejsca zamieszkania po zakończeniu czynności rolniczych
4
(zbierania ziemniaków). Trafnie argumentowała kasacja, że takie zachowanie się
wnioskodawcy można uznać za adekwatną i normalną usługę pozostającą w bezpoś-
rednim związku z zakończeniem wykopków, która była uzasadniona odległością oraz
porą dnia, przez co bez wątpienia pozostawała w normatywnie określonym związku z
prowadzeniem szeroko rozumianej działalności rolniczej. O braku przesłanek do
uznania zdarzenia za wypadek przy pracy rolniczej można by twierdzić jedynie w
sytuacji, gdyby bratowa nie została zwerbowana do pracy rolniczej w ramach wza-
jemnej pomocy rodzinnej, ale odbyła wizytę towarzyską, zakończoną grzecznościo-
wym odwiezieniem jej do domu przez poszkodowanego. Dlatego należało wskazać
za Sądem Wojewódzkim jedynie, że wprawdzie dla poszkodowanego domownika
odwiezienie bratowej nie nastąpiło w drodze powrotnej z miejsca wykonywania czyn-
ności rolniczych w rozumieniu art. 11 ust. 1 pkt 4 ustawy o u.s.r., ale skoro Sąd ten
trafnie przyjął, że dla osoby odwożonej była to droga powrotu do domu z miejsca
wykonywania umówionych czynności rolniczych, to jej odwiezienie przez poszkodo-
wanego nastąpiło w związku z wykonywaniem czynności rolniczych w rozumieniu art.
11 ust. 1 pkt 3 tej ustawy.
Powyższe prowadziło na podstawie art. 393
15
KPC do zreformowania zaskar-
żonego wyroku i poprzedzającej go decyzji rolniczego organu rentowego przez
ustalenie, że wypadek, jakiemu uległ Stanisław R. w dniu 19 września 1996 r. był
wypadkiem przy pracy rolniczej, co zobowiązuje ten organ do ustalenia uszczerbku
na zdrowiu poszkodowanego i wypłaty stosownego jednorazowego odszkodowania.
========================================