Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 25 sierpnia 1998 r.
III ZP 26/98
Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Adam Józefowicz, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, w sprawie z powództwa Władysława Ł. przeciwko Zespołowi Składnic
Lasów Państwowych w S.S. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia
25 sierpnia 1998 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki -
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie postanowieniem z dnia 29 maja
1998 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 KPC:
Czy pod rządem ustawy o lasach z dnia 28.09.91 (Dz. U. Nr 101 poz. 444 ze
zm.) i jej aktów wykonawczych, zachowuje uprawnienie do nieodpłatnego korzysta-
nia z lokalu mieszkalnego, nabyte na podstawie wcześniej wydanych przepisów,
pracownik, który przydział wspomnianego lokalu (ówcześnie - funkcyjnego, obecnie
zakładowego) otrzymał w 1987 r., będąc zatrudniony na stanowisku leśniczego w
Nadleśnictwie, gdzie pracował do dnia 14 lutego 1996 r., a z dniem 15 lutego 96 r.
podjął zatrudnienie w jednostce organizacyjnej Państwowego Gospodarstwa Leśne-
go Lasy Państwowe na stanowisku nie zaliczonym do Służby Leśnej (kierownik
Składnicy Drewna Lasów Państwowych) ?
p o d j ą ł następująca uchwałę:
Kierownik Składnicy Drewna Lasów Państwowych, zatrudniony na tym
stanowisku od dnia 15 lutego 1996 r., to jest w okresie obowiązywania przepi-
sów ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. Nr 101, poz. 444 ze zm.)
nie zachowuje dotychczasowego uprawnienia pracownika Służby Leśnej do
bezpłatnego mieszkania.
2
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie przeds-
tawił Sądowi Najwyższemu powyższe zagadnienie prawne w następującym stanie
faktycznym sprawy: Powód Władysław Ł. w pozwie przeciwko Zespołowi Składnic
Lasów Państwowych w S.S. dochodził zasądzenia kwoty 76,95 zł. miesięcznie tytu-
łem niesłusznie pobranego przez stronę pozwaną czynszu od 1 maja 1996 r. za
mieszkanie funkcyjne, przydzielone mu w 1987 roku jako leśniczemu.
Wyrokiem z dnia 27 stycznia 1998 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Stargardzie
Szczecińskim zasądził na rzecz powoda kwotę 1859,04 zł. i ustalił, iż powód był za-
trudniony w Nadleśnictwie R. w okresie od 1 stycznia 1984 r. do 14 lutego 1996 r. i w
dniu 20 lutego 1987 r. Nadleśnictwo Ł. przydzieliło mu mieszkanie funkcyjne, jako
leśniczemu, zawierając umowę najmu, uprawniającą do nieodpłatnego korzystania z
tego lokalu. Od dnia 15 lutego 1996 r. powód został zatrudniony na stanowisku kie-
rownika Składnicy Drewna Lasów Państwowych w R. i zobowiązany do comiesięcz-
nego płacenia czynszu, który uiszczał od maja 1996 r. Zdaniem Sądu Rejonowego
powód nadal zachowuje prawo do bezpłatnego mieszkania na podstawie przepisu §
6 zarządzenia nr 14 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 17 marca 1980 r. w
sprawie zasad wynagradzania pracowników Lasów Państwowych, w brzmieniu
nadanym przepisem § 1 zarządzenia nr 35 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewne-
go z 15 października 1980 r.
Rozpoznając apelację strony pozwanej, Sąd Wojewódzki powziął wyżej sfor-
mułowaną wątpliwość, ponieważ od 1 stycznia 1992 r. obowiązuje ustawa z dnia 28
września 1991 r. o lasach (Dz. U. Nr 101, poz. 444 ze zm.), która w art. 45 ust.1,
stanowiąc o utworzeniu Służby Leśnej, której pracownicy mają prawo do bezpłatnego
mieszkania (art. 46), określenie tych stanowisk przekazała Ministrowi Ochrony Śro-
dowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa (art. 49 ust.1 pkt 2). Na mocy tej delega-
cji zostało wydane zarządzenie z dnia 27 maja 1992 r. ( M.P. Nr 19, poz.142), które
utraciło moc w związku z wejściem w życie zarządzenia z dnia 14 marca 1995 r. w
sprawie stanowisk Służby Leśnej, na których zatrudnionym pracownikom przysługuje
bezpłatne mieszkanie oraz szczegółowych zasad i trybu przyznawania i zwalniania
tych mieszkań (M. P. Nr 15, poz. 180). Powód zaprzestał wykonywać pracę leśni-
czego w Nadleśnictwie R. pod rządami zarządzenia z dnia 14 marca 1995 r., a
3
zgodnie z § 1 tego zarządzenia, na stanowisku kierownika składnicy drewna Lasów
Państwowych nie przysługuje pracownikowi uprawnienie do bezpłatnego mieszkania.
Jednakże art. 81 ustawy o lasach, określając wyraźnie przepisy, które z dniem
1 stycznia 1992 r. utraciły moc obowiązującą, nie wymienia rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie praw i obowiązków pracowników la-
sów państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 328), na podstawie którego wydane zostały
zarządzenia nr 14 i 35 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego w sprawie zasad
wynagradzania pracowników lasów państwowych. Tak też Dyrektor Generalny La-
sów Państwowych w piśmie z 22 stycznia 1993 r. skierowanym do dyrektorów Re-
gionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych wyjaśniał pierwotnie, iż po wejściu w życie
ustawy o lasach , mieszkania bezpłatne przysługują także pracownikom, nie zaliczo-
nym do Służby Leśnej, o ile są zatrudnieni na stanowiskach wymienionych w § 6 za-
rządzenia nr 14 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 17 marca 1980 r. z
późniejszymi zmianami wprowadzonymi zarządzeniem nr 35 tego Ministra z 15 paź-
dziernika 1980 r., czyli także kierownikowi składnicy Lasów Państwowych. W trakcie
niniejszego procesu strona pozwana zmieniła powyższe stanowisko, twierdząc że
zarządzenie nr 35 nie obowiązuje, albowiem nie figuruje w wykazie stanowiącym
załącznik do obwieszczenia Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościo-
wej z 26 października 1988 r. w sprawie obowiązujących resortowych normatywnych
aktów prawnych w zakresie rolnictwa, leśnictwa i gospodarki żywnościowej ogłoszo-
nych w dziennikach urzędowych i biuletynach oraz nie ogłoszonych, według stanu na
dzień 31 października 1988 r. (Dz. Urz. MRLiGŻ Nr 1 poz.1). Kwestia nie obowią-
zywania zarządzenia nr 35 była też rozbieżnie oceniana przez poszczególne dyrek-
cje regionalne, gdyż na przykład Dyrekcja Regionalna Lasów Państwowych w S.
nadal przyjmuje, iż przedmiotowe zarządzenie nr 35 zachowało moc obowiązującą i
na tej podstawie przyznaje kierownikowi składnicy Lasów Państwowych prawo do
bezpłatnego mieszkania.
Sąd Wojewódzki poparł stanowisko Sądu Rejonowego, że zapis pod pozycją
42 wykazu obowiązujących resortowych, normatywnych aktów prawnych opubliko-
wany w załączniku do obwieszczenia Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki
Żywnościowej z 26 października 1988 r. (Dz. Urz. MRLiGŻ Nr poz.1), a w szczegól-
ności rubryka 6 wykazu , omawiająca zmiany, jakim podlegało zarządzenie nr 14,
istotnie dowodzi, iż wprowadzona zarządzeniem nr 35 zmiana § 6 zarządzenia nr 14
nadal obowiązuje. W konsekwencji powyższego, Sąd Wojewódzki podzielił pogląd
4
powoda, iż pod rządami ustawy o lasach, akt wykonawczy w postaci zarządzenia
Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 14 marca 1995 r.
statuuje uprawnienia do bezpłatnego mieszkania wyłącznie dla pracowników zali-
czonych do Służby Leśnej, natomiast uprawnienia pracowników nie będących Służbą
Leśną nadal są regulowane przepisem § 6 zarządzeń nr 14 i nr 35 Ministra
Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego.
Równocześnie Sąd Wojewódzki dostrzegł możliwość odmiennej interpretacji
omawianych przepisów przez przyjęcie, iż ograniczenie obowiązywania regulacji
prawnej może nastąpić zarówno przez jej uchylenie, jak też przez wydanie aktu póź-
niejszego, w myśl zasady „lex posterior derogat legi anteriori”. Idąc tokiem rozumo-
wania Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego w przytoczonych orzecze-
niach, w których powyższa zasada wykładni prawa była akceptowana, Sąd Woje-
wódzki skłonił się do stanowiska, że późniejsza regulacja prawa do bezpłatnego
mieszkania przepisami ustawy o lasach derogowała wcześniejsze uregulowania na
ten temat, mimo braku formalnego ich uchylenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W lutym 1987 r. Nadleśnictwo Ł. przydzieliło powodowi, zatrudnionemu wów-
czas na stanowisku leśniczego, mieszkanie funkcyjne z prawem do nieodpłatnego
korzystania. Z dniem 15 lutego 1996 r. powód podjął zatrudnienie w jednostce orga-
nizacyjnej Zespołu Składnic Lasów Państwowych w S.S. na stanowisku kierownika
Składnicy Drewna w R. Na podstawie przepisów obowiązującej od dnia 1 stycznia
1992 r. ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. Nr 101, poz. 444 ze zm.) i
jej aktu wykonawczego - zarządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Natu-
ralnych i Leśnictwa z 14 marca 1995 r. - stanowisko kierownika składnicy drewna nie
zostało zaliczone do stanowisk Służby Leśnej, na których zatrudnionym pracowni-
kom przysługuje prawo do bezpłatnego mieszkania.
Rozważenia wymaga jednak, czy powód zachował dotychczasowe uprawnie-
nie do bezpłatnego mieszkania na podstawie innych, nadal obowiązujących przepi-
sów. Przepis art. 81 ustawy o lasach nie wymienił bowiem, jako aktu tracącego moc,
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie praw i obowiąz-
ków pracowników Lasów Państwowych ( Dz. U. Nr 51, poz. 328), co odnosi się rów-
nież do jego aktów wykonawczych, to jest zarządzeń Ministra Leśnictwa i Przemysłu
5
Drzewnego nr 14 z dnia 17 marca 1980 r. w sprawie zasad wynagradzania pracow-
ników Lasów Państwowych i zmieniającego go zarządzenia nr 35 z dnia 15 paź-
dziernika 1980 r., w którym stanowisko kierownika składnicy dodano do stanowisk
służbowych, których zajmowanie uprawnia pracowników do otrzymywania bezpłat-
nych mieszkań funkcyjnych.
Wbrew stanowisku strony pozwanej, oba te zarządzenia nie utraciły mocy
obowiązującej z dniem 2 listopada 1988 r., ponieważ zostały umieszczone w wyka-
zie, stanowiącym załącznik do obwieszczenia Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gos-
podarki Żywnościowej z dnia 26 października 1988 r. w sprawie obowiązujących re-
sortowych normatywnych aktów prawnych w zakresie rolnictwa, leśnictwa i gospo-
darki żywnościowej, ogłoszonych w dziennikach urzędowych i biuletynach oraz nie
ogłoszonych, według stanu na dzień 31 października 1988 r. (Dz. Urz. MRLiGŻ Nr 1
poz.1).
Zasadą jest, że zakończenie obowiązywania aktu następować może przez
jego wyraźne uchylenie bądź wydanie aktu późniejszego regulującego te same
kwestie. Najczęściej przepisy intertemporalne nowej regulacji rozstrzygają, co robić,
gdy nowe przepisy wchodzą w życie, a trwają wcześniej nawiązane stosunki prawne.
Ponieważ przepisem art. 81 ustawy o lasach nie zostało uchylone rozporządzenie
Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie praw i obowiązków pracowników
Lasów Państwowych, a przepisy tej ustawy uregulowały w sposób odmienny, niż
dotychczas, uprawnienia pracowników Lasów Państwowych do nieodpłatnego
korzystania z lokalu mieszkalnego, to w sprawie ma zastosowanie zasada lex pos-
terior derogat legi anteriori.
Z dniem wejścia w życie ustawy o lasach, to jest od 1 stycznia 1992 r., bez-
płatne mieszkanie przysługuje jedynie pracownikom Lasów Państwowych zaliczonym
do Służby Leśnej . Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa
został upoważniony w art. 49 ust.1 pkt 2 ustawy o lasach do określenia stanowisk
Służby Leśnej, na których zatrudnionym pracownikom przysługuje bezpłatne miesz-
kanie oraz szczegółowych zasad i trybu przyznawania i zwalniania tych mieszkań. W
dacie objęcia przez powoda stanowiska kierownika składnicy drewna ani przepisy
ustawy, ani przepisy jej zarządzenia wykonawczego z dnia 14 marca 1995 r., nie
zaliczały kierownika składnicy do takich stanowisk, na których pracownik posiada
prawo do bezpłatnego mieszkania.
6
Zagadnienie derogacji jest więc głównym zagadnieniem w rozpoznawanej
sprawie. Odmienne uregulowanie dotyczące tego samego uprawnienia pracowni-
czego podlegało ocenie przy zastosowaniu reguł kolizyjnych, opartych na relacji
między normą wcześniejszą i późniejszą.
Sąd Wojewódzki trafnie przytoczył w uzasadnieniu swego pytania orzeczenia
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 listopada 1994 r., I P 1/94 - OTK 1994 cz. II,
poz. 37 s. 74 i 76 i z dnia 12 stycznia 1995 r., K 12/94 - OTK 1995 cz. II, poz. 2, s.
26, w których sformułowane zostały zasady możliwości uchylania mocy obowiązują-
cej danego aktu prawnego. Trybunał opowiedział się tam za dopuszczalnością takiej
techniki legislacyjnej, która wprawdzie nie wprowadza w sposób wyraźny klauzuli
derogacyjnej, stwierdzającej uchylenie określonego przepisu, lecz w sposób doro-
zumiany - przez wejście nowych przepisów odmiennie regulujących dane zagadnie-
nie - pozbawia mocy obowiązującej przepisy wcześniejsze. Warunkiem zastosowa-
nia powyższej techniki jest jedynie to, by normy prawne nie były stanowione jedno-
cześnie i norma późniejsza nie była hierarchicznie niższa od normy wcześniejszej.
Tak samo w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że w razie wątp-
liwości co do mocy obowiązującej przepisów o sprzecznej treści, zawartych w róż-
nych aktach prawnych pochodzących z różnego czasu, w wypadku gdy przepisy
późniejsze nie uchylają wcześniejszych, należy przyznać pierwszeństwo przepisowi
późniejszemu, zgodnie z zasadą lex posterior derogat legi priori ( tak uchwała z dnia
27 maja 1993 r., I PZP 12/93, nie publikowana, wyrok z dnia 12 kwietnia 1994 r., I
PRN 12/94, OSNAPIUS 1994 nr 4 poz. 61, wyrok z dnia 21 czerwca 1994 r. I PRN
38/94, OSNAPIUS 1994 nr 10 poz.162, wyrok z dnia 21 sierpnia 1996 r., I PRN
118/96, OSNAPIUS 1996 nr 6 poz.95 i wyrok z dnia 13 marca 1997 r. I PKN 55/97,
OSNAPIUS 1997 nr 14 poz.235).
Wychodząc z powyższych założeń, iż w obrębie ustaw zwykłych każda
ustawa późniejsza może uchylić ustawę wcześniejszą, należało przyjąć, że leśniczy
posiadający uprawnienia do bezpłatnego mieszkania utracił je na podstawie przepi-
sów ustawy o lasach i jej aktu wykonawczego, w związku ze zmianą dotychczasowe-
go zatrudnienia i podjęcia pracy na stanowisku kierownika składnicy drewna, które
nie jest obecnie zaliczone do Służby Leśnej.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy postanowił, jak wyżej.
========================================