Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 11 września 1998 r.
II UKN 195/98
Okolicznością istotną w ocenie zasadności żądania renty uzupełniającej
przez osobę, względem której ciążył na pracowniku zmarłym na skutek wypad-
ku przy pracy ustawowy obowiązek alimentacyjny, jest proporcja między wy-
sokością otrzymywanej przez tę osobę renty rodzinnej z ubezpieczenia spo-
łecznego a zakresem obowiązku alimentacyjnego ciążącego na zmarłym.
Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 11 września 1998 r. sprawy z po-
wództwa małoletniej Wioletty W. działającej przez matkę Krystynę W. i Krystyny W.
przeciwko Zakładom Porcelany Elektrotechnicznej „Z.” Spółce Akcyjnej w B. o odsz-
kodowanie i rentę, na skutek kasacji powódek od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 28 listopada 1997 r. [...]
1. o d d a l i ł kasację,
2. zasądził od powódek na rzecz strony pozwanej kwotę 500 zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Krystyna W. w imieniu własnym i małoletniej córki Wioletty wnosiła o zasą-
dzenie od Zakładów Porcelany Elektrotechnicznej „Z.” SA w B. na ich rzecz odszko-
dowania w kwocie 70.000 zł z odsetkami od 1 września 1994 r., skapitalizowanej
renty w kwocie 9.600 zł oraz renty bieżącej po 300 zł miesięcznie od 1 września
1994 r. po zmarłym w dniu 1 września 1994 r. wskutek wypadku przy pracy Januszu
W. Twierdziła, że w związku ze śmiercią męża sytuacja jej i dziecka uległa znaczne-
mu pogorszeniu, a niewielkie odszkodowania jakie otrzymały od Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych i od pozwanego nie zrekompensowały w całości uszczerbku spo-
2
wodowanego śmiercią męża. Zmarły zarobkował poza godzinami pracy uzyskując
oprócz wynagrodzenia za pracę dodatkowo około 1000 zł miesięcznie. Wskutek
śmierci żywiciela uległy znacznemu pogorszeniu ich perspektywy na przyszłość. Ja-
nusz W. zamierzał wybudować dom. W tym celu gromadził materiały budowlane.
Jako murarz mógł wybudować dom własnymi siłami przy pomocy członków rodziny.
Powódka zmuszona została do zlecenia budowy domu osobie trzeciej, płacąc wyna-
grodzenie w wysokości dochodzonego odszkodowania.
Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa twierdząc, że nie ma pods-
taw prawnych do jej uzupełniającej odpowiedzialności za skutki wypadku przy pracy.
Jakkolwiek w miejscu wypadku stwierdzono naruszenie przepisów bezpieczeństwa i
higieny pracy, to między zaniedbaniami a wypadkiem brak było bezpośredniego
związku przyczynowego. Powódki otrzymały odszkodowanie w łącznej kwocie
13.023,30 zł z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Nadto, pozwany zakład wypłacił
im świadczenia w kwocie 6.381,55 zł. Janusz W. osiągnął za osiem miesięcy 1994 r.
średni miesięczny zarobek brutto w wysokości 621,55 zł. Małoletnia Wioletta otrzy-
muje rentę rodzinną w wysokości 300 zł, zaś Krystyna W. pobierała przedłużony za-
siłek dla bezrobotnych w wysokości 246,60 zł. Przyznane im świadczenia wyrównują
w całości szkodę poniesioną wskutek śmierci Janusza W.
Sąd Wojewódzki w Rzeszowie wyrokiem z dnia 30 czerwca 1997 r. [...] zasą-
dził od Zakładów Porcelany Elektrotechnicznej „Z.” SA w B. tytułem odszkodowania
na rzecz małoletniej Wioletty kwotę 15.000 zł i na rzecz Krystyny W. kwotę 10.000 zł,
na rzecz Krystyny W. nadto 9.900 zł tytułem skapitalizowanej renty za okres od 1
września 1994 r. do 31 maja 1997 r. z odsetkami od 1 czerwca 1997 r. oraz rentę
bieżącą w wysokości 300 zł, płatną miesięcznie od 1 czerwca 1997 r. do ukończenia
przez córkę Wiolettę 8 lat. W pozostałym zakresie powództwo oddalił, kosztami pos-
tępowania w kwocie 3000 zł (częściowy zwrot kosztów zastępstwa procesowego)
oraz 508 zł (zwrot kosztów opinii biegłego) obciążając stronę pozwaną.
Sąd ustalił, że wypadek przy pracy zdarzył się bez winy i przyczynienia się
Janusza W. Roszczenia powódek są wobec tego co do zasady usprawiedliwione.
Podstawę prawną odpowiedzialności pozwanych zakładów stanowią art. art. 415 i
416 KC. Krystyna W. otrzymała jednorazowe odszkodowanie w wysokości 10.008,49
zł, zaś Wioletta - 2.174 zł. Zarobki pracowników pozwanego zakładu zatrudnionych
na stanowiskach porównywalnych z zajmowanym przez zmarłego w styczniu 1996 r.
kształtowały się na poziomie 890,80 zł - 1.164 zł. Janusz W. dodatkowo zarobkował
3
pracując popołudniami dorywczo na prywatnych budowach jako murarz i kafelkarz. Z
tego źródła mógł uzyskiwać, przy znacznym wysiłku i wykorzystaniu każdego wolne-
go czasu, miesięczny dochód wynoszący 720 zł. Krystyna W. do czasu urodzenia
córki pracowała zawodowo. Potem korzystała z urlopu macierzyńskiego i wycho-
wawczego, po zakończeniu którego została zwolniona z pracy i do 30 czerwca 1997
r. pobierała zasiłek dla bezrobotnych. Miesięczny dochód rodziny W. przekraczał
nieznacznie kwotę 1.400 zł. Był on przeznaczony na utrzymanie trzech osób.
Zgodnie z art. 446 § 2 KC osobom, względem których ciążył na zmarłym obo-
wiązek alimentacyjny przysługuje renta. Renty mogą żądać także inne osoby bliskie,
którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania. Roszczenie o
rentę dla Wioletty jest nieuzasadnione. Otrzymuje ona rentę rodzinną w wysokości
450 zł, przekraczającej kwotę jaką na jej utrzymanie mógł łożyć zmarły ojciec. Krys-
tyna W. uprawniona jest do renty do czasu ukończenia przez córkę 8 lat. Żona
zmarłego po urodzeniu dziecka nie pracowała zawodowo, pozostając na jego utrzy-
maniu. Po śmierci męża spadł na nią cały ciężar prowadzenia gospodarstwa i wy-
chowania córki. Utrata męża i ojca, jedynego żywiciela rodziny, wywołała niewątpli-
wie wstrząs ekonomiczny, obniżenie stopy życiowej Krystyny i Wioletty W., co uza-
sadnia przyznanie im na podstawie art. 446 § 3 KC stosownych odszkodowań.
Wyrok ten zaskarżyły obydwie strony. Strona pozwana podnosząc zarzuty
naruszenia prawa materialnego, a to art. 446 § 2 i 3 KC, sprzeczności istotnych
ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału oraz niewyjaśnienia wszyst-
kich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, wniosła o zmianę
zaskarżonego wyroku w części zasądzającej odszkodowania oraz rentę i oddalenie
powództwa lub o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania. W ocenie skarżącego, Sąd błędnie założył, że Janusz W.
pracowałby dodatkowo każdego dnia. Obliczając dodatkowy zarobek zmarłego biegli
nie uwzględnili wysokości podatków, które powinien był on odprowadzić, sezonowo-
ści prac budowlanych, ich dorywczości, a także wzrostu kosztów utrzymania. Zda-
niem pozwanych zakładów, powódce jako osobie zdolnej do pracy nie należy się ani
renta ani odszkodowanie. Strona pozwana zaproponowała jej zatrudnienie, jednak
propozycji tej nie przyjęła.
Powódka, podnosząc zarzuty sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią
zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz innych uchybień procesowych,
które miały wpływ na wynik sprawy, wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez
4
uwzględnienie powództwa w całości. Stwierdzając w uzasadnieniu apelacji, że rozs-
trzygnięcie „nie jest zadawalające dla powódek”, polemizowała z oceną dowodów
dokonaną przez Sąd.
Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, wyrokiem z dnia 28 listopada 1997 r. [...], zmie-
nił zaskarżony wyrok w jego części zasądzającej w ten sposób, że na rzecz Wioletty
W. zasądził odszkodowanie w kwocie 25.000 zł a na rzecz Krystyny W. - 15.000 zł z
odsetkami od 28 listopada 1997 r., oddalił w całości powództwo Krystyny W. o rentę
oraz obydwie apelacje dalej idące. Zarzut strony pozwanej zmierzający w kierunku
podważenia podstawy prawnej jej odpowiedzialności Sąd oddalił, albowiem nie udo-
wodniła ona, do czego była zobowiązana treścią art. 6 KC, na czym polegało przy-
czynienie się zmarłego do wypadku. Wina pozwanych zakładów przejawia się w
niedbalstwie w prawidłowym zabezpieczeniu miejsca świadczenia pracy przez Janu-
sza W., co jednoznacznie wykazało postępowanie przed Sądem Rejonowym-Sądem
Pracy w Rzeszowie w sprawie [...]. Renta została przyznana Krystynie W. bezpods-
tawnie, z naruszeniem art. 446 § 2 KC. Renta ma nie tylko charakter kompensacyjny,
ale i alimentacyjny. Zmarły nie był jedynym żywicielem rodziny. Większą część za-
robków przeznaczał na zakup materiałów budowlanych. Powódka jest z zawodu
krawcową i ma kwalifikacje sprzedawczyni, jest osobą młodą, zdolną do pracy,
mieszka z niepracującą matką, która może jej pomóc w opiece nad córką. Stan nie-
wykonywania przez nią pracy był w założeniu przejściowy, skoro korzystała z urlopu
wychowawczego, a następnie pobierała zasiłek dla bezrobotnych. Roszczenie o
rentę małoletniej Wioletty jest nieuzasadnione, gdyż wysokość otrzymywanej przez
nią renty rodzinnej przekracza obowiązek alimentacyjny zmarłego. Natomiast odsz-
kodowania dla powódek zostały zasądzone w kwocie zaniżonej. Jakkolwiek dokładne
wyliczenie szkody nie jest możliwe i zawsze ma charakter szacunkowy, uwzględ-
niając otrzymane przez powódki limitowane odszkodowania z ustawy z dnia 12
czerwca 1974 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) - właściwe jest zasądzenie na
ich rzecz dalszych, stosunkowo rozdzielonych, 40.000 zł. Ponieważ ustalenie
ostatecznej wysokości szkody nastąpiło w wyroku Sądu drugiej instancji, odsetki od
zasądzonych kwot należne są od daty wydania tego wyroku, a nie od daty zdarzenia,
z którego wynika obowiązek odszkodowawczy.
Krystyna W. zaskarżyła powyższy wyrok kasacją i wskazując jako jej podsta-
wę naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 446 § 2 i 3 KC,
5
wniosła o jego uchylenie i orzeczenie zgodnie z żądaniem pozwu lub przekazanie
sprawy Sądowi pierwszej albo drugiej instancji do ponownego rozpoznania oraz za-
sądzenie kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym w kwocie
3.000 zł. W uzasadnieniu kasacji podniosła w szczególności, że nie można wybudo-
wać domu za 40.000 zł - równowartość zasądzonego odszkodowania. Zakwestiono-
wała ustalenia Sądu w przedmiocie potencjalnych miesięcznych dochodów jakie
uzyskiwałaby rodzina, gdyby Janusz W. nie uległ śmiertelnemu wypadkowi. Na po-
czet odszkodowania powinny być, jej zdaniem, zaliczone także wysokie koszty zas-
tępstwa procesowego wymuszone odmową dobrowolnego zaspokojenia jej słusz-
nych roszczeń przez stronę pozwaną.
W odpowiedzi na kasację strona pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądze-
nie kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest ściśle prawnym środkiem zaskarżenia o ograniczonym zakresie
podmiotowym, przedmiotowym i czasowym. Rozpoznając kasację Sąd Najwyższy
jest związany jej granicami ( art. 393
11
KPC). W przypadku, gdy skarżący nie wska-
zuje jako podstawy kasacyjnej naruszenia przepisów o postępowaniu, ustalenia sta-
nowiące faktyczną podstawę rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku na-
leży uznać za niewadliwe. Kontrola kasacyjna ogranicza się w takich razach do ba-
dania zasadności kwalifikacji i oceny prawnej ustalonego prawidłowo stanu faktycz-
nego.
Zgodnie z art. 446 § 2 KC, „Osoba, względem której ciążył na zmarłym usta-
wowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia
szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości
zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obo-
wiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym
zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wyni-
ka, że wymagają tego zasady współżycia społecznego”.
Na Januszu W. ciążył obowiązek alimentacyjny względem żony - Krystyny (art.
23 KRO) oraz córki - Wioletty (art. 128 KRO). W świetle ustaleń Sądu renta rodzinna
przyznana małoletniej córce zmarłego przekracza jego obowiązek alimentacyjny.
Potrzeby zaś Krystyny W. mogą być zaspokojone przez nią samą.
6
Według art. 446 § 3 KC „Sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny
zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne
pogorszenie ich sytuacji życiowej”. Sąd ustalił, że sytuacja życiowa powódek wskutek
śmierci Janusza W. uległa znacznemu pogorszeniu i że stosownym odszkodo-
waniem z tego tytułu będą kwoty zasądzone na ich rzecz. Kasacja, poza częścią his-
toryczną, jest wyłącznie polemiką z ustaleniami Sądu wynikającą z odmiennej oceny
dowodów.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 393
12
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================