Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 1 grudnia 1998 r.
I PKN 464/98
Jeżeli pracodawca może spełniać świadczenie pieniężne w formie ryczał-
tu, to ryczałt ten powinien odpowiadać choćby w przybliżeniu świadczeniu,
które przysługuje pracownikowi na ogólnych zasadach.
Przewodniczący: SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 1 grudnia 1998 r. sprawy z powództwa
Jacka W. przeciwko Krzysztofowi K. prowadzącemu Zakład Wyrobów Cukierniczych
"M." w P. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 10 czerwca 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu-
Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 26 stycznia 1998 r. [...], Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Pozna-
niu oddalił powództwo Jacka W. przeciwko Krzysztofowi K. prowadzącemu Zakład
Wyrobów Cukierniczych "M." w P. o zapłatę kwoty 10 056 zł z odsetkami, jako rów-
nowartości 5.712 marek niemieckich, które zdaniem powoda były mu należne z tytułu
diet za 24 podróże służbowe za granicę. Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrud-
niony u pozwanego jako kierowca. W 1996 r. odbył 24 podróże za granicę wspólnie z
innymi kierowcami - Jackiem S. i Andrzejem K. Kierowcy otrzymywali na wyjazd
pewne kwoty marek, z których pokrywali koszty wyjazdu, w tym między innymi koszty
paliwa. Ponadto otrzymywali diety, których odbioru nie potwierdzali na piśmie. Sąd
uznał, że powód otrzymywał diety z tytułu wyjazdów zagranicznych w formie zaliczki
według § 15 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w
sprawie zasad ustalania oraz wysokości należności przysługujących pracownikom z
2
tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (M.P. Nr 34, poz. 346 ze zm.), a po-
przednio zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 grudnia 1994 r. w
sprawie diet i innych należności z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju
(M.P. z 1995 r. Nr 1, poz. 10 ze zm.). Sąd Rejonowy nie dał wiary powodowi, aby na
24 podróże służbowe do Belgii i Francji nie otrzymał żadnych diet, utrzymywał się
samodzielnie i nie upominał się o pieniądze.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu, wyro-
kiem z dnia 10 czerwca 1998 r. [...] oddalił apelację powoda od tego wyroku. Sąd
drugiej instancji uznał za prawidłowe ustalenie, że powód otrzymywał diety w formie
zaliczek w kwocie 900 zł miesięcznie. Uznał za bezzasadny zarzut, że zaliczki te były
zbyt niskie. Zdaniem Sądu drugiej instancji przedmiotem postępowania było ustalenie
"czy pozwany dokonywał należnych powodowi wypłat z tytułu diet za podróże służ-
bowe, a nie ich wysokość. Dopiero po przyjęciu, że należne powodowi diety nie zos-
tały wypłacone, sąd władny był ustalić ich wysokość".
Od tego wyroku kasację złożył powód. Zarzucił naruszenie art. 378 § 2 w
związku z art. 217 § 2 KPC, art. 224 KPC i art. 233 KPC przez niewyjaśnienie ile dni
powód faktycznie przebywał w delegacji i w jakich krajach oraz jakie z tego tytułu
powinien otrzymać diety. Zarzucił zaniechanie przeprowadzenia dopuszczonego do-
wodu z wywiadu w agencji celnej (art. 240 KPC) oraz przekroczenie granic swobod-
nej oceny dowodów przez dokonanie ustaleń pozostających w sprzeczności z mate-
riałem dowodowym, a także niedostateczne uzasadnienie zaskarżonego wyroku (art.
328 § 2 KPC). Powód wywiódł, że przedstawił zestawienie dni pobytu za granicą i
Sąd dopuścił dowód z dokumentów dotyczących załadunku towarów i odpraw cel-
nych. Jednakże dowodu tego nie przeprowadził. Zdaniem powoda z tytułu diet w
każdym miesiącu należała mu się inna kwota. Wobec tego nie można uznać, aby
jego roszczenie zaspokajała kwota 900 zł miesięcznie.
Pozwany wniósł o oddalenie kasacji i przyznanie kosztów postępowania. Wy-
wiódł, że wypłacał powodowi diety w formie zaliczki, co zwalniało Sądy od badania,
czy wysokość wypłaconych świadczeń była prawidłowa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia przepisów postępowania dotyczących prawidłowości doko-
nania ustaleń, że powód otrzymywał "zaliczkę" na poczet diet w kwocie 900 zł mie-
3
sięcznie nie jest słuszny. W tym zakresie Sąd drugiej instancji zaakceptował ustale-
nia poczynione przez Sąd pierwszej instancji. Ustalenia te zostały dokonane po
przeprowadzeniu wyczerpującego postępowania dowodowego i Sąd pierwszej ins-
tancji dokonał prawidłowej oceny materiału dowodowego oraz wskazał na jakich do-
wodach w tym zakresie się oparł. Sąd Rejonowy szczegółowo wyjaśnił, dlaczego po-
czynił takie ustalenia, a zwłaszcza dlaczego w tym zakresie odmówił wiary powodo-
wi. Ocena ta mieści się w granicach swobodnej oceny dowodów i nie została w ka-
sacji podważona (art. 233 § 1 KPC).
Zasadny jest natomiast zarzut naruszenia art. 217 § 2, art. 240 § 1 i 328 § 2
KPC, gdyż Sąd drugiej instancji zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu pierwszej
instancji, w których brak było ustaleń dotyczących istotnych elementów niezbędnych
dla rozstrzygnięcia sprawy. Dla oceny, jakie ustalenia są niezbędne dla wydania
orzeczenia, konieczna jest ocena wstępna stanu prawnego. W tym zakresie analiza
dokonana przez Sądy obu instancji nie jest dostatecznie wnikliwa i zawiera częścio-
wo nieprawidłowe stwierdzenia. Zgodnie z § 3 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie zasad ustalania oraz wysokości należno-
ści przysługujących pracownikom z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju
(M.P. Nr 34, poz. 346 ze zm.), a poprzednio zarządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 29 grudnia 1994 r. w sprawie diet i innych należności z tytułu podró-
ży służbowych poza granicami kraju (M.P. z 1995 r. Nr 1, poz. 10 ze zm.) z tytułu
podróży służbowej poza granicami kraju, pracownikowi przysługiwały w okresie, któ-
rego dotyczy roszczenie, diety oraz zwrot kosztów przejazdów, dojazdów, usług ba-
gażowych, noclegów i innych wydatków. Powód dochodził roszczenia tylko w zakre-
sie diet. Zgodnie z § 4 ust. 1 tego zarządzenia dieta przeznaczona jest na pokrycie
kosztów wyżywienia i inne drobne wydatki. Wysokość diety na dobę podróży służ-
bowej określa załącznik do zarządzenia, z różnymi możliwościami jej podwyższenia.
Zasadą było więc, że wysokość otrzymywanej przez pracownika diety była zależna
od czasu trwania podróży służbowej. Przepis § 15 zarządzenia, na który powołały się
Sądy, jak również strony, nie dotyczy diet. Możliwość otrzymania zaliczki dotyczy
bowiem tylko kosztów podróży i pobytu poza granicami. Zresztą wypłacanie zaliczki
nie zwalniałoby pracodawcy od obowiązku ewentualnego wyrównania świadczenia,
gdyby okazało się, że zaliczka była za niska. Do powoda mógł natomiast być stoso-
wany § 14 ust. 1 zarządzenia, który stanowił, że między innymi, pracownikom obsłu-
gującym pojazdy samochodowe, odbywającym wielokrotne podróże służbowe za
4
granicę, przysługuje ryczałt w walucie obcej na pokrycie kosztów wyżywienia i innych
drobnych wydatków (a więc możliwe było wypłacania ryczałtu za diety). Ryczałt ten
powinien być ustalony na każdy dzień (dobę) lub za czas pobytu za granicą, nie-
zbędny do wykonania określonego zadania (§ 14 ust. 2). Już z tego wynika, że jeżeli
powód otrzymywał ryczałt zamiast należnych diet, to powinien on być ustalony od-
powiednio do czasu trwania podróży służbowych. Zresztą należy uznać, że zawsze w
prawie pracy, jeżeli pracodawca może spełniać określone świadczenie pieniężne w
formie ryczałtu, to nie może być on ustalony dowolnie, lecz powinien odpowiadać
choćby w przybliżeniu świadczeniu, które przysługuje pracownikowi na ogólnych za-
sadach. Przykładem takiej regulacji jest art. 134 § 3 KP, który pozwala na świadcze-
nie ryczałtu w miejsce dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych. Ryczałt taki
musi jednak odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w tych godzinach. Zas-
tąpienie określonego świadczenia ryczałtem znacznie odbiegającym od świadczenia
należnego na ogólnych zasadach jest nieprawidłowe i nie pozbawia pracownika
roszczenia o ewentualne wyrównanie należności (por. wyrok z dnia 24 kwietnia 1979
r., I PRN 42/79, Biuletyn Generalnej Prokuratury 1979 r. nr 11, s. 21; wyrok z dnia 12
stycznia 1977 r., I PRN 107/76, OSNCP 1977 r. z. 9, poz. 171; wyrok SA w Warsza-
wie z dnia 29 grudnia 1995 r., III APr 71/95, OSA 1996 nr 11-12, poz. 34).
Dlatego zgodnie z art. 39313
§ 1 KPC należało uchylić zaskarżony wyrok i
przekazać sprawę Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania, przy pozos-
tawieniu rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 108 § 2 KPC).
========================================