Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 grudnia 1998 r.
II UKN 381/98
Dla zastosowania art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobo-
wiązaniach podatkowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze
zm.) w związku z § 1 pkt 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lutego
1989 r. w sprawie rozciągnięcia przepisów ustawy o zobowiązaniach podatko-
wych na niektóre rodzaje świadczeń pieniężnych oraz określenia właściwości
organów podatkowych w zakresie umarzania zaległości podatkowych (Dz.U. Nr
6, poz. 40 ze zm.) zmiana lub uchylenie decyzji ustalającej wysokość zobowią-
zania powinny być spowodowane popełnieniem błędu przy wydaniu tej decyzji.
Przewodniczący: SSN Maria Mańkowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kuźniar, Teresa Romer.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 grudnia 1998 r. sprawy z wniosku
Przedsiębiorstwa Handlowego „S.” Spółki Akcyjnej w B.B. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B.B. o odsetki, na skutek kasacji wniosko-
dawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Katowicach z dnia 27 marca 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 31 lipca 1996 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
B.B. odmówił Przedsiębiorstwu Handlowemu „S.” SA w B.B. wypłaty odsetek za
zwłokę od podlegających refundacji z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zasiłków
chorobowych za okres od dnia 1 kwietnia 1992 r. do 13 stycznia 1994 r.
Od decyzji tej wniósł odwołanie wnioskodawca, domagając się jej zmiany i za-
sądzenia kwoty 684.159,30 zł. tytułem odsetek za zwłokę.
Organ rentowy nie uznał odwołania i wniósł o jego oddalenie.
2
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej wy-
rokiem z dnia 9 grudnia 1996 r. uznał odwołanie wnioskodawcy za usprawiedliwione
co do zasady na podstawie art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zo-
bowiązaniach podatkowych w związku z § 1 pkt 12 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 16 lutego 1989 r. w sprawie rozciągnięcia przepisów ustawy o zobowiązaniach
podatkowych na niektóre rodzaje świadczeń pieniężnych oraz określenia właściwości
organów podatkowych w zakresie umarzania zaległości podatkowych.
Powyższy wyrok został zaskarżony przez organ rentowy, który wskazał, iż
obowiązkiem wnioskodawcy było wykazanie, że jest spółką z kapitałem zagranicz-
nym, natomiast wnioskodawca tę okoliczność podniósł po raz pierwszy dopiero w
piśmie rewizyjnym z dnia 26 października 1993 r.
Wyrokiem z dnia 24 marca 1997 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Sąd Apelacyjny przychylił się do sta-
nowiska, że żądanie zapłaty odsetek od nadpłaconych kwot składek na ubezpiecze-
nie społeczne znajduje podstawę prawną w art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 19 grudnia
1980 r. o zobowiązaniach podatkowych, jednakże zwrócił uwagę, że Sąd Wojewódz-
ki nie przeprowadził rozważań w zakresie daty, od której należą się wnioskodawcy
odsetki za zwłokę w sytuacji, gdy dopiero po pewnym czasie od wydania decyzji o
zakwalifikowaniu go do grupy jednostek gospodarki uspołecznionej, odwołując się z
zupełnie innej podstawy, podniósł, że był spółką z kapitałem zagranicznym.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Wojewódzki wyrokiem wstępnym z
dnia 27 października 1997 r. uznał za usprawiedliwione co do zasady żądanie wnios-
kodawcy o zapłatę odsetek od zasiłków chorobowych wypłaconych od 17 listopada
1993 r. do 13 stycznia 1994 r., ponieważ wnioskodawca dopiero w rewizji z dnia 26
października 1993 r., doręczonej organowi rentowemu w dniu 16 listopada 1993
r.[...], po raz pierwszy podniósł, że jest spółką z kapitałem zagranicznym, co powo-
duje zaliczenie go do jednostek gospodarki nieuspołecznionej. Sąd Wojewódzki
uznał, że trudno wymagać od organu rentowego zachowania nadmiernej przezorno-
ści , iż spółka akcyjna „S.” mogła być spółką z udziałem podmiotu zagranicznego,
jeżeli sam wnioskodawca nie informował organu rentowego o fakcie nabycia akcji
przez podmiot zagraniczny, a zatem nie zachował należytej staranności , aby nie
dopuścić do przedmiotowej nadpłaty. Zawiadomienie organu rentowego o powyż-
szym w dacie 16 listopada 1993 r. spowodowało rozpoczęcie biegu okresu, w którym
3
nadpłacenie zasiłków chorobowych oznacza po stronie pozwanej pozostawanie w
zwłoce i spowodowało obowiązek zapłaty odsetek.
Sąd Apelacyjny, rozpoznając apelację obu stron, w wyroku z dnia 27 marca
1998 r. uznał, że nie są uzasadnione. Przepis art. 29 ust. 2 ustawy o zobowiązaniach
podatkowych stanowi wprawdzie, że odsetki należą się w przypadku uchylenia lub
zmiany decyzji ustalającej wysokość zobowiązania, a terminem żądania odsetek od
nadpłaty powinien być dzień nadpłaty, wynikający z uchylonej lub zmienionej pier-
wotnej decyzji, ale chodzi tu o wadliwą decyzję, jeżeli dotyczyła błędnego uznania
wnioskodawcy za jednostkę gospodarki uspołecznionej, jako spółki z kapitałem
zagranicznym. Sąd Apelacyjny uznał, że w rozpoznawanej sprawie zmiana decyzji
wynikła z okoliczności, która nie była znana organowi rentowemu w chwili jej wyda-
wania, dlatego dopiero od następnego dnia, w którym wnioskodawca wskazał, iż jako
spółka z kapitałem zagranicznym powinien być zakwalifikowany do zakładów gospo-
darki nieuspołecznionej, organ rentowy pozostawał w zwłoce.
Pełnomocnik Przedsiębiorstwa Handlowego „S.” SA zaskarżył kasacją powyż-
szy wyrok, zarzucając mu naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię
art. 29 ust. 2 i 3 ustawy o zobowiązaniach podatkowych w związku z § 1 pkt 12 roz-
porządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lutego 1989 r. w sprawie rozciągnięcia prze-
pisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych na niektóre rodzaje świadczeń pie-
niężnych oraz określenie właściwości organów podatkowych w zakresie umarzania
zaległości (Dz.U. Nr 6 poz. 40 ) poprzez przyjęcie wykładni, iż żądanie oprocento-
wania od nadpłaty w myśl art. 29 ust. 3 ustawy o zobowiązaniach podatkowych uza-
leżnione jest od stanu faktycznego sprawy, a w konsekwencji od oceny jego zawi-
nienia. Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w ten sposób, iż uznaje się
za usprawiedliwione co do zasady żądanie wypłaty odsetek od Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych za okres od 1 kwietnia 1992 r. do 13 stycznia 1994 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie jest zasadna.
Kasacja dotyczy żądania odsetek od wypłaconych przez Przedsiębiorstwo
Handlowe „S.” w B.B. zasiłków chorobowych na rzecz swoich pracowników w okresie
od 1 kwietnia 1992 r. do 16 listopada 1993 r., dalszy okres do 13 stycznia 1994 r.
został objęty prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 27 marca 1998 r. W
4
okresie, którego dotyczy kasacja, do spraw dotyczących zwrotu nadpłat należności
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne,
zastosowanie miały obowiązujące od 1 stycznia 1990 r. do dnia 31 grudnia 1993 r.
przepisy art. 29 ust.1 i 2 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podat-
kowych (Dz.U. Nr 27, poz. 111 ze zm.) w brzmieniu ustalonym przez art. 11 pkt 5
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady
opodatkowania (Dz.U. Nr 74, poz.443) w związku z § 1 pkt 12 rozporządzenia Rady
Ministrów w sprawie rozciągnięcia przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych
na niektóre rodzaje świadczeń pieniężnych oraz określenia właściwości organów po-
datkowych w zakresie umarzania zaległości podatkowych (Dz.U. Nr 6, poz. 40 ze
zm.). Wymienione wyżej przepisy ustawy o zobowiązaniach podatkowych stanowią,
że kwoty nadpłat podlegają z urzędu zaliczeniu na zaległe i bieżące zobowiązania, a
w razie braku takich zobowiązań podlegają z urzędu zwrotowi w ciągu miesiąca od
powstania nadpłaty, chyba że podatnik zgłosi wniosek o zaliczenie nadpłaty na po-
czet przyszłych zobowiązań (ust. 1). Nadpłaty wynikłe w związku z uchyleniem lub
zmianą decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego podlegają od dnia
zapłaty oprocentowaniu w wysokości odsetek za zwłokę pobieranych od zaległości
podatkowych.(ust. 2). Wskazany w kasacji ust. 3 tego przepisu w brzmieniu ustalo-
nym od 1 stycznia 1994 r. (to jest przez art. 4 pkt 5 ustawy z dnia 16 grudnia 1993 r.
o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania i niektórych ustaw -
Dz.U. Nr 134, poz.646) nie ma zastosowania do przedmiotowej kasacji, która obej-
muje okres wcześniejszy.
Bezsporne jest w sprawie, że decyzją z dnia 22 kwietnia 1993 r. organ rento-
wy ustalił, że Przedsiębiorstwo Handlowe „S.” SA w zakresie składek na ubezpiecze-
nie społeczne zaliczone zostało do sektora gospodarki uspołecznionej. W wyniku
przeprowadzonego postępowania sądowego przed Sądem Wojewódzkim w Bielsku-
Białej w sprawie [...] ( wyrok z dnia 3 października 1995 r.) i przed Sądem Apelacyj-
nym w Katowicach w sprawie [...] (wyrok z dnia 22 maja 1996 r.) po dokonanej przez
Sąd Najwyższy wykładni § 19 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6
czerwca 1983 r. w sprawie zasad obliczania zasiłków z ubezpieczenia społecznego
oraz pokrywania wydatków na te zasiłki (Dz.U. Nr 33, poz. 157 ze zm.) w uchwale z
dnia 6 września 1994 r., II UZP 22/94 (OSNAPiUS 1994 nr 12, poz.195) - ustalone
zostało, iż Przedsiębiorstwo „S.” w okresie od 1 kwietnia 1992 r. do 13 stycznia 1994
5
r. było jednostką gospodarki nieuspołecznionej z uwagi na status spółki z kapitałem
zagranicznym.
W rozpoznawanej kasacji nie zostało zakwestionowane ustalenie Sądów obu
instancji, że Przedsiębiorstwo dopiero w rewizji, doręczonej organowi rentowemu w
dniu 16 listopada 1993 r. poinformowało o tym, że jest przedsiębiorstwem z udziałem
kapitału zagranicznego. Zatem decyzja organu rentowego z dnia 22 kwietnia 1993 r.
nie mogła oceniać statusu tego Przedsiębiorstwa pod względem własności udziałów,
a została zmieniona dopiero wyrokiem Sądu Wojewódzkiego z dnia 3 października
1995 r., który uprawomocnił się w dniu 22 maja 1996 r.
Skarżący wypłacając zasiłki chorobowe z własnych środków finansowych dla
swoich pracowników w okresie od dnia 1 kwietnia 1992 r. do dnia 16 listopada 1993
r. słusznie był rozliczany przez organ rentowy jako jednostka gospodarki uspołecz-
nionej, skoro faktu tego nie kwestionował i nie powiadamiał organu rentowego, że
stanowi spółkę z udziałem kapitału zagranicznego. W wykonaniu wyroku Sądu Ape-
lacyjnego z dnia 22 maja 1996 r. i na wniosek Przedsiębiorstwa Zakład Ubezpieczeń
Społecznych dokonał zaliczenia wypłaconych świadczeń na poczet przyszłych skła-
dek na ubezpieczenie społeczne [...], czym spełnił obowiązek wynikający z art. 29
ust. 1 ustawy o zobowiązaniach podatkowych. Odnośnie niestosowania ust. 2 tego
przepisu w okolicznościach rozpoznawanej sprawy - Sąd Najwyższy podziela sta-
nowisko Sądu Apelacyjnego, zajęte w zaskarżonym wyroku. Trafnie przyjęły Sądy
obu instancji, że dla zastosowania tego przepisu musi zaistnieć zmiana lub uchylenie
decyzji ustalającej wysokość zobowiązania, która wynikła na skutek popełnienia
błędu przy wydaniu tej decyzji, skoro ustawodawca przewidział sankcję w postaci
oprocentowania od dnia zapłaty w wysokości odsetek za zwłokę pobieranych od
nadpłaconych lub nienależnie pobranych zaległości podatkowych. Taką samą sank-
cję pobierania odsetek za zwłokę przewiduje art. 20 ust. 1 ustawy o zobowiązaniach
podatkowych, gdy chodzi o zaległość podatkową nie uiszczoną w terminie płatności,
a więc - tym razem - z przyczyn, za które odpowiada podatnik. Ogólnie przyjmuje się,
że zwłoka jest kwalifikowanym opóźnieniem i w wypadku zwłoki istotna jest przyczy-
na nieterminowości. Ma to powiązanie z okolicznościami, za które dłużnik odpowia-
da. Nie mogła zatem nie mieć znaczenia dla oceny zasadności żądania, zgłoszonego
na podstawie art. 29 ust. 2 ustawy o zobowiązaniach podatkowych, przyczyna
zmiany decyzji organu rentowego z dnia 22 kwietnia 1993 r. W sytuacji, gdy wyłącz-
ną przyczyną zmiany decyzji była informacja o kapitale zagranicznym w Spółce,
6
przekazana ZUS przez Przedsiębiorstwo „S.” dopiero w dniu 16 listopada 1993 r., to
Sądy obu instancji prawidłowo przyjęły, iż pozwany organ rentowy był zobowiązany
do zapłaty odsetek za zwłokę od zasiłków chorobowych wypłaconych po tej dacie, to
jest od dnia 17 listopada 1993 r.
Z tych wszystkich względów i na podstawie art. 39312
KPC Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji.
========================================