Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 grudnia 1998 r.
II UKN 389/98
Objęcie rolnika systemem rolniczego ubezpieczenia społecznego nie jest
uwarunkowane zamieszkiwaniem rolnika na terenie prowadzonego gospodars-
twa rolnego ani zakresem świadczonych prac rolniczych we własnym gospo-
darstwie rolnym.
Przewodniczący: SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Andrzej Kijowski, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 16 grudnia 1998 r. sprawy z wniosku
Zygmunta Czesława D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi
w B. o prawo do emerytury, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apela-
cyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 28 maja 1998
r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu-Sądo-
wi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 28 maja 1998 r. zmienił zaskarżony wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 10 marca 1998 r. [...] w pkt 1
w ten sposób, że dodatkowo zaliczył do okresu ubezpieczenia wnioskodawcy okresy
jego zatrudnienia u Juliana D. od 1 kwietnia do 30 listopada w 1961 i 1962 r., w po-
zostałej części oddalił apelację od tego wyroku, oddalającego odwołanie wniosko-
dawcy od decyzji organu rentowego odmawiającej przyznania mu prawa do emerytu-
ry. W sprawie tej ustalono, że Zygmunt D., urodzony 3 czerwca 1932 r., w dniu 25
lipca 1997 r. zgłosił wniosek o przyznanie mu prawa do emerytury. Organ rentowy
odmówił przyznania mu tego świadczenia, ponieważ uwzględnił jedynie 19 lat 8 mie-
sięcy i 18 dni okresów zatrudnienia, nie uznając okresów od 9 stycznia 1959 r. do 28
2
lutego 1959 r. oraz od 7 czerwca 1959 r. do 31 marca 1961 r. Po rozpoznaniu od-
wołania Sąd pierwszej instancji wyrokiem z dnia 10 marca 1998 r. uwzględnił wnios-
kodawcy dodatkowo okresy jego pracy w gospodarstwie rolnym ojca od 9 stycznia do
28 lutego 1959 r. oraz od 7 czerwca 1959 r. do 31 marca 1961 r., uznając, że wnios-
kodawca do chwili zawarcia związku małżeńskiego i pomimo zameldowania w B., tj.
do 1963 r., faktycznie mieszkał i prowadził z braćmi wspólne gospodarstwo rolne i
domowe w N. Po tym okresie jego praca w rodzinnym gospodarstwie rolnym miała
charakter doraźnej pomocy.
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy Sąd Apelacyjny dodatkowo uwzględnił
mu okresy pracy w prywatnym zakładzie stolarsko-murarskim Juliana D., uznając, że
niezawarcie formalnej umowy o pracę i niezgłoszenie do ubezpieczenia przez pra-
codawcę nie może powodować ujemnych skutków prawnych dla wnioskodawcy. Sąd
drugiej instancji odmówił natomiast zaliczenia do stażu emerytalnego okresu pracy w
gospodarstwie rolnym jego rodziny od 5 kwietnia 1966 r. do 31 grudnia 1967 r.,
uznając, że po zawarciu związku małżeńskiego w 1963 r. wnioskodawca zamieszkał
w B., a świadczona przez niego pomoc w rodzinnym gospodarstwie rolnym nie miała
charakteru stałej pracy w wymiarze co najmniej połowy etatu. Łączny ustalony staż
ubezpieczeniowy wnioskodawcy wynosi 23 lata 6 miesięcy i 17 dni i jest niższy od 25
letniego okresu wymaganego do przyznania prawa do emerytury na podstawie art.
26 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
W kasacji wnioskodawcy podniesiono zarzut naruszenia prawa materialnego -
art. 5 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasa-
dach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz.
450 ze zm.) przez przyjęcie wbrew treści art. 228 i 213 KPC, że wnioskodawca jako
posiadacz gospodarstwa rolnego nie prowadził go w okresie od 5 kwietnia 1966 r. do
grudnia 1967 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wbrew ustaleniom Sądu drugiej instancji ubezpieczony przedłożył już w pos-
tępowaniu pierwszoinstancyjnym zaświadczenie Prezydium Gromadzkiej Rady Na-
rodowej w O. z dnia 25 lipca 1969 r. potwierdzające jego ówczesny status prawny
rolnika, na którego koncie od 1960 r. w rolniczych rejestrach figurowały grunty rolne
3
w ilości 2,28 ha. Nieuwzględnienie tej okoliczności było głównym zarzutem apelacyj-
nym ubezpieczonego, który twierdził, że był rolnikiem od 1960 r. i uprawiał własne
gospodarstwo rolne, mimo zamieszkiwania poza jego obszarem, aż do przekazania
go bratu w 1972 r. Takie twierdzenia ubezpieczonego jednoznacznie potwierdził Sąd
pierwszej instancji, który przyjął, że analiza materiału dowodowego w sprawie wyka-
zała, iż ubezpieczony był od 1960 r. rolnikiem, „bowiem prowadził przejęte gospo-
darstwo rolne na własny rachunek jako samoistny posiadacz”. Równocześnie Sąd
ten uwzględnił dodatkowo ubezpieczonemu okresy pracy w rolnictwie tylko w cha-
rakterze domownika w gospodarstwie rolnym ojca od 9 stycznia 1959 r. do 28 lutego
1959 r. oraz od 7 czerwca 1959 r. aż do 31 marca 1961 r., nie uwzględniając włas-
nych ustaleń, że ubezpieczony miał już od 1960 r. status prawny rolnika. Okoliczno-
ści tych znanych sądowi urzędowo w rozumieniu art. 228 § 2 KPC nie podjął i nie
wyjaśnił Sąd drugiej instancji, który bezpodstawnie przyjął, że ubezpieczony nie
przedłożył dokumentu potwierdzającego jego status prawny rolnika od 1960 r. Sąd
ten nie uwzględnił spornego okresu pracy w rolnictwie (prowadzenia własnego gos-
podarstwa rolnego przez ubezpieczonego) po 31 marca 1961 r. tylko na tej podsta-
wie, że ubezpieczony mieszkał poza terenem gospodarstwa rolnego i nie pomagał
stale rodzinie w pracach rolniczych w wymiarze co najmniej połowy etatu, a nadto ten
sporny okres przypadał po okresie zatrudnienia pracowniczego. Tymczasem status
prawny rolnika nie wymaga jego zamieszkiwania na terenie prowadzonego gospo-
darstwa rolnego, a system rolniczego ubezpieczenia społecznego nie uzależnia ob-
jęcia rolnika ubezpieczeniem społecznym od ilości świadczonej przezeń pracy rolni-
czej we własnym gospodarstwie rolnym (art. 1, 6 pkt 1 i 16 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników - jednolity tekst :Dz.U. z 1993 r. Nr 71,
poz. 342 ze zm.). Nadto prowadzenie gospodarstwa rolnego, zwłaszcza niewielkiego
obszarowo czy produkcyjnie, lub łączenie pracy w gospodarstwie rolnym z zatrudnie-
niem pracowniczym, było zjawiskiem spotykanym w odniesieniu do tzw. chłoporobot-
ników, którzy dochodząc przyznania im świadczeń emerytalno-rentowych mogli i
mogą wykazywać fakty podlegania podwójnemu ubezpieczeniu społecznemu. W
pracowniczym systemie ubezpieczeń społecznych zaliczany jest wówczas korzyst-
niejszy ze zbiegających się okresów ubezpieczenia (art. 14 ustawy o z.e.p. i aktual-
nie art. 6 ust. 8 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent,
o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw - Dz.U. Nr 104,
poz. 450 ze zm.), a nadto w uwzględnieniu okresów opłacania składek na rolnicze
4
ubezpieczenie społeczne przyznaje się odpowiednie zwiększenie świadczenia pra-
cowniczego (art. 15 ust. 3 oraz ust. 3 a i b ustawy rewaloryzacyjnej). Natomiast przy
przyznawaniu rolniczych świadczeń emerytalno-rentowych uwzględnia się okresy
podlegania pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu, jeżeli nie zostały one zali-
czone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty na podstawie
odrębnych przepisów (art. 20 ustawy o u.s.r.). Sąd Apelacyjny bezpodstawnie przyjął,
że niezamieszkiwanie na terenie gospodarstwa rolnego i podjęcie zatrudnienia przez
ubezpieczonego będącego rolnikiem wyłączało go definitywnie z rolniczego ubezpie-
czenia społecznego lub chociażby, że mogło mieć przesądzające znaczenie dowo-
dowe dla oceny podlegania temu ubezpieczeniu w spornym okresie. W tym zakresie
potwierdziły się zatem kasacyjne zarzuty naruszenia art. 228 § 2 KPC i art. 5 ustawy
rewaloryzacyjnej. [...]
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł kasatoryjnie na podstawie
art. 39313
KPC.
========================================