Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 marca 1999 r.
I PKN 625/98
Nauczyciel (wychowawca) zatrudniony w ochotniczym hufcu pracy pod-
legał ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 3, poz. 19
ze zm.) w okresie od wejścia w życie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o syste-
mie oświaty (jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 ze zm.) do wejścia w
życie ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela
(Dz.U. Nr 87, poz. 396).
Przewodniczący: SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Maria
Mańkowska, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 marca 1999 r. sprawy z powództwa
Roberta G. przeciwko Komendzie Regionalnej Ochotniczych Hufców Pracy w W. o
wynagrodzenie i ustalenie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Warszawie z dnia 24 czerwca 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 3 lutego 1998 r. [...] i przekazał
sprawę Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warsza-
wie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Robert G. wniósł o ustalenie, że z mocy prawa stał się z dniem 1
kwietnia 1995 r. mianowanym nauczycielem, będąc od 1 września 1994 r. pracow-
nikiem Komendy Regionalnej Ochotniczych Hufców Pracy w W. W związku z tym
wniósł o zasądzenie świadczeń przysługujących nauczycielom mianowanym (wyna-
grodzenia za godziny nadliczbowe, wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe,
dodatku "trudnościowego", dodatku mieszkaniowego, dodatku "wiejskiego", wyrów-
nania nagrody rocznej z uwzględnieniem pomijanych przez pracodawcę składników
wynagrodzenia przysługujących nauczycielom). Twierdził, że pozwana Komenda
2
Regionalna Ochotniczych Hufców Pracy w W. błędnie stwierdziła ustanie stosunku
pracy z dniem 31 sierpnia 1997 r. wskutek upływu terminu, na który była zawarta
umowa o pracę. Wywodził, że zawarcie umowy na czas określony według przepisów
Karty Nauczyciela z nauczycielem mianowanym ex lege było sprzeczne z prawem i
stosunek pracy trwa nadal. Dochodził też wynagrodzenia za cały czas pozostawania
bez pracy od 1 września 1997 r. Łącznie na dzień 20 stycznia 1998 r. żądał zasą-
dzenia kwoty 30 923,44 zł.
Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa, twierdząc, że powód był
pracownikiem zatrudnionym na czas określony i umowa o pracę uległa rozwiązaniu z
upływem czasu na jaki została zawarta. Wszelkie składniki wynagrodzenia przysłu-
gujące powodowi zostały wypłacone. Twierdziła, że powód nie podlegał przepisom
Karty Nauczyciela. Nie był mianowanym nauczycielem ani też nie mógł uzyskać mia-
nowania z mocy tej ustawy, ponieważ nie był zatrudniony w placówce oświatowej,
lecz w Ochotniczym Hufcu Pracy.
Wyrokiem z dnia 3 lutego 1998 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Warszawie oddalił powództwo. Sąd Wojewódzki stwierdził, że
Ochotnicze Hufce Pracy są państwową jednostką organizacyjną nadzorowaną przez
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, ustanowioną i funkcjonującą na podstawie art. 42
ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 47, poz. 211 ze zm.). Do zadań Ochotniczych Hufców
Pracy nie należy prowadzenie szkół publicznych. Organizacja i zakres działania
Ochotniczych Hufców Pracy zostały w wykonaniu art. 45 tej ustawy określone w
przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 maja 1995 r. w sprawie Ochot-
niczych Hufców Pracy (Dz.U. Nr 59, poz. 309). Zgodnie z art. 69 ustawy z dnia 7
września 1991 r. o systemie oświaty (jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329
ze zm.) Ochotnicze Hufce Pracy są organizowane na podstawie przepisów odręb-
nych (art. 69 ust. 1, a więc przepisów ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu) oraz wyko-
nują określone zadania w zakresie oświaty. Stosownie do art. 2 ust. 8 tej ustawy
Ochotnicze Hufce Pracy objęte są systemem oświaty. Jednakże z mocy art. 3 ust. 1
pkt 3 tej ustawy nie stanowią placówki oświatowej. Z uwagi na swój charakter i cele
oraz zakres działania Ochotnicze Hufce Pracy zatrudniają pracowników o kwalifika-
cjach pedagogicznych prowadzących pracę dydaktyczną i wychowawczą. Zatrudnie-
nie w tym charakterze w Ochotniczym Hufcu Pracy nie jest jednakże zatrudnieniem w
placówce oświatowej w rozumieniu art. 2 i art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy o systemie
3
oświaty, a więc w placówce, której dotyczy art. 1 Karty Nauczyciela. Zdaniem Sądu
Wojewódzkiego, ustawodawca mając na względzie, że osoby te nie podlegają Karcie
Nauczyciela, upoważnił w jej art. 5 ust. 1 pkt 2 Ministra Edukacji Narodowej do roz-
ciągnięcia przepisów Karty Nauczyciela lub niektórych jej postanowień na takich
właśnie pracowników. Dlatego też rozporządzeniem z dnia 20 maja 1997 r. w spra-
wie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na pracowników Ochotni-
czych Hufców Pracy, dla których praca dydaktyczna i wychowawcza stanowi pod-
stawowe zajęcie (Dz.U. Nr 53, poz. 304) Minister Edukacji Narodowej rozciągnął moc
niektórych przepisów dotyczących Karty Nauczyciela na tych pracowników, ale nie
dotyczy to ich mianowania ani też wynagradzania. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego
powód błędnie interpretuje art. 1 ust. 1 lit. b Karty Nauczyciela w brzmieniu obowią-
zującym przed zmianą dokonaną ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie
ustawy-Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 87, poz. 396). Przepis ten nie oznaczał rozcią-
gnięcia regulacji Karty Nauczyciela na wszystkich pracowników Ochotniczych Huf-
ców Pracy prowadzących prace dydaktyczne i wychowawcze jako podstawowe zaję-
cie. Pracownicy ci nadal pozostawali pracownikami nie objętymi Kartą Nauczyciela w
pełnym zakresie, lecz zgodnie z jej art. 5 ust. 1 pkt 2 korzystali tylko z niektórych
uprawnień określonych w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie tego
przepisu. Sąd Wojewódzki ustalając, że powód był zatrudniony w oparciu o umowę o
pracę zawartą na czas określony do dnia 31 sierpnia 1997 r. i nie był nauczycielem
ani też nie mógł nabyć uprawnień nauczyciela mianowanego, stwierdził, że stosunek
pracy ustał z upływem terminu na jaki umowa o pracę została zawarta, a wszelkie
roszczenia oparte na twierdzeniu, że do powoda ma zastosowanie Karta Nauczyciela
są bezzasadne.
Apelację powoda od tego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny w Warszawie (wyrok
z dnia 24 czerwca 1998 r. [...]). Dla Sądu drugiej instancji oczywiste w świetle przepi-
sów ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu z dnia 14 grudnia 1994 r.
jest, że Ochotnicze Hufce Pracy stanowią państwową jednostką organizacyjną nad-
zorowaną przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, która obok zadań związanych z
zatrudnieniem i przygotowaniem zawodowym młodzieży, wykonuje zadania z zakre-
su oświaty. Stąd też organizacyjnie są związane z Ministerstwem Pracy i Polityki
Socjalnej a szef tego resortu reguluje zasady wynagradzania pracowników Ochotni-
czych Hufców Pracy, w tym także zasady organizacji i zatrudnienia. Sąd drugiej ins-
tancji uważa, że rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 maja 1995 r. w sprawie
4
Ochotniczych Hufców Pracy nie umiejscawia jednostek organizacyjnych tych Hufców
w systemie oświatowo-wychowawczych placówek i szkół. Określa ono ściśle zakres
działania i współdziałania z władzami oświatowymi. Stanowi, że przepisy dotyczące
uczniów dotyczą tylko tych uczestników Hufca, którzy pobierają naukę w szkołach w
uzgodnieniu pomiędzy władzami oświatowymi i kierownictwem jednostki organizacyj-
nej Ochotniczego Hufca Pracy. Rozporządzenie rozdziela jednak te dwa zakresy
działania (to co dotyczy szkoły, od tego z czym łączy się pobyt uczestnika Hufca w
miejscu zakwaterowania). Trafne jest więc stanowisko, że Ochotnicze Hufce Pracy,
zgodnie ze słowniczkiem ustawy o systemie oświaty (art. 3), wyłączone zostały z pla-
cówek oświatowo-wychowawczych funkcjonujących w systemie oświaty. Dlatego
właśnie ustawodawca w art. 69 tej ustawy odrębnie reguluje kwestie związane z
działaniem Ochotniczych Hufców Pracy. Za trafne uznał też Sąd drugiej instancji sta-
nowisko Sądu Wojewódzkiego dotyczące art. 1 ust. 1 lit. b Karty Nauczyciela w
brzmieniu obowiązującym przed zmianą dokonaną ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r.
Treść tego przepisu należy wiązać z art. 5 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. Przepis ten
wskutek nowelizacji dokonanej w 1996 r. w części dotyczącej pracowników Ochotni-
czych Hufców Pracy nie uległ merytorycznej zmianie. Rozciągnięcie niektórych prze-
pisów Karty Nauczyciela w oparciu o ten przepis nastąpiło w rozporządzeniu z dnia
10 sierpnia 1988 r. (Dz.U. Nr 34, poz. 261 ze zm.), a następnie w rozporządzeniu z
dnia 20 maja 1997 r. (Dz.U. Nr 53, poz. 304). Powód nie był pracownikiem placówki
oświatowo-wychowawczej w świetle ustawy o systemie oświaty, nie był zatem nau-
czycielem w rozumieniu art. 1 Karty Nauczyciela.
Wyrok ten zaskarżył kasacją powód. Zarzucił błędną wykładnię prawa mate-
rialnego, tj. art. 1, 2, 3 i 69 ustawy o systemie oświaty; § 1 pkt 1 i 8 oraz § 6 pkt 3, 6 i
7 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 maja 1995 r. w sprawie Ochotniczych
Hufców Pracy; art. 36 i 37 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bez-
robociu; art. 1 i 5 Karty Nauczyciela. Powód wywiódł, że Sąd Apelacyjny, uznając
prawidłowość zastosowania przez Sąd Wojewódzki przepisów prawa materialnego,
przy ocenie zasadności roszczenia powoda przyjął między innymi w oparciu o słow-
nik określony w art. 3 ustawy o systemie oświaty, że Ochotnicze Hufce Pracy " wyłą-
czone zostały z placówek oświatowo-wychowawczych, funkcjonujących w systemie
oświaty". Zdaniem powoda, art. 3 tej ustawy nie może stanowić przesłanki oceny, czy
Ochotnicze Hufce Pracy są objęte systemem oświaty. Przepis art. 69 tej ustawy nie
potwierdza braku możliwości zaliczenia OHP do placówek oświatowo-wychowaw-
5
czych. Sądy obu instancji nie uwzględniają, zdaniem powoda, że ustawodawca w
tym przepisie zaznacza, iż istnieje możliwość działania OHP także w ramach syste-
mu oświaty, choć są organizowane na zasadach ustalonych w odrębnych przepi-
sach. Taka interpretacja jest uzasadniona art. 1 ustawy o systemie oświaty, który
stanowi, że "system oświaty zapewnia w szczególności ... możliwość zakładania i
prowadzenia szkół i placówek przez różne podmioty". Według powoda Sądy orzeka-
jące w sprawie nie wzięły pod rozwagę treści art. 2 pkt 8 ustawy o systemie oświaty,
który wyraźnie stanowi, że "system oświaty obejmuje Ochotnicze Hufce Pracy".
Nadto Sąd Apelacyjny stwierdzając, że rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23
maja 1995 r. w sprawie Ochotniczych Hufców Pracy nie umiejscawia ich jednostek
organizacyjnych w systemie oświatowo-wychowawczych placówek i szkół, nie
uwzględnił preambuły do rozporządzenia, z której wynika, że podstawą jego uregu-
lowań jest między innymi art. 69 ust. 3 ustawy o systemie oświaty. Dlatego też prze-
pisy rozporządzenia zawierają uregulowania zapewniające wykonywanie, w ramach
systemu oświaty, celów oświatowo-wychowawczych, na które powołuje się między
innymi art. 69 ustawy o systemie oświaty. Wynika to z regulacji § 1 pkt 1 i 8, a jesz-
cze wyraźniej z § 6 pkt 3, 6 i 7. Zdaniem skarżącego, Sądy orzekające w sprawie,
powołując się na przepisy ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu, nie biorą pod uwagę,
że działanie OHP nie wyklucza zgodnie z tą ustawą ich funkcjonowania w ramach
systemu oświaty i spełniania funkcji oświatowo-wychowawczych, co wynika z treści
art. 36 i 37 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu. Wreszcie według powoda Sądy obu
instancji, łącząc wykładnię art. 1 ust. 1 lit. b Karty Nauczyciela z art. 5 ust. 1 pkt 2 tej
ustawy, nie uwzględniają, że zgodnie z art. 1 Karty ustawie podlegają zatrudnieni w
OHP "nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni", natomiast możli-
wość objęcia przepisami Karty Nauczyciela przewidziana w jej art. 5 dotyczy między
innymi pracowników pełniących funkcje instruktorów i kierowników praktycznej nauki
zawodu.
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Dla rozstrzygnięcia sprawy decydujące znaczenie ma ustalenie stanu praw-
nego obowiązującego w dniu 1 kwietnia 1995 r. (data określona przez powoda jako
dzień spełnienia warunków do uzyskania mianowania z mocy prawa). Jeżeli powód w
6
tym dniu spełniał warunki przewidziane w art. 10 ust. 2 pkt 7 zdanie 2 ustawy z dnia
26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 3, poz. 19 ze zm.), podlegając tej
ustawie, to uzyskał mianowanie z mocy prawa, co oznacza, iż jego stosunek pracy
przekształcił się w stosunek pracy z mianowania (por. uchwała składu siedmiu sę-
dziów z dnia 27 maja 1993 r., I PZP 14/93, OSNCP 1993 z. 11, poz. 189). Podsta-
wowe znaczenie dla tej oceny należy przypisać treści art. 1 ust. 1 lit. b Karty Nauczy-
ciela w brzmieniu obowiązującym przed zmianą dokonaną ustawą z dnia 14 czerwca
1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 87, poz. 396). Zgodnie z tym
przepisem ustawie podlegali nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedago-
giczni między innymi placówek oświatowo-wychowawczych, opiekuńczo-wychowaw-
czych, ochotniczych hufców pracy i ośrodków adopcyjnych prowadzonych przez mi-
nistrów i inne organy administracji oraz gminy na podstawie ustawy o systemie
oświaty. Ponieważ przepis ten wyraźnie wymieniał ochotnicze hufce pracy obok pla-
cówek oświatowo-wychowawczych, to bez znaczenia było, czy hufce te należy uwa-
żać za takie placówki w rozumieniu art. 3 ustawy o systemie oświaty, pomijając już,
że ten ostatni przepis nie wyznaczał podmiotowego zakresu działania Karty Nauczy-
ciela, a jedynie stanowił tzw. słowniczek ustawowy. Słusznie Sądy i strony przywią-
zują wagę do tego czy hufce pracy były prowadzone przez właściwego ministra w
ramach działania ustawy o systemie oświaty. Podkreślenia jednak wymaga, że ana-
lizowany przepis art.1 ust. 1 lit. b Karty Nauczyciela bynajmniej nie stwierdzał, że
chodzi w nim tylko o Ministra Edukacji Narodowej. Zgodnie z art. 2 pkt 8 ustawy o
systemie oświaty, system ten obejmował ochotnicze hufce pracy. Z przepisów tych
wynikał jednoznaczny wniosek, że ustawa o systemie oświaty objęła ochotnicze
hufce pracy, wobec tego były one prowadzone w ramach tego systemu, a więc zat-
rudnieni w nich nauczyciele i wychowawcy podlegali Karcie Nauczyciela. Aby zane-
gować tę wykładnię językową konieczne byłoby wykazanie, że mimo takiej regulacji z
innych przepisów wynika odmienny wniosek.
Do takich odmiennych wnioskowań bynajmniej nie prowadzi analiza art. 69
ustawy o systemie oświaty. Stanowił on, że zadania w zakresie kształcenia i wycho-
wania młodzieży wykonują także ochotnicze hufce pracy organizowane na zasadach
określonych w odrębnych przepisach. Przepis ten nie tylko nie przeczył temu, że
hufce pracy wykonywały zadania w zakresie kształcenia i wychowania, ale wręcz
potwierdzał taką wykładnię, prowadzącą do uznania, iż hufce działały w ramach
systemu oświaty. Bez znaczenia prawnego jest to, że hufce były organizowane na
7
zasadach określonych w odrębnych przepisach. Były to przepisy ustawy z dnia 14
grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Przepis art. 42 ust. 1 tej
ustawy stanowi, że zadania w zakresie zatrudnienia wykonują także ochotnicze hufce
pracy, będące państwową jednostką organizacyjną nadzorowaną przez Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej. Z przepisów tych wynikało, że ochotnicze hufce pracy miały
podwójne zadania: w zakresie zatrudnienia oraz w zakresie kształcenia i wychowania
młodzieży. Wykonywanie przez hufce zadań w zakresie zatrudnienia i podleganie
Ministrowi Pracy bynajmniej nie stanowiło przeszkody, aby traktować je w omawia-
nym okresie jako jednostki organizacyjne wykonujące zadania w ramach systemu
oświaty z konsekwencjami, co do podlegania systemowi oświaty zatrudnionych w
nich nauczycieli i wychowawców. Wniosek ten jednoznacznie potwierdza wykładnia
historyczna. Wprowadzenie bowiem do art. 1 ust. 1 lit. b Karty Nauczyciela ochotni-
czych hufców pracy nastąpiło właśnie przez ustawę o systemie oświaty (art. 97 pkt 2
lit. a). Potwierdza to wniosek, że ustawa o systemie oświaty włączając w ten system
ochotnicze hufce pracy, jednocześnie dokonała zmian w Karcie Nauczyciela, obej-
mując zakresem jej działania także nauczycieli i wychowawców zatrudnionych w tych
hufcach.
Przeciwko tej wykładni bynajmniej nie przemawia treść art. 5 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela. Przepis ten nie pozostawał w sprzeczności z regulacją art. 1 ust. 1 lit. b
Karty Nauczyciela. Trudno zresztą dopatrywać się takiej sprzeczności przy założeniu
racjonalnego działania ustawodawcy. Przepis art. 5 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela
został bowiem zmieniony przez dodanie do jego treści ochotniczych hufców pracy
ustawą o systemie oświaty (art. 97 pkt 5 lit. a). Nie jest możliwy do przyjęcia wniosek,
aby racjonalny ustawodawca dokonując jednoczesnej zmiany dwóch przepisów Karty
Nauczyciela (art. 1 ust. 1 lit. b i art. 5 ust. 1 pkt 2) doprowadził między nimi do
sprzeczności. Porównanie tych przepisów uzasadnia wniosek, że różny był zakres
podmiotowy zawartych w nich regulacji. O ile art. 1 ust. 1 lit. b Karty Nauczyciela do-
tyczył nauczycieli i wychowawców zatrudnionych w ochotniczych hufcach pracy, o
tyle art. 5 ust. 1 pkt 5 odnosił się do pracowników pełniących funkcje instruktorów
oraz kierowników praktycznej nauki zawodów lub prowadzących pracę wychowaw-
czą. Ten ostatni przepis dotyczył szerszej kategorii pracowników, a więc należy
uznać, że obejmował pracowników nie będących nauczycielami lub wychowawcami
(nie dotyczył osób wymienionych w art. 1 ust. 1 lit. b Karty). Na takich właśnie innych
pracowników możliwe było rozciągnięcie stosowania Karty Nauczyciela. Nie było to
8
potrzebne względem nauczycieli i wychowawców zatrudnionych w hufcach pracy,
gdyż Karcie Nauczyciela podlegali z mocy art. 1 ust. 1 lit. b tej ustawy oraz art. 2 pkt
8 ustawy o systemie oświaty. Przeciwko tej wykładni nie tylko nie świadczą regulacje
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 maja 1995 r. w sprawie Ochotniczych Huf-
ców Pracy, ale wręcz odwrotnie potwierdzają one, że hufce te wykonywały zadania w
ramach systemu oświaty i przewidywały zatrudnienie w nich nauczycieli i wychowaw-
ców. Rozporządzenie to zostało wydane nie tylko na podstawie upoważnienia z art.
45 ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, ale także na podstawie upo-
ważnienia z art. 69 ust. 3 ustawy o systemie oświaty. Hufce wykonywały zadania
państwa nie tylko w zakresie zatrudnienia, ale także w zakresie szkolenia i wycho-
wania (§ 1 tego rozporządzenia). Zadania te mogły realizować w ramach ogólnego
systemu oświatowego, ale także wykonywały je w ramach własnej działalności. O
zatrudnieniu przez ochotnicze hufce pracy nauczycieli i wychowawców wyraźnie sta-
nowi § 6 ust. 7 tego rozporządzenia, stwierdzając że nauczyciele, wychowawcy i inni
pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w ochotniczych hufcach pracy uczestniczą w
doskonaleniu zawodowym na zasadach dotyczących nauczycieli szkół i placówek
publicznych. Twierdzenia o braku możliwości zatrudnienia w hufcach nauczycieli i
wychowawców są sprzeczne z wyraźną treścią tego przepisu, a także z systemową
wykładnią całego rozporządzenia.
Powyższe prowadzi do wniosku, że kasacja powoda powoływała się na
usprawiedliwione podstawy, w wyniku czego na podstawie art. 39313
KPC należało
uchylić zaskarżony wyrok Sądu drugiej instancji i wyrok Sądu pierwszej instancji,
przekazując mu sprawę do ponownego rozpoznania. O kosztach postępowania ka-
sacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 2 KPC.
========================================