Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 kwietnia 1999 r.
I PKN 15/99
Pełnienie funkcji członka zarządu spółki prawa handlowego i wykonywa-
nie wynikających z tego obowiązków może być nieodpłatne, jeżeli nie wynika
ze stosunku pracy.
Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Walerian Sanetra, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 kwietnia 1999 r. sprawy z po-
wództwa Kazimierza B. przeciwko „M.-G.” Spółce z o.o. w G. o ustalenie i zapłatę, na
skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z dnia 21 lipca 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację i nie obciążył powoda kosztami postępowania kasacyjne-
go.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Gdańsku, wyrokiem z dnia 24 lutego 1998 r. od-
dalił powództwo Kazimierza B. skierowane przeciwko „M.-G.” Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością w G. Powód wniósł początkowo o nawiązanie umowy o pracę od
1 listopada 1996 r. w charakterze wiceprezesa Zarządu oraz o wynagrodzenie, a
następnie o wynagrodzenie za okres od 1 listopada 1996 r. do 2 kwietnia 1997 r. Sąd
Pracy ustalił następujący stan faktyczny:
Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Wspólników pozwanej Spółki 12 sierpnia
1996 r. podjęło uchwałę o powołaniu nowego dwuosobowego zarządu powierzając
stanowisko prezesa Piotrowi W. a wiceprezesa Kazimierzowi B. W związku z tą
uchwałą, tego samego dnia między Spółką a powodem została zawarta umowa o
pracę na okres próbny do 30 października 1996 r. na ½ etatu. Nadzwyczajne Zgro-
madzenie Wspólników 13 sierpnia 1996 r. podjęło decyzję, że zatrudnienie członka
zarządu nastąpi na podstawie umowy o pracę w wymiarze ½ etatu i ustaliło wyna-
2
grodzenie członków zarządu. Po upływie okresu próbnego nie został nawiązany z
powodem stosunek pracy, gdyż okazało się, że nie ma potrzeby zatrudniania drugie-
go członka zarządu, dla którego nie ma wystarczająco dużo pracy. Spółka zawiado-
miła powoda pismem z 12 grudnia 1996 r. o tym, że nie zatrudni go na dalszy okres
na podstawie umowy o pracę z wymienionych przyczyn oraz poinformowała go o
planach zmiany składu osobowego zarządu na najbliższym zgromadzeniu wspólni-
ków z uwagi na to, że zarząd w dotychczasowym składzie nie współpracuje należy-
cie. W toku procesu (pozew wniesiono 23 grudnia 1996 r.), 2 kwietnia 1997 r. Zgro-
madzenie Wspólników podjęło uchwałę o odwołaniu powoda z funkcji wiceprezesa
Zarządu i powołano na to stanowisko Zbigniewa K., który pełnił tę funkcję społecznie.
Powód twierdził, że Rada Nadzorcza nie miała prawa zawrzeć z nim umowy o pracę
na okres próbny, powinna zawrzeć umowę na czas nie określony, gdyż wynikało to z
uchwały Zgromadzenia Wspólników z 13 sierpnia 1996 r. Sąd Rejonowy nie podzielił
tego poglądu, między innymi, po dokonaniu analizy uchwały z 13 sierpnia 1996 r., z
której treści – zdaniem Sądu – wynikało jedynie, że powód ma być zatrudniony na
podstawie umowy o pracę, a nie np. umowy cywilnoprawnej, a także wymiar czasu
pracy i wynagrodzenie. Nie wynikało z niej przyrzeczenie zawarcia umowy o pracę.
Od 1 listopada 1996 r. do odwołania powód miał pełnić funkcję „społecznie”, gdyż nie
było dla niego odpowiedniej ilości pracy. Powód wniósł apelację od tego wyroku, w
której zmodyfikował roszczenie, wnosząc o ustalenie, że stosunek pracy istniał przez
cały okres pełnienia przez niego funkcji wiceprezesa zarządu i zasądzenie wy-
nagrodzenia.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzi-
bą w Gdyni oddalił apelację wyrokiem z dnia 21 lipca 1998 r. Sąd Wojewódzki po-
wołał się na art. 195 § 2 i 3 KH, zgodnie z którym członkami zarządu spółki z ogra-
niczoną odpowiedzialnością powołanymi przez wspólników mogą być zarówno
wspólnicy, jak i osoby spoza ich grona. Uchwała o powołaniu członków zarządu nie
powodowała powstania obowiązku zawarcia umowy o pracę. Jak napisano w uza-
sadnieniu wyroku – „bycie członkiem zarządu” jest odrębne od „bycia pracownikiem”.
Z art. 197 § 1 KH wynika jedynie, że odwołanie członka zarządu nie uwłacza jego
roszczeniom z umowy o pracę. Strony mogły wybrać – w ramach swobody w kształ-
towaniu stosunku pracy – odpowiadający im rodzaj umowy o pracę. Stosunku pracy
nawiązanego między spółką kapitałową a członkiem zarządu nie można uznać za
typowy, ponieważ nie wykazuje on cech pracy podporządkowanej. W ocenie Sądu
3
drugiej instancji żaden przepis nie stanowi, by powód tylko z tego względu, że pias-
tował funkcję członka zarządu nie będąc jednocześnie wspólnikiem automatycznie
nabywał prawo do wynagrodzenia za pracę wykonywaną w związku z tym stanowis-
kiem. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego z uwagi na datę orzekania już po odwołaniu
powoda „z członka zarządu” jedno z roszczeń pozwu należało określić jako roszcze-
nie o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Powód wniósł kasację od tego wyroku zarzucając naruszenie art. 22 § 1 i 11
Kodeksu pracy przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, domagają-
cy się uchylenia zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Rejo-
nowego i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Zdaniem powoda „przez
czynności konkludentne” będące wyrazem woli obu stron powód wykonywał pracę
określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem także po upływie
trzymiesięcznego okresu próbnego. Z art. 22 § 1 KP wynika zasada identyfikowania
stosunku pracy nie według nazwy umowy (np. na okres próbny), lecz według
okoliczności związanych z wykonywaniem pracy. Wartość żądanego wynagrodzenia
powód określił na 5.964 zł.
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie jest uzasadniona. Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach
kasacji (art. 39311
KPC), które wyznaczone są poprzez przytoczone w kasacji, jako
jej podstawy, zarzuty naruszenia konkretnych przepisów prawa materialnego. Pod-
niesienie jedynie zarzutu naruszenia przepisu art. 22 § 1 i 11
KP oznacza, że jego
zasadność może być oceniona w odniesieniu do stanu faktycznego ustalonego w
zaskarżonym wyroku. Z treści przepisów art. 22 § 1 i 11
wynika, że przez nawiązanie
stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego ro-
dzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, a pracodawca do zatrudniania
pracownika za wynagrodzeniem (§ 1), a zatrudnienie w tych warunkach jest zatrud-
nieniem na podstawie stosunku pracy bez względu na nazwę zawartej przez strony
umowy (§ 11
). Zarzut naruszenia art. 22 § 11
jest nieodpowiedni do bezspornego w
sprawie faktu zawarcia przez strony umowy o pracę na okres próbny i niezawarcia
żadnej umowy po upływie tego okresu. Strony nie zawarły umowy nazwanej inaczej
niż umowa o pracę, a zatem norma z art. 22 § 11
nie jest przydatna do rozstrzygnię-
4
cia rozpoznawanej sprawy. Błędny jest pogląd wyrażony w kasacji, zgodnie z którym
nazwa umowy może w myśl art. 22 § 11
oznaczać również uzgodniony rodzaj
umowy, a co za tym idzie można na podstawie tej normy ukształtować roszczenie o
ustalenie istnienia stosunku pracy na czas nie określony lub na czas określony wo-
bec zawarcia umowy na okres próbny. W przepisie art. 22 § 1 określono cechy sto-
sunku pracy, a z § 11
wynika jedynie, że dla ustalenia istnienia stosunku pracy istotne
jest występowanie w nim owych cech, a nazwa zawartej umowy nie ma przesądza-
jącego znaczenia. Konstrukcja zawarta w art. 22 § 1 i 11
służy odróżnieniu umów o
pracę od umów innego rodzaju (przede wszystkim cywilnoprawnych) oraz wykony-
wania zatrudnienia pracowniczego od niepracowniczego. Jest ona nieprzydatna dla
oceny twierdzenia o tym, że strony zawarły umowę o pracę innego rodzaju niż ten,
który określiły w swych oświadczeniach woli. Jeżeli chodzi natomiast o zarzut naru-
szenia art. 22 § 1 KP, to może on być uznany za odpowiedni jedynie dla roszczenia o
ustalenie istnienia stosunku pracy, a dla roszczenia o wynagrodzenie jedynie poś-
rednio. Odpłatność wykonywania zatrudnienia jest bowiem koniecznym elementem
jedynie stosunku pracy, którego istnienie po ustaniu okresu próbnego udowadniał
powód.
Twierdzenia powoda i zgłaszane przez niego roszczenia były niespójne i
wzajemnie wykluczające się. Nie można bowiem żądać jednocześnie nawiązania
stosunku pracy (wyprowadzając to roszczenie z treści uchwały Zgromadzenia Wspól-
ników) i twierdzić, że strony łączył stosunek pracy wobec tego, że zawarły umowę o
pracę (niewłaściwie określając ją jako zawartą na okres próbny), bądź też dlatego, że
faktycznie powód kontynuował pracownicze zatrudnienie po upływie okresu próbne-
go. Roszczenie o nawiązanie stosunku pracy opiera się niewątpliwie na założeniu, że
stosunek pracy nie łączył stron, chociaż powinien zostać zawarty. Podobnie niezro-
zumiałe jest łączenie twierdzenia o tym, że strony łączyła w istocie rzeczy umowa o
pracę na czas pełnienia funkcji z twierdzeniem, że po upływie okresu próbnego „kon-
kludentnie” zawarły umowę na dalszy okres. Przyjmując, że okoliczność istnienia
stosunku pracy do czasu odwołania powoda z funkcji wiceprezesa zarządu spółki ma
znaczenie przede wszystkim dla zgłaszanego od początku roszczenia o wynagro-
dzenie trzeba stwierdzić, że istotnie w rozpoznawanej sprawie niełatwe jest odgrani-
czenie wykonywania obowiązków pracowniczych od czynności wynikających z prawa
handlowego a właściwych dla wypełniania obowiązków organu (zarządu) spółki. Te
drugie obowiązki mogą być wykonywane nieodpłatnie. Niekontynuowanie pracowni-
5
czego zatrudnienia po upływie okresu próbnego wobec braku odpowiedniej ilości
pracy dla powoda wynika z ustaleń faktycznych, które nie zostały zakwestionowane
w kasacji poprzez przytoczenie odpowiedniej podstawy. Nie podaje się przy tym w
kasacji, jakie czynności konkludentne mogłyby prowadzić do odmiennych ustaleń.
Samo piastowanie funkcji członka zarządu i wykonywanie obowiązków z tego wyni-
kających nie świadczy o wykonywaniu pracowniczego zatrudnienia. Jeżeli strony
(spółka i członek zarządu) nie złożyły oświadczeń, z których treści wynikałoby wyraź-
nie nawiązanie stosunku pracy (zawarcie umowy o pracę), to istnienie stosunku
pracy w przypadku osoby piastującej funkcję organu zarządzającego spółki jest częs-
to trudne do wykazania z uwagi na konieczność wykazania pracowniczego podpo-
rządkowania. Specyfiką stosunków pracy wszystkich osób zatrudnionych na stano-
wiskach kierowniczych jest tym mniejszy stopień podporządkowania im wyższego
stanowiska dotyczy. W przypadku kierowników zakładów pracy spełnienie tej przes-
łanki wymaga szczególnie wnikliwej analizy. W rozpoznawanej sprawie nie zostało
wykazane, by po upływie okresu próbnego powód wykonywał obowiązki o charakte-
rze pracowniczym. Samo kontynuowanie pełnienia funkcji wiceprezesa nie ma prze-
sądzającego znaczenia. Nie doszło zatem w zaskarżonym wyroku do naruszenia art.
22 § 1 KP. Kasacja jako pozbawiona usprawiedliwionych podstaw podlegała oddale-
niu (art. 39312
KPC).
========================================