Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 maja 1999 r.
II UKN 665/98
Prawo do emerytury na podstawie § 13 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrud-
nionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr
8, poz. 43 ze zm.) nabywa dziennikarz, który ma wymagany tym przepisem wiek
i okres zatrudnienia, w tym okres pracy dziennikarskiej, niezależnie od tego czy
w dacie spełnienia tych warunków był objęty układem zbiorowym pracy dzien-
nikarzy.
Przewodniczący: SSN Roman Kuczyński, Sędziowie: SN Maria Tyszel, SA
Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 maja 1999 r. na rozprawie sprawy z
wniosku Tadeusza M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
Sł. o wcześniejszą emeryturę, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 września 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 31 grudnia 1997 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w S. odmówił przyznania wnioskodawcy Tadeuszowi M. prawa do wcześniejszej
emerytury z uwagi na to, że w dacie osiągnięcia wymaganego wieku wnioskodawca
nie był objęty układem zbiorowym pracy dziennikarzy.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawcy od tej decyzji Sąd Wojewódzki-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie zmienił zaskarżoną decyzję i przyz-
nał wnioskodawcy prawo do emerytury. Sąd ustalił, że wnioskodawca wykonywał
pracę dziennikarza w [...] Wydawnictwie Prasowym od 1 października 1963 r. do 31
maja 1990 r. a następnie od 8 listopada 1991 r. do 31 grudnia 1997 r. w Koncernie
2
Wydawniczym „F.” Spółka z o. o. w K. jako sekretarz redakcji, kierownik pisma publi-
cystycznego, dziennikarz. Wiek 60 lat wnioskodawca osiągnął 24 grudnia 1997 r.
Zdaniem Sądu wnioskodawca spełnił wszystkie warunki wymagane przepisem
§ 13 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emery-
talnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze (Dz.U. Nr 8 poz. 43 ze zm.),gdyż osiągnął wymagany wiek w czasie wy-
konywania pracy dziennikarskiej, ma wymagany dla mężczyzn okres zatrudniania -
25 lat a także ma wymagany okres pracy dziennikarskiej - 15 lat. Przepis ten wymie-
niając jako osoby uprawnione dziennikarzy poszczególnych mediów zawiera okreś-
lenie – objętych układem zbiorowym pracy dziennikarzy. To ostatnie określenie nie
jest dodatkowym warunkiem wymaganym do przyznania emerytury lecz definicją
pracy dziennikarza.
W apelacji od tego wyroku organ rentowy zarzucił błędną interpretację prze-
pisu powołanego w uzasadnieniu wyroku. Wyrokiem z dnia 21 września 1998 r. Sąd
Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku oddalił apelację. Sąd
Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji uznając, że objęcie układem
zbiorowym pracy dziennikarzy nie jest warunkiem wymaganym do przyznania eme-
rytury z mocy powołanego przepisu. Układ zbiorowy pracy dziennikarzy utracił moc
od 26 listopada 1995 r. i żaden z pracodawców nie zawarł z odpowiednim związkiem
nowego układu. Gdyby przyjąć, że powołany przepis dotyczy wyłącznie dziennikarzy
objętych układem zbiorowym pracy, byłby on przepisem martwym, co nie było inten-
cją ustawodawcy. Zdaniem Sądu brak stosownego układu zbiorowego zwalnia osoby
spełniające pozostałe warunki do przyznania emerytury od obowiązku objęcia ukła-
dem zbiorowym pracy ponieważ nie są w stanie spełnić tego obowiązku.
Od tego wyroku wniósł kasację Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
S. Jako podstawy kasacji wskazał naruszenie prawa materialnego - przepisów § 13
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalne-
go pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym cha-
rakterze (Dz.U. Nr 8 poz. 43 ze zm.) i art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.
o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40 poz. 267 ze zm.),
a także naruszenie przepisów postępowania - art. 233 KPC, polegające na błędnym
przyjęciu, że wnioskodawca spełnia wszystkie warunki wymagane do wcześniejszej
emerytury. Ze zgromadzonego materiału wynika, że układ zbiorowy pracy dziennika-
rzy utracił moc 26 listopada 1995 r. a wnioskodawca osiągnął wiek 60 lat po wygaś-
3
nięciu układu. Przepis § 13 rozporządzenia zawierający wymóg podlegania układowi
zbiorowemu pracy dziennikarzy nie budzi wątpliwości co do treści i można go bez
trudu interpretować przy zastosowaniu wykładni językowej. Sąd Apelacyjny stosując
interpretację celowościową dokonał wykładni contra legem. Gdyby ustawodawca nie
miał zamiaru utrzymać warunku objęcia układem zbiorowym, mógł dać temu wyraz
przez wykreślenie tego zwrotu z treści przepisu, a mimo nowelizacji przeprowadzonej
po wygaśnięciu układu zbiorowego tego nie uczynił. Konsekwencją błędnej wykładni
§ 13 rozporządzenia jest niewłaściwe zastosowanie art. 54 ust. 1 ustawy o z. e. p.
przez przyznanie emerytury w wieku niższym od wymaganego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie można podzielić zarzutu, że Sąd Apelacyjny niewłaściwie zinterpretował
przepisy stanowiące podstawę prawną żądania wnioskodawcy. Przepis art. 54 ust. 1
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin (Dz.U. Nr 40 poz. 267 ze zm.) stanowi, że z tytułu zatrudnienia w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze może być przyznane prawo do emerytury
w wieku niższym niż określony w art. 26 ust. 1 pkt 1. Zgodnie z art. 53 ust. 3 pkt 3 tej
ustawy za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się dzien-
nikarzy. Przepis art. 55 upoważnia Radę Ministrów do określenia w drodze rozporzą-
dzenia rodzajów prac lub stanowisk pracy oraz warunków, na podstawie których
osobom wymienionym w ustawie przysługuje prawo do emerytury w określonym
wieku.
Przepisy wydanego na postawie tego upoważnienia rozporządzenia Rady Mi-
nistrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrud-
nionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8 poz.
43 ze zm.) określają rodzaj pracy osób wymienionych w art. 53 ustawy i warunki jakie
te osoby muszą spełnić. Przy definiowaniu rodzajów prac przepisy te na ogół odwo-
łują się do innych ustaw. Na przykład przy określeniu pracownika wykonującego
działalność twórczą lub artystyczną przepis § 12 odwołuje się do ustawy o zaopa-
trzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin. Określający uprawnienia nauczycieli prze-
pis § 15 powołuje się na ustawę Karta Nauczyciela. Odwołanie do innych ustaw
znajduje się na wstępie każdego z tych przepisów i stanowi część definicji osoby wy-
4
konującej pracę w szczególnym charakterze. Warunki uprawniające do emerytury
wyszczególnione są w punktach w dalszej części przepisu.
Podobne uregulowanie zawarte jest w § 13.Przepis ten stanowi, że dzienni-
karz zatrudniony w redakcjach dzienników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w
agencjach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo fotograficznych, objęty
układem zbiorowym pracy dziennikarzy, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia
łącznie następujące warunki: 1) osiągnął wiek emerytalny wynoszące 55 lat dla ko-
biet i 60 lat dla mężczyzn w czasie wykonywania pracy dziennikarskiej, 2) ma wyma-
gany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy dziennikarskiej. Pierwsza
część tego przepisu jest definicją zawodu dziennikarza. W przypadku dziennikarzy
nie ma regulacji w zakresie odrębnego systemu zaopatrzenia emerytalnego, nie ma
też ustawowego uregulowania ich praw i obowiązków. Odesłanie do układu zbioro-
wego oznacza, że osoby, które obejmuje ten układ są dziennikarzami w rozumieniu
przepisów emerytalnych. Nie można tego rozumieć jako wymogu zawarcia układu
zbiorowego pracy lecz jako stwierdzenie, że osoba wykonująca w redakcjach lub in-
nych mediach pracę nazwaną w układzie zbiorowym pracą dziennikarską jest dzien-
nikarzem w rozumieniu przepisów emerytalnych.
Traktowanie tego uregulowania jako warunku prowadziłoby do sytuacji, że za-
równo po wejściu w życie ustawy z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy Ko-
deks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 113, poz. 547) jak i przed
zmianą Kodeksu pracy, byłaby sprzeczność między przepisem rozporządzenia a
przepisem ustawy. Przepis art. 54 ust. 1 ustawy o z. e. p. przyznaje uprawnienia
wszystkim pracownikom wykonującym pracę uznaną za pracę w szczególnym cha-
rakterze niezależnie od tego u jakiego pracodawcy pracują i jakie są warunki za-
wartej z nimi umowy o pracę. Układ zbiorowy pracy zarówno w aktualnym jak i po-
przednim stanie prawnym miał zawsze charakter umowy. Umowa taka mogła być w
każdym czasie rozwiązana za porozumieniem stron lub przez wypowiedzenie układu
przez jedną ze stron. Nie do przyjęcia jest uzależnienie prawa do świadczeń przyz-
nanych ustawą od woli stron zawierających układ zbiorowy.
Zgodnie z art. 238 Kodeksu pracy w brzmieniu obowiązującym przed noweli-
zacją układ zbiorowy pracy był zawierany dla pracowników zatrudnionych w zakła-
dach pracy należących do danej gałęzi pracy lub zawodu. Układ zbiorowy pracy
dziennikarzy został zawarty na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30
kwietnia 1987 r. w sprawie ustalenia zawodów, dla których mogą być zawierane
5
układy zbiorowe pracy (Dz.U. Nr 15, poz. 91). Na podstawie tych przepisów funkcjo-
nował jednolity układ zbiorowy obejmujący wszystkich dziennikarzy niezależnie od
tego gdzie byli zatrudnieni. Każdy dziennikarz był objęty tym układem zbiorowym i
mógł skorzystać z prawa do emerytury na podstawie § 13 rozporządzenia, jeżeli
spełniał wymagane warunki.
Z mocy art. 9 ust. 1 powołanej ustawy z dnia 29 września 1994 r. o zmianie
ustawy Kodeks pracy dotychczasowe układy zbiorowe utraciły moc z upływem 12
miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, z zastrzeżeniem ust. 2 - 7. Przepis art. 9
ust. 5 stanowi, że jeżeli pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy nie obo-
wiązuje układ zbiorowy zawarty po wejściu w życie ustawy, postanowienia układów,
które utraciły moc dotyczące uprawnień i świadczeń dla pracowników, stają się z
mocy prawa postanowieniami regulaminu obowiązującego u danego pracodawcy.
Mimo utraty mocy układu zbiorowego, pracownik zachowuje określone tym układem
uprawnienia. Nowe układy zbiorowe mogły być zawierane na podstawie art. 238 i
nast. Kodeksu pracy w brzmieniu nadanym tą ustawą. Przepisy te nie przewidują
zawierania układów zbiorowych dla wszystkich pracowników danego zawodu. Mogą
być zawierane zakładowe lub ponadzakładowe układy zbiorowe. Te ostatnie są za-
wierane przez ponadzakładowe organizacje związkowe i organizacje pracodawców.
Taki układ zbiorowy nie obejmuje pracowników zatrudnionych u pracodawców nie
należących do organizacji pracodawców.
W obecnym stanie prawnym traktowanie przepisu § 13 rozporządzenia jako
ustanawiającego warunek skorzystania z określonych w nim uprawnień spowodo-
wałoby trudności w interpretacji tego przepisu. Nie jest bowiem jasne czy dla speł-
nienia tego warunku wystarczyłoby zawarcie zakładowego zbiorowego układu pracy
w zakładzie pracy zatrudniającym dziennikarzy, czy też wymagane jest zawarcie
układu ponadzakładowego. I w jednym i w drugim wypadku wystąpiłaby nierówność
wobec prawa. Uprawnienia emerytalne pracownika zależałyby od tego czy jego pra-
codawca zawarł układ zbiorowy pracy lub przystąpił do takiego układu.
Przepis § 13 rozporządzenia jest zgodny z art. 53 ust. 3 pkt 4, 54 ust. 1 i 55
ustawy o z. e. p. tylko w przypadku, jeżeli zapis dotyczący objęcia układem zbioro-
wym pracy dziennikarzy rozumie się jako definicję rodzaju pracy dziennikarza. Nawet
w stanie prawnym obowiązującym przed zmianą Kodeksu pracy zwrot „objęty ukła-
dem zbiorowym pracy dziennikarzy” należało rozumieć jako „spełniający warunki
określone w układzie zbiorowym pracy dziennikarzy”. Uprawnienia emerytalne przys-
6
ługiwałyby także w przypadku wygaśnięcia lub rozwiązania układu zbiorowego pracy
dziennikarzy.
W poszczególnych przypadkach mogą występować wątpliwości czy dany pra-
cownik jest dziennikarzem w rozumieniu przepisów emerytalnych. W takiej sytuacji w
ustaleniach faktycznych mogą być pomocne sformułowania nieobowiązującego już
układu zbiorowego pracy dziennikarzy. Dlatego omawiany zwrot nie został wykreślo-
ny przy nowelizacji rozporządzenia.
W przypadku wnioskodawcy nie istnieją wątpliwości co do jego statusu dzien-
nikarza bowiem w dacie osiągnięcia wieku emerytalnego wykonywał on tę samą
pracę, którą wykonywał u tego samego pracodawcy w czasie, kiedy był objęty ukła-
dem zbiorowym pracy dziennikarzy.
Należało zatem uznać za słuszne stanowisko, że prawo do emerytury na
podstawie § 13 rozporządzenia ma dziennikarz, który osiągnął wymagany tym prze-
pisem wiek i ma wymagany okres zatrudnienia, w tym okres pracy dziennikarskiej,
niezależnie od tego czy w dacie spełnienia tych warunków był objęty układem zbio-
rowym pracy dziennikarzy.
Z tych przyczyn kasacja jako bezzasadna podlega oddaleniu na podstawie art.
39312
KPC.
========================================