Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 30 czerwca 1999 r.
II UKN 22/99
Ocena nadmierności wysiłku fizycznego wymaga uwzględnienia możli-
wości fizycznych i psychicznych pracownika, w tym jego wieku i kondycji w
dniu wypadku, która zależy także od tego, czy pracownik przystąpił do pracy po
okresie dłuższego odpoczynku (urlopu), czy też wykonywał ją przemęczony
dotychczasową jej intensywnością i rozmiarem oraz bez odpoczynku przez
dłuższy czas.
Przewodniczący: SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar,
Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 30 czerwca 1999 r. sprawy z po-
wództwa Lucyny B. przeciwko Przedsiębiorstwu Zbożowo-Młynarskiemu „PZZ” D.
S.A. w D. o uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy, na skutek kasacji pozwanego
Przedsiębiorstwa od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych we Wrocławiu z dnia 29 września 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kłodzku wyrokiem z dnia 25 marca 1998 r. ustalił,
że zawał mięśnia sercowego, jakiego doznał w dniu 25 sierpnia 1997 r. Bronisław B.,
był wypadkiem przy pracy oraz sprostował w punkcie 5 protokół powypadkowy nr
14/97, sporządzony w dniu 9 września 1997 r. przez stronę pozwaną, w ten sposób,
że na miejsce zamieszczonych w nim sformułowań orzekł wpisać, że wypadek jest
wypadkiem przy pracy. Sąd pierwszej instancji ustalił, że mąż powódki Bronisław B.
był zatrudniony w pozwanym Przedsiębiorstwie Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego w
D. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku elektryka. Pracę swoją wykonywał
2
w Młynie K. W wyniku powodzi z 7 na 8 lipca 1997 r. woda całkowicie zalała roz-
dzielnię prądową w młynie. Rozdzielnia ta mieści się w pomieszczeniu na parterze,
lecz połączone z nią tablice rozdzielcze znajdują się na każdym piętrze czteropiętro-
wego budynku. Z powodu uszkodzeń spowodowanych powodzią młyn nie mógł
podjąć pracy i konieczne było usunięcie jej skutków. W sierpniu 1997 r. strona poz-
wana skierowała do młyna elektryków i energetyków, których zatrudniała w D. W
dniach od 15 do 17 sierpnia 1997 r. wykonywane były prace mające na celu urucho-
mienie sterowni, zaś prace mające przywrócić sprawność instalacji w pomieszcze-
niach laboratorium, biura, warsztatów były przeprowadzane w dniach: od 4 do 9
sierpnia, od 11 do 15 sierpnia, od 19 do 22 sierpnia i od 28 do 30 sierpnia 1997 r.
Przed powodzią obowiązki elektryka polegały na nadzorowaniu pracy urządzeń i
usuwaniu awarii. W dniu 25 sierpnia 1997 r. mąż powódki rozpoczął pracę o godz. 7
rano. Otrzymał od kierownika młyna polecenie oczyszczenia po powodzi i doprowa-
dzenia do stanu użyteczności rozdzielni prądowej. W ramach tych czynności podłą-
czał sterownie w szafie rozdzielczej mielników, oczyszczał styki, wymieniał zabezpie-
czenia, sprawdzał podłączenia na tablicach rozdzielczych znajdujących się na pię-
trach. Sprawdzanie podłączeń wymagało chodzenia po schodach „co najmniej kilka
razy”. Mąż powódki wymontował również silnik z mieszarki mąki chlebowej. W tym
celu musiał go podnieść, by wyjąć ze śrub. Silnik tego rodzaju waży od 6 do 10 kg.
Około godz. 15 mąż powódki upadł niespodziewanie przed budynkiem portierni
młyna. Przewieziony karetką Pogotowia Ratunkowego do szpitala w K. został przy-
jęty do oddziału wewnętrznego w stanie śmierci klinicznej. W dniu 1 września 1997 r.
Bronisław B. zmarł. Jako przyczynę zgonu podano w historii choroby: zawał mięśnia
sercowego, niewydolność krążenia i oddychania, obrzęk mózgu. Na prośbę rodziny
odstąpiono od sekcji zwłok.
Sąd pierwszej instancji ustalił ponadto, że przed śmiercią mąż powódki nie
chorował na schorzenia układu krążenia. W dniu 9 września 1997 r. strona pozwana
sporządziła protokół powypadkowy [...], w którym stwierdziła, że „zdarzeniu z dnia 25
sierpnia 1997 r. brak przyczyny zewnętrznej” i nie uznała go za wypadek przy pracy.
Jednak zdaniem Sądu Rejonowego przyczyną tą była ciężka praca, którą mąż po-
wódki wykonywał z większą intensywnością. Wprawdzie Bronisław B. miał podwyż-
szoną masę ciała i palił papierosy, a palenie tytoniu i otyłość usposabiają do przed-
wczesnego rozwoju miażdżycy tętnic wieńcowych, lecz wykonywanie krytycznego
dnia takich czynności, jak wchodzenie na piętra czteropiętrowego budynku młyna
3
kilka lub kilkanaście razy w czasie pracy oraz przenoszenie silnika o wadze do 10 kg
stanowiło „duży wysiłek fizyczny” i „znacznie obciążało układ krążenia” Bronisława B.
Przedwczesne zmiany miażdżycowe tętnic wieńcowych oraz w 50% wysiłek fizyczny
podczas pracy spowodowały wystąpienie zawału mięśnia sercowego, który powikła-
ny zaburzeniami krążenia i oddychania oraz obrzękiem mózgu doprowadził do
zgonu. W ocenie Sądu Rejonowego, gdyby mąż powódki nie wykonywał krytycznego
dnia pracy wymagającej wysiłku fizycznego, to niewielkie zmiany miażdżycowe nie
doprowadziłyby do zawału. Oceny przedmiotowego zdarzenia dokonał Sąd Rejono-
wy na podstawie opinii biegłego z dziedziny kardiologii prof. dr med. hab. Bogumiła
H., którą uznał za wszechstronną i wystarczającą, i mimo wniosku strony pozwanej o
dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego, wniosku tego nie uwzględnił.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 29 września 1998 r. oddalił apelację strony pozwanej. Uznał, że zeznania
świadków i opinia biegłego z dziedziny kardiologii pozwalały „z całą stanowczością”
przyjąć Sądowi Rejonowemu, że praca wykonywana przez męża powódki dnia 25
sierpnia 1997 r. stanowiła przyczynę zewnętrzną zawału serca i choć nie była wy-
łączną przyczyną wypadku, to jednak jej udział, wynoszący – według biegłego –
50%, jest wystarczający, by można było uznać zdarzenie za wypadek przy pracy.
Sąd Wojewódzki podniósł również, że opinia biegłego – profesora nauk medycznych,
posiadającego wieloletnią praktykę i ogromną wiedzę zawodową, wyjaśniła dosta-
tecznie wszystkie okoliczności związane ze stanem zdrowia Bronisława B., dlatego
Sąd pierwszej instancji zgodnie z art. 217 § 2 KPC – mógł pominąć środki dowodowe
zgłoszone przez stronę pozwaną. Prawo eliminowania pewnych dowodów wiąże się
ze swobodną oceną dowodów i jeżeli stanowisku sądu towarzyszy uzasadnienie od-
powiadające art. 328 § 2 KPC, nie można mu zarzucić naruszenia prawa proceso-
wego.
W kasacji od powyższego wyroku strona pozwana zarzuciła naruszenie prawa
materialnego polegające na błędnej wykładni art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca
1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.), gdy chodzi o pojęcie przyczyny
zewnętrznej oraz związku przyczynowego między zawałem serca doznanym przez
męża powódki a wykonywanymi przez niego obowiązkami pracowniczymi. Zarzuciła
również naruszenie prawa procesowego – art. 217, 232, 233, 380, 381 i art. 382 oraz
art. 328 § 2 KPC przede wszystkim wskutek niedopuszczenia dowodu z opinii bieg-
4
łych z Zakładu Medycyny Sądowej AM w K. w celu wyjaśnienia, czy praca wykony-
wana przez Bronisława B. dnia 25 sierpnia 1997 r. przekraczała możliwości fizyczne i
psychiczne pracownika i czy wobec tego można przyjąć istnienie związku przyczy-
nowego między tą pracą a zgonem.
Zdaniem strony pozwanej, ocena przyczyn zawału serca jest sprawą bardzo
trudną, dlatego praktyka sądowa pokazuje, że sądy bardzo często korzystają z opinii
kilku biegłych lub zespołów biegłych. Niezrozumiałe jest więc stanowisko Sądu Wo-
jewódzkiego, będącego sądem merytorycznym, nie dopuszczające - mimo kilkakrot-
nych wniosków strony pozwanej – dowodu z opinii innych biegłych w celu ustalenia
przyczyny zewnętrznej wypadku i związku przyczynowego między pracą poszkodo-
wanego dnia 25 sierpnia 1997 r. a zawałem serca, który doprowadził do zgonu. Tego
rodzaju postępowanie uniemożliwiło dokładne wyjaśnienie okoliczności istotnych dla
rozstrzygnięcia sprawy. Sąd Wojewódzki nie miał podstaw, by odmówić przeprowa-
dzenia zgłoszonego dowodu, gdyż z punktu widzenia wiedzy medycznej nie był w
stanie sam ocenić zasadności zarzutów strony pozwanej skierowanych pod adresem
opinii prof. Bogumiła H. Natomiast pogląd tego Sądu, iż brak wcześniejszego lecze-
nia się Bronisława B. z powodu schorzeń układu krążenia świadczy o nieistnieniu
schorzeń tego układu, jest błędny. Biegły prof. Bogumił H. stwierdził bowiem, że u
męża powódki występowały zmiany miażdżycowe (choć mogły nie dawać objawów
bólowych) oraz że czynnikami ryzyka ich rozwoju było palenie papierosów i podwyż-
szona masa ciała. Jeżeli więc miażdżyca tętnic wieńcowych była schorzeniem sa-
moistnym, to zawał serca, który był skutkiem tej choroby, nie mógł być spowodowany
przyczyną zewnętrzną, ale właśnie chorobą samoistną.
Ponadto strona pozwana zarzuciła, że Sąd Wojewódzki, upatrując w warun-
kach pracy przyczyny zewnętrznej, pominął to, że w dniu 25 sierpnia 1997 r. mąż
powódki nie wykonywał żadnych czynności, których nie wykonywałby normalnie w
ramach swoich obowiązków pracowniczych, a czynnością, którą biegły i Sąd Woje-
wódzki uznali za wykraczającą poza te czynności, było wymontowanie i podniesienie
silnika o nieustalonej wadze, ale nie przekraczającej 10 kg. Nie można jednak uznać,
że była to praca wymagająca nadmiernego wysiłku fizycznego. Pojęcie „nadmierne-
go wysiłku fizycznego” nie jest bowiem pojęciem abstrakcyjnym, lecz wymaga odnie-
sienia do konkretnej sytuacji i możliwości organizmu określonego pracownika. Gdy
chodzi o męża powódki, był on młodym mężczyzną, który w dniu wypadku pierwszy
raz podjął pracę po dwutygodniowym urlopie spędzonym nad morzem. Nie był więc
5
przemęczony długotrwałym wykonywaniem obowiązków, a czynności związane z
usuwaniem awarii silników wykonywał przedtem wielokrotnie. Poza tym awaria młyna
wywołana powodzią nie spowodowała większej „wysiłkowości” prac elektrycznych niż
w przypadku awarii z innych przyczyn. Zwiększył się jedynie zakres prac i czas ich
trwania. Nie wiązały się one jednak z nadmiernym wysiłkiem fizycznym ani z prze-
męczeniem czy też z zagrożeniem porażenia i mogącym stąd wynikać stresem, gdyż
odbywały się przy wyłączeniu elektryczności.
Przytaczając powyższe zarzuty i argumenty strona pozwana wniosła o zmianę
zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa wraz z zasądzeniem kosztów procesu
lub o uchylenie tego wyroku (ewentualnie także wyroku Sądu pierwszej instancji) i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów postę-
powania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest zasadna.
Przede wszystkim należy przyznać rację twierdzeniu strony pozwanej, że Sąd
Wojewódzki nie rozważył w sposób wszechstronny wszystkich okoliczności mających
wpływ na ocenę zdarzenia jako wypadku przy pracy z punktu widzenia koniecznego
jego elementu, którym jest przyczyna zewnętrzna, gdyż błędnie zinterpretował art. 6
ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.).
Niedookreślony charakter wyrażenia „przyczyna zewnętrzna” nastręczał w
przeszłości w praktyce wiele wątpliwości, w szczególności zaś wzbudzało sprzeciw
wąskie ujmowanie tego pojęcia, ograniczające się do utożsamiania przyczyny zew-
nętrznej z działaniem sił przyrody, ruchem maszyn i urządzeń, zachowaniem innego
pracownika. Pozostawały wtedy bowiem poza zasięgiem ustawy sytuacje, w których
szkoda była następstwem wysiłku pracownika i jego energii wkładanych w proces
pracy. Dlatego Sąd Najwyższy, dostrzegając te aspekty, w uchwale składu siedmiu
sędziów z dnia 11 lutego 1963 r., III PO 15/62 (OSNCP 1963 z. 10, poz. 215) przyjął,
że przyczyną sprawczą – zewnętrzną wypadku przy pracy może być każdy czynnik
zewnętrzny (to znaczy nie wynikający z wewnętrznych właściwości człowieka) zdolny
wywołać w istniejących warunkach szkodliwe skutki. W tym znaczeniu – zdaniem
Sądu Najwyższego – przyczyną zewnętrzną może być nie tylko narzędzie pracy, ma-
6
szyna, siły przyrody, ale także praca i czynności samego poszkodowanego (np. jego
potknięcie się, odruch). Taką przyczyną jest również nadmierny wysiłek pracownika,
za który u człowieka dotkniętego schorzeniem samoistnym może być uważana praca
wykonywana także jako codzienne zadanie w warunkach normalnych, gdyż nadmier-
ność wysiłku pracownika powinna być oceniana przy uwzględnieniu jego indywidual-
nych właściwości – aktualnego stanu zdrowia i sprawności ustroju.
Powyższa uchwała zapoczątkowała szersze rozumienie pojęcia „przyczyna
zewnętrzna”, czego wyrazem są późniejsze orzeczenia Sadu Najwyższego, np. wy-
rok z 10 lutego 1977 r., III PRN 194/76 (OSNCP 1977 z. 10, poz. 196) i wyrok z dnia
25 stycznia 1977 r., III PRN 47/76 (PiZS 1977 Nr 1, s. 44-46), uznające nadmierny
wysiłek fizyczny za przyczynę zewnętrzną, a zwłaszcza wyrok z dnia 13 stycznia
1977 r., III PZP 15/76 (PiZS 1978 Nr 1, s. 44), w którym Sąd Najwyższy wyraził pog-
ląd, że czynnikiem o charakterze przyczyny zewnętrznej może być nadmierny – przy
uwzględnieniu stanu zdrowia pracownika – wysiłek podejmowany przezeń przy wy-
konywaniu pracy i zdeterminowany szczególnymi jej warunkami i rodzajem, jeżeli stał
się istotną i współdecydującą przyczyną zawału serca.
Przedstawiony kierunek wykładni pojęcia „przyczyna zewnętrzna” i szerokie jej
ujmowanie utrzymały się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, o czym przekonują nie
tylko orzeczenia z dnia 12 sierpnia 1983 r., II PRN 8/83 (PiZS 1984 Nr 11, s. 40) i z
dnia 4 maja 1984 r., II PRN 6/84 (Służba Pracownicza 1985 Nr 1, s. 28), lecz także
orzeczenia późniejsze i zupełnie współczesne. Tytułem przykładu można wskazać
wyrok z dnia 9 lipca 1991 r., II PRN 3/91 (Przegląd Sądowy 1992, Nr 7-8), według
którego nadmierny wysiłek fizyczny nie jest pojęciem abstrakcyjnym , które odnosi
się do jakiegoś nie sprecyzowanego bliżej stopnia ogólnej odporności organizmu
ludzkiego, lecz musi być odnoszone do konkretnych możliwości psychicznych i fi-
zycznych danego pracownika. Żeby jednak zawał serca mógł być uznany za wypa-
dek przy pracy, konieczne jest ustalenie – w przypadku osoby dotkniętej schorze-
niem samoistnym – że wystąpiła przyczyna zewnętrzna, która choćby przyczyniła się
do powstania lub przyspieszenia zawału. Nie można jednak przyjąć wykonywanej
normalnie pracy za przyczynę zewnętrzną zawału serca u pracownika cierpiącego na
chorobę wieńcową (wyrok z dnia 16 kwietnia 1997 r., II UKN 66/97, OSNAPiUS 1998
nr 2, poz. 53). Na konieczność istnienia nadmiernego wysiłku fizycznego (lub głębo-
kiego stresu psychicznego) jako przyczyny zewnętrznej zawału serca zwrócił również
uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 października 1997 r., II UKN 281/97
7
(OSNAPiUS 1998 nr 15, poz. 456). W tezie tego wyroku Sąd Najwyższy stwierdził,
że kwalifikacja prawna zawału serca jako wypadku przy pracy wymaga wykazania,
że przyczyna zewnętrzna tego zdarzenia pozostawała w związku z wykonywaniem
obowiązków pracowniczych, zaś w uzasadnieniu podniósł, że zawał serca jest na
ogół i w przeważającej liczbie przypadków wynikiem rozwoju samoistnych schorzeń
kardiologicznych, w związku z czym przyjęcie związku między zawałem serca a wy-
konywaniem obowiązków pracowniczych jest możliwe „tylko w jednoznacznie pot-
wierdzonych przypadkach gwałtownego i oczywiście nadmiernego wysiłku fizyczne-
go bądź wystąpienia głębokiego stresu psychicznego, związanych z szeroko rozu-
mianymi warunkami wykonywania pracy zawodowej”. W orzeczeniu tym Sąd Naj-
wyższy podtrzymał również dotychczasowe poglądy co do tego, że przyczyna zew-
nętrzna związana z pracą nie musi być przyczyną wyłączną, wystarczy natomiast, że
„miała istotny lub współsprawczy charakter w powstaniu zawału serca”. Również w
wyroku z dnia 5 lutego 1997 r., II UKN 85/96 (OSNAPiUS 1997 nr 19, poz. 386), po-
wołanym w uzasadnieniu Sądu Wojewódzkiego, Sąd Najwyższy nie odstąpił od pog-
lądu, że praca wykonywana jako codzienne zadanie w warunkach normalnych może
być uznana za przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy pracownika dotkniętego
schorzeniem samoistnym, jeżeli stanowiła dla niego nadmierny wysiłek fizyczny.
Strona pozwana zarzuciła w kasacji, że Sąd Wojewódzki błędnie i sprzecznie
z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 z e
zm.) uznał, że samo tylko wykonywanie pracy przez Bronisława B. było wystarcza-
jące do przyjęcia przyczyny zewnętrznej zawału serca, pominął natomiast warunki jej
wykonywania i związany z nimi element intensywności wysiłku fizycznego wkładane-
go w pracę. Zarzut ten jest trafny. Jak bowiem wynika z wykładni pojęć „przyczyna
zewnętrzna” i „związek z pracą”, przyjętej zarówno w przedstawionym wyżej orzecz-
nictwie Sądu Najwyższego jak i w piśmiennictwie (J.Krzyżanowski: Jeszcze o „przy-
czynie zewnętrznej” jako jednej z przesłanek warunkującej uznanie zdarzenia za wy-
padek przy pracy, PiZS 1978, Nr 12, s. 59-65, T.Kasiński: Pojęcie wypadku przy
pracy w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego, PiZS 1978 Nr 1, s. 41-50,
G.Szymańska: Zawał serca jako wypadek przy pracy na tle orzecznictwa Sądu Naj-
wyższego, PiZS 1984 Nr 11, s. 36-42, K.Michaluk: Przyczyny zewnętrzne wypadków
przy pracy, PiZS 1987 Nr 4, s. 35-41), wypadek przy pracy w rozumieniu ustawy
może zdarzyć się również podczas zwykłych czynności pracownika, lecz w warun-
8
kach ich wykonywania musi powstać czynnik zewnętrzny, to znaczy istniejący poza
organizmem pracownika, który był przyczyną sprawczą określonego skutku. W przy-
padku zawału serca za taki czynnik może być uznany nadmierny wysiłek fizyczny
pracownika spowodowany, na przykład intensywnością i tempem pracy, dźwignię-
ciem ciężaru, niewygodną, wymuszoną pozycją ciała. Konieczne jest jednak także,
by właśnie ów czynnik stał się istotną i współdecydującą przyczyną skutku w postaci
zawału serca.
Z tego punktu widzenia strona pozwana słusznie zarzuciła zaskarżonemu wy-
rokowi zwłaszcza naruszenie przepisów art. 217, art. 233 i pozostającego z nimi w
związku art. 382 KPC. Sąd Wojewódzki rzeczywiście bowiem nie rozważył wszechs-
tronnie wszystkich istotnych okoliczności faktycznych sprawy, wbrew istniejącym do-
wodom przyjął za Sądem Rejonowym, że dnia 25 sierpnia 1997 r. mąż powódki wy-
konywał pracę w nietypowych, szczególnych warunkach, gdyż kilka lub kilkanaście
razy w ciągu dnia pracy wchodził na piętra czterokondygnacyjnego budynku i pod-
niósł silnik o wadze do 10 kg, a przede wszystkim Sąd Wojewódzki nie dopuścił do-
wodu z opinii innego biegłego, choć charakter sprawy wymagał tego i choć strona
pozwana kilkakrotnie wnosiła o to.
Z zeznań świadka Stanisława B. – kierownika młyna wynika, że czynności wy-
konywane dnia 25 czerwca 1997 r. przez męża powódki polegały na podłączaniu
sterowania mlewników, oczyszczaniu styków, wymianie zabezpieczeń, sprawdzeniu
podłączeń na tablicach rozdzielczych na piętrach i łączyły się „z pewnym wysiłkiem
fizycznym, czyli chodzeniem po schodach”. Z zeznań tego świadka nie wynika jed-
nak, ile było tablic na każdym piętrze i ile razy mąż powódki musiał wejść na każde
piętro w czasie 8 godzin pracy. Świadek Tomasz R. – nadmłynarz zeznał, że Bronis-
ław B. wykonywał krytycznego dnia typowe prace elektryczne oraz że „musiał dźwig-
nąć silnik o wadze 6-10 kg, żeby go wyjąć ze śrub”. Nie wiadomo jednak, na jaką
wysokość podniósł silnik, jak długo musiał go trzymać i czy trzymał go np. w górze.
Wprawdzie świadek ten zeznał również, że przed powodzią mąż powódki „był mniej
obciążony pracą”, ale jednocześnie stwierdził, że zwolnienie drugiego elektryka za-
trudnionego w młynie” „nie łączyło się z obciążeniem Bronisława B. większą pracą”,
gdyż prawie codziennie przyjeżdżali do usuwania awarii elektrycy z Z. i D. Wreszcie,
według relacji świadka Piotra P. – specjalisty do spraw BHP mąż powódki wykonywał
krytycznego dnia prace związane z podłączeniem sterowania w szafie rozdzielczej
mlewników. Praca ta wymagała chodzenia po schodach, jednak świadkowi nie wia-
9
domo, ile razy i na które piętro. Mlewniki są na pierwszym piętrze, a rozdzielnia poza
budynkiem młyna, w odległości około 15 m od wejścia do budynku.
Przytoczone zeznania – ze względu na ich małą szczegółowość – należy
uznać za niewystarczające dla ustalenia, że krytycznego dnia praca męża powódki
wiązała się z nadmiernym dla jego organizmu wysiłkiem fizycznym. Ponadto, jeżeli
ocena nadmierności wysiłku fizycznego zależy od konkretnych możliwości fizycznych
i psychicznych danego pracownika, to nie można pominąć tego, że Bronisław B. był
młodym człowiekiem (miał 42 lata), a wypadek zdarzył się pierwszego dnia po po-
wrocie z dwutygodniowego urlopu spędzonego nad morzem. Bez dokładnego usta-
lenia wszystkich niezbędnych okoliczności dotyczących intensywności, uciążliwości i
wysiłkowości wykonywanych czynności oraz stanu organizmu i kondycji zmarłego
pracownika nie można prawidłowo rozstrzygnąć, czy jego wysiłek związany z pracą
krytycznego dnia był nadmierny i stanowił istotną i współdecydującą przyczynę za-
wału serca. W związku z tym materiał dowodowy, jakim dysponował biegły z dziedzi-
ny kardiologii, był również niepełny i nie mógł stanowić podstawy do wydania miaro-
dajnej opinii. Zasadnie zatem strona pozwana zarzuciła naruszenie art. 233 § 1 i art.
382 w związku z art. 217 § 2 KPC. Sąd Wojewódzki nie mógł bowiem pominąć do-
wodu z opinii innego biegłego (instytutu naukowego), o co kilkakrotnie i we właści-
wym czasie wnosiła strona pozwana, jeżeli sporne okoliczności sprawy nie zostały
dostatecznie wyjaśnione. W takiej też sytuacji nie mógł poprzestać na materiale do-
wodowym zebranym w postępowaniu pierwszej instancji.
Naruszenie przez Sąd Wojewódzki art. 6 ust. 1 ustawy o świadczeniach z ty-
tułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych i wskazanych wyżej przepisów
prawa procesowego wystarczało do uwzględnienia kasacji. Dlatego też szczegółowe
odniesienie się do zarzutów dotyczących naruszenia art. 232, art. 380 i art. 381 KPC,
jako zarzutów mniejszej wagi, Sąd Najwyższy uznał za zbędne. Należy jedynie zau-
ważyć, że przepisy te stanowią dla stron gwarancję ich uprawnień procesowych w
zakresie dowodzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, przeto powinny być
respektowane.
Z tych wszystkich względów i na podstawie art. 39313
§ 1 KPC Sąd Najwyższy
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania.
========================================