Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 sierpnia 1999 r.
I PKN 185/99
Za szczególną okoliczność uzasadniającą przyjęcie sprzeczności żąda-
nia przywrócenia do pracy z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem prawa (art. 8 KP) nie może być uznany niewiel-
ki stopień naruszenia przez pracodawcę przepisów o wypowiadaniu umów o
pracę.
Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie: SN Józef Iwulski
(sprawozdawca), SA Katarzyna Gonera.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 4 sierpnia 1999 r. sprawy z powódz-
twa Mirosławy S. przeciwko Publicznej Szkole Podstawowej [...] w W. o przywrócenie
do pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 24 listopada 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania
oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Wałbrzychu wyrokiem z dnia 7 lipca 1998 r. [...]
zasądził na rzecz powódki Mirosławy S. od pozwanej Publicznej Szkoły Podstawowej
[...] w W. kwotę 1 627, 20 zł tytułem odszkodowania w związku z wadliwym rozwią-
zaniem umowy o pracę oraz 200 zł kosztów postępowania. Sąd Rejonowy nie
uwzględnił żądania przywrócenia do pracy. Sąd ustalił, że powódka była zatrudniona
w pozwanej Szkole od 1 września 1994 r. na stanowisku intendentki. Pismem z dnia
11 grudnia 1997 r. strona pozwana zawiadomiła Zarząd Oddziału Związku Nauczy-
cielstwa Polskiego o zamiarze wypowiedzenia powódce umowy o pracę. W dniu 15
grudnia 1998 r. Zarząd Oddziału przedstawił stronie pozwanej swoje zastrzeżenia.
Pozwana zwróciła się do Zarządu Głównego ZNP (pismo z 12 stycznia 1998 r.). Za-
2
rząd Główny ZNP wyraził swoje stanowisko w piśmie, które strona pozwana otrzy-
mała w dniu 23 stycznia 1998 r. Jednakże dzień wcześniej (22 stycznia 1998 r.) poz-
wana wypowiedziała powódce umowę o pracę, wskazując jako jego przyczynę trzy-
krotną odmowę podpisania nowego zakresu czynności i obowiązków. Sąd pierwszej
instancji uznał, że strona pozwana naruszyła art. 38 § 5 KP, gdyż organ związku za-
wodowego przedstawił swoje stanowisko w piśmie z dnia 20 stycznia 1998 r., które
niezwłocznie wysłał pocztą kurierską do strony pozwanej. Dotarło ono do strony poz-
wanej w dniu 23 stycznia 1998 r., a wypowiedzenie zostało dokonane dzień wcześ-
niej. Sąd pierwszej instancji uznał jednak, że wypowiedzenie umowy o pracę było
uzasadnione, a jedynie naruszono wymagania formalne. Przyjął, że powódka nie
podlegała szczególnej ochronie, gdyż Zarząd Ogniska ZNP, którego była członkiem,
nie jest zarządem zakładowej organizacji związkowej. Dlatego uznał, że zasadne jest
zasądzenie tylko odszkodowania, a nie przywrócenie powódki do pracy.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu roz-
poznawał apelacje obu stron. Wyrokiem z dnia 24 listopada 1998 r. [...] sprostował
oczywistą omyłkę w wyroku Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że uchylił wydany
poprzednio w sprawie wyrok zaoczny. Nadto podwyższył zasądzone na rzecz po-
wódki odszkodowanie do kwoty 1 955,10 zł i oddalił w pozostałym zakresie apelację
powódki oraz w całości apelację strony pozwanej. Sąd drugiej instancji uznał, że od-
mowa podpisania przez powódkę zakresu czynności stanowiła uzasadnioną przy-
czynę wypowiedzenia jej umowy o pracę. Proponowany zakres czynności nie zmie-
niał stanowiska powódki i charakteru jej pracy. W istocie stanowił tylko sprecyzowa-
nie jej obowiązków pracowniczych. Nie była to więc zmiana warunków pracy wyma-
gająca dokonania wypowiedzenia zmieniającego. Sąd drugiej instancji podzielił
ocenę prawną, że strona pozwana naruszyła art. 38 § 3 i 5 KP, dokonując wypowie-
dzenia bez wyczekania na stanowisko ogólnokrajowej organizacji związkowej. Uznał
jednak, że występowały przesłanki do orzeczenia o odszkodowaniu w miejsce żąda-
nego przywrócenia do pracy (art. 4771
§ 2 KP w związku z art. 45 i 8 KP).
Kasację od tego wyroku wniosła powódka. Zarzuciła naruszenie art. 38 § 1-5
KP przez jego błędną wykładnię i ocenę prawidłowości rozwiązania umowy o pracę z
powódką mimo braku zgody organizacji związkowej, zwłaszcza wobec tego, że po-
wódka podlegała szczególnej ochronie z mocy art. 32 ustawy o związkach zawodo-
wych. Powódka zarzuciła też naruszenie art. 4881
§ 2 KPC (w uzasadnieniu kasacji
art. 4771
§ 2 KPC) oraz art. 45 i 471
KP przez zasądzenie odszkodowania w miejsce
3
żądanego przywrócenia do pracy. Powódka zarzuciła wreszcie naruszenie art. 98
KPC przez zaniechanie zasądzenia na jej rzecz kosztów procesu, które w kwocie
200 zł zasądził Sąd pierwszej instancji. W uzasadnieniu kasacji powódka wywiodła,
że pełniła funkcję w Zarządzie Ogniska ZNP jako zakładowej organizacji związkowej
przy pozwanej Szkole. Była więc jej zdaniem, objęta szczególną ochroną trwałości
stosunku pracy. Powódka wywiodła, że "nie naruszyła przepisu art. 8 KP ani też art.
100 KP, bo nałożony na nią rozszerzony zakres czynności wykonywała, a tylko go
remonstrowała".
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji i przyznanie kosztów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest sporządzona niestarannie. Wielokrotnie mylone są w niej przepi-
sy, a uzasadnienie nie odnosi się do wszystkich zarzutów. W szczególności, prak-
tycznie w ogóle brak uzasadnienia w zakresie naruszenia art. 98 KPC (pomijając już
to, że przepis ten ma kilka paragrafów). Powódka nie dostrzega, że Sąd drugiej ins-
tancji nie zmienił wyroku Sądu pierwszej instancji w zakresie rozstrzygnięcia o kosz-
tach postępowania. Zasądzona na rzecz powódki kwota 200 zł z tego tytułu pozos-
tała nie zmieniona. Sąd drugiej instancji nie orzekł natomiast o kosztach procesu w
tej instancji. Tym samym, zarzuty kasacyjne w tym zakresie nie mają przedmiotu zas-
karżenia, pomijając już, że w postępowaniu apelacyjnym Sąd drugiej instancji
uwzględnił apelację powódki tylko częściowo, a oddalił apelację strony pozwanej.
Mógł więc, zgodnie ze stosowanym odpowiednio art. 100 KPC, znieść między stro-
nami koszty postępowania w instancji.
W istocie, niezrozumiały jest zarzut naruszenia art. 38 § 1-5 KP, skoro Sądy
obu instancji prawidłowo przyjęły, że pracodawca naruszył w szczególności art. 38 §
3 i 5 KP, gdyż dokonał wypowiedzenia bez wyczekania odpowiedniego czasu na
przedstawienie stanowiska ogólnokrajowej organizacji związkowej (por. teza XIII e w
związku z tezą IX i X uchwały pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1978 r., V PZP 6/77, OSNCP 1977 r. z. 8, poz.
127).
Nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.), pomijając już to, że również
nie wskazano, o którą z jednostek redakcyjnych tego przepisu chodzi. Sąd Rejonowy
4
ocenił (a Sąd drugiej instancji pogląd ten zaakceptował), że powódka nie była człon-
kiem zarządu zakładowej organizacji związkowej w rozumieniu art. 32 ust. 1 ustawy
o związkach zawodowych, gdyż takim zarządem nie jest Zarząd Ogniska ZNP.
Funkcję zarządu zakładowej organizacji związkowej w strukturze organizacyjnej tego
związku spełnia Zarząd Oddziału ZNP, którego powódka nie była członkiem. Pomi-
jając już to, że ten zarzut kasacji nie został szczegółowo uzasadniony, należy stwier-
dzić, że prawna ocena Sądów obu instancji w tym zakresie jest prawidłowa. Zgodnie
ze statutem Związku Nauczycielstwa Polskiego (art. 28 ust. 1) funkcje zarządu zak-
ładowej organizacji związkowej spełnia Zarząd Oddziału tego Związku i nie zmienia
tej kwalifikacji przekazanie niektórych uprawnień związkowych do Zarządu Ogniska.
Szczególnej ochronie z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych podlegają
tylko członkowie organów, które pełnią funkcje zarządu zakładowej organizacji
związkowej. Członkowie niższych jednostek organizacyjnych (organów) związku
zawodowego takiej ochronie nie podlegają (por. np. wyrok z dnia 13 kwietnia 1976 r.,
I PRN 10/76, OSNCP 1976 z. 11, poz. 256).
W kasacji nie zostały zgłoszone zarzuty dotyczące naruszenia prawa proce-
sowego w zakresie odnoszącym się do ustaleń faktycznych, stanowiących podstawę
zaskarżonego wyroku. Sąd Najwyższy jest więc związany tymi ustaleniami (art. 39311
KPC). Sąd pierwszej instancji ustalił, że zaproponowany powódce nowy zakres
czynności nie zmieniał istotnych warunków jej pracy. Sąd drugiej instancji ustalenia
te zaaprobował. Tym ustaleniem Sąd Najwyższy jest związany, a wobec tego należy
uznać za prawidłową ocenę prawną, że w takim stanie faktycznym strona pozwana
nie miała obowiązku dokonywania wypowiedzenia zmieniającego. Sądy ustaliły, że
powódka kilkakrotnie odmówiła podpisania zakresu czynności. Wywody apelacji, że
tak nie było, a powódka jedynie remonstrowała przeciwko nowemu zakresowi czyn-
ności są sprzeczne z ustaleniami Sądów. W takim stanie faktycznym za prawidłową
należy uznać ocenę, że istniała rzeczywista przyczyna uzasadniająca wypowiedze-
nie umowy o pracę. Zgłoszony w kasacji zarzut naruszenia art. 45 KP (powinno być
art. 45 § 1 KP) jest więc bezzasadny.
Również nie jest usprawiedliwioną podstawą kasacji zarzut naruszenia art.
4771
§ 2 KPC. Jest to przepis proceduralny, który pozwala na zasądzenie innego z
alternatywnie przysługujących pracownikowi roszczeń, niż przez niego żądane. Ten
przepis został więc przez Sądy prawidłowo zastosowany, gdyż sam w sobie nie za-
wiera on przesłanek nieuwzględnienia żądania (por. uchwała z dnia 30 marca 1994
5
r., I PZP 40/93, OSNCP 1994 r. z. 12, poz. 230; wyrok z dnia 18 stycznia 1996 r., I
PRN 103/95, OSNAPiUS 1996 r. nr 15, poz. 210; wyrok z dnia 27 lutego 1997 r., I
PKN 17/97, OSNAPiUS 1997 r. nr 21, poz. 416 i wyrok z dnia 6 sierpnia 1998 r., I
PKN 269/98, OSNAPiUS 1999 r. nr 17, poz. 550). Istotą zastosowania tego przepisu
jest uznanie, że roszczenie zgłoszone przez pracownika jest nieuzasadnione. Jeżeli
więc pracownik wnosi o przywrócenie do pracy, to stosując proceduralną konstrukcję
z art. 4771
§ 2 KPC sąd może zasądzić odszkodowanie, gdy zgłoszone żądanie uzna
za nieuzasadnione. Takiej oceny może dokonać na podstawie przepisów prawa ma-
terialnego. Sądy tak uczyniły, stosując art. 8 KP i uznając, że roszczenie powódki
przywrócenia do pracy jest sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
prawa lub zasadami współżycia społecznego. W tym zakresie kasacja wskazuje w
uzasadnieniu, że naruszono art. 8 KP. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku w tej
części jest lakoniczne i w istocie tylko akceptuje wykładnię Sądu pierwszej instancji.
Ten Sąd uznał, że przeciwko przywróceniu powódki do pracy przemawia zasadność
dokonanego wypowiedzenia i naruszenie "jedynie przepisów formalnych" przy jego
dokonaniu. W kasacji uważa się, że powódka "nie naruszyła przepisu art. 8 KP, ...
nałożony na nią rozszerzony zakres czynności wykonywała, a tylko go remonstro-
wała". Zgodnie z art. 45 § 1 KP, jeżeli wypowiedzenie narusza przepisy o rozwiązy-
waniu umów o pracę w tym trybie, sąd pracy - stosownie do żądania pracownika -
orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia albo o przywróceniu do pracy lub o odsz-
kodowaniu. Nie można przyjąć, że sama zasadność wypowiedzenia umowy o pracę,
przy naruszeniu przepisów dotyczących tego wypowiedzenia, oznacza sprzeczność
żądania przywrócenia do pracy z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem prawa. Za szczególną okoliczność uzasadniającą
przyjęcie takiej konstrukcji nie może być także uznany niewielki stopień naruszenia
przepisów o wypowiadaniu. Prawo pracy nie różnicuje bowiem w tym względzie sy-
tuacji prawnej pracownika w zależności od stopnia naruszenia prawa przez praco-
dawcę. Zastosowana przez Sądy konstrukcja prawna nie była więc prawidłowa. Sądy
nie dokonały natomiast oceny stanu prawnego w płaszczyźnie art. 45 § 2 KP. Prze-
pis ten pozwala zasądzić na rzecz pracownika odszkodowanie w miejsce żądanego
przywrócenia do pracy i nie wymaga uznania, że żądanie przywrócenia do pracy jest
nieuzasadnione. Wystarczające jest, że nie jest ono celowe. Zakres swobody sądu w
stosowaniu tego przepisu jest więc o wiele szerszy.
6
Z tych względów na podstawie art. 39313
§ 1 KPC oraz art. 108 § 2 KPC zas-
karżony wyrok podlegał uchyleniu, a sprawa przekazaniu Sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
========================================