Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 28 października 1999 r.
II UKN 174/99
Sformułowanie podstawy wznowienia w sposób odpowiadający przepi-
som art. 401-404 KPC nie oznacza oparcia skargi na ustawowej podstawie
wznowienia, jeżeli już z samego jej uzasadnienia wynika, że podnoszona pods-
tawa nie zachodzi. Taka skarga jako nieoparta na ustawowej podstawie wzno-
wienia podlega odrzuceniu (art. 410 § 1 KPC).
Przewodniczący: SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 28 października 1999 r. sprawy z
wniosku Alfonsa W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S.
o rentę inwalidy wojennego, na skutek kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu
Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 22 grudnia 1998 r. [...]
p o s t a n o w i ł:
o d d a l i ć kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie wyro-
kiem z dnia 2 kwietnia 1997 r. oddalił odwołanie Alfonsa W. od decyzji Oddziału Zak-
ładu Ubezpieczeń Społecznych w S. z dnia 18 grudnia 1996 r. w przedmiocie odmo-
wy prawa do renty dla inwalidy wojennego. Apelację wnioskodawcy od powyższego
wyroku oddalił Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 20 stycznia 1998 r. Pos-
tanowieniem z dnia 19 marca 1998 r. Sąd ten odrzucił kasację wnioskodawcy jako
wniesioną przez osobę nieuprawnioną, z pominięciem przymusu adwokacko-rad-
cowskiego, zaś Sąd Najwyższy oddalił jego zażalenie postanowieniem z dnia 25
czerwca 1998 r., doręczonym skarżącemu w dniu 16 października 1998 r.
2
W tym stanie sprawy wnioskodawca pismem z dnia 23 października 1998 r.,
nadanym w placówce pocztowej w dniu 2 listopada 1998 r., złożył skargę o wznowie-
nie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia
20 stycznia 1998 r., wskazując na nieważność postępowania przed Sądem pierwszej
instancji z powodu niemożności działania wskutek naruszenia przepisów prawa, a w
przypadku drugiej instancji, z powodu braku należytej reprezentacji.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że skarga o wznowienie postępowania została
wniesiona po upływie trzymiesięcznego terminu określonego w art. 407 KPC, rozpo-
czynającego swój bieg z dniem, w którym strona dowiedziała się o wyroku, i odrzucił
ją jako spóźnioną. Ustalił bowiem, że wnioskodawca otrzymał odpisy wyroków Sądu
Wojewódzkiego w dniu 22 maja 1997 r., Sądu Apelacyjnego w dniu 12 lutego 1998
r., natomiast skargę o wznowienie postępowania nadał na pocztę w dniu 2 listopada
1998 r.
W kasacji skarżący, żądając uchylenia postanowienia Sądu Apelacyjnego i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, powołał się na naruszenie przepisu
art. 407 KPC "przez przyjęcie za podstawę wydania zaskarżonego postanowienia
wadliwie obliczonego terminu doręczenia wyroku". Postulował przyjęcie jako począt-
kowej daty biegu otwartego terminu do wniesienia skargi o wznowienie postępowania
daty odebrania z placówki pocztowej (w dniu 16 października 1998 r.) postanowienia
Sądu Najwyższego odrzucającego kasację. W odniesieniu do tego zdarzenia bowiem
termin został zachowany.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Instytucja wznowienia postępowania opiera się na przysługującej poza tokiem
instancji skardze o presumpcję wadliwego procesu i zastąpienie zapadłego orzecze-
nia orzeczeniem nowym. Nadzwyczajny charakter tego środka prawnego, skierowa-
nego przeciwko prawomocnemu wyrokowi powoduje, że przywrócenie stanu sprzed
zamknięcia ulegającemu wznowieniu postępowania sądowego może nastąpić wy-
łącznie z powodów ściśle określonych w ustawie. Uwzględniają one konieczność
wywołania na nowo procesu dotkniętego brakami formalnymi (nieważnością), bez
względu ich wpływ na rozstrzygnięcie (art. 401 pkt 1 i 2 KPC), właściwe przyczyny
restytucyjne (art. 403 KPC) oraz fakt wydania wyroku na podstawie aktu normatyw-
3
nego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, umową
międzynarodową lub ustawą (art. 4011
KPC).
Wniesienie skargi o wznowienie postępowania ograniczone jest terminem.
Jest to termin trzymiesięczny, którego początek odnosi się do momentu powzięcia
przez stronę wiadomości – w zależności od podstawy wznowienia – o podstawie
wznowienia albo o skutkach wadliwie toczącego się postępowania. Termin do wnie-
sienia skargi o wznowienie postępowania, zakończonego prawomocnym wyrokiem
zamykającym postępowanie poczytywane przez stronę jako nieważne jest dotrzyma-
ny, jeżeli skarga zostanie wniesiona do sądu właściwego przed upływem trzech mie-
sięcy od dnia powzięcia wiadomości o wydaniu wyroku.
Po wniesieniu skargi o wznowienie postępowania sąd dokonuje jej kontroli z
punktu widzenia zachowania warunków formalnych określonych w art. 409 KPC, to-
też skarżący zobowiązany jest wykazać w niej - pod rygorem odrzucenia skargi -
przesłanki dopuszczalności wznowienia. Oznacza to oparcie skargi na ustawowej
podstawie oraz podanie okoliczności, w odniesieniu do których sąd stwierdza zacho-
wanie terminu. Sąd dokonujący badania przyjmuje, że strona dotrzymała terminu do
wniesienia skargi o wznowienie postępowania z przyczyn nieważności wówczas, gdy
jest niewątpliwe, że skarga została złożona przed upływem trzech miesięcy od daty
dowiedzenia się przez wnoszącego skargę o wyroku zapadłym w sprawie, w której
nie był należycie reprezentowany albo wskutek naruszenia przepisów prawa pozba-
wiony był możności działania.
Termin liczony a tempore scienciae wymaga założenia, że fakt, z którym
prawo wiąże początek jego biegu, jest niewątpliwy, a przesłanka ta zostaje wykazana
wówczas, gdy strona wykaże niewiedzę o toczącym się wadliwie postępowaniu, wy-
wołaną brakiem należytej reprezentacji albo pozbawieniem możności działania. To
wymaganie pozostaje w związku z treścią art. 401 pkt 2 in fine KPC, stanowiącym o
zakazie żądania wznowienia postępowania, jeżeli przed uprawomocnieniem się wy-
roku ustała niemożność działania lub brak reprezentacji został podniesiony w drodze
zarzutu.
W świetle powyższych rozważań należy podzielić pogląd wyrażony w kasacji
Alfonsa W., że termin do wniesienia przez niego skargi o wznowienie postępowania
zakończonego wyrokiem z dnia 20 stycznia 1998 r. nie mógł rozpocząć biegu przed
jego uprawomocnieniem się, które nastąpiło po wydaniu postanowienia Sądu Naj-
wyższego z dnia 25 czerwca 1998 r. oraz oddać rację tezie o wpływie na sposób ob-
4
liczenia terminu do wniesienia skargi daty dowiedzenia się o treści tego postanowie-
nia.
To spostrzeżenie nie może jednak doprowadzić do uwzględnienia kasacji, al-
bowiem są inne przyczyny uzasadniające odrzucenie skargi, co sprawia, że zaskar-
żone postanowienie – mimo niepełnego uzasadnienia – odpowiada prawu. Trzeba
bowiem podkreślić, że jakkolwiek skarżący wytoczył w skardze zarzuty nieważności
postępowania, to ich nawet nie uprawdopodobnił ani – tym bardziej – nie wykazał.
I tak, uzasadniając zarzut nieważności postępowania przed Sądem pierwszej
instancji, skarżący stwierdził, że „na rozprawie w dniu 2 kwietnia 1997 r. Sąd nie do-
puścił go do złożenia wyjaśnień i przez wezwanie do opuszczenia sali uniemożliwił
jego uczestniczenie w rozprawie". Gdyby nawet hipotetycznie przyjąć to stwierdzenie
za prawdziwe, do czego zresztą nie ma podstaw, to nie może ono stanowić uzasad-
nienia podstawy wznowienia z art. 401 § 1 pkt 2 KPC w części dotyczącej pozbawie-
nia możności działania, chodzi tu bowiem o takie pozbawienie możności działania,
które obejmuje całą sprawę. W piśmiennictwie prawniczym omawianą podstawę
wznowienia utożsamia się z podstawą nieważności przewidzianą w art. 379 pkt 5
KPC, a w świetle jednoznacznej judykatury Sądu Najwyższego dotyczącej tego prze-
pisu jest oczywiste, że strona zostaje pozbawiona możności działania tylko wtedy,
gdy doszło do całkowitego pozbawienia jej możności obrony swych praw, a więc gdy
znalazła się w takiej sytuacji, która uniemożliwiła, a nie tylko utrudniła lub ograniczyła
popieranie przed sądem dochodzonych żądań lub obronę przed zarzutami strony
przeciwnej (por. np. orzeczenie z dnia 21 czerwca 1961 r., 3 CR 953/60, OSPiKA
1963 nr 5, poz. 137; NP 1963 nr 1, s. 117 z glosą W. Siedleckiego, wyrok z dnia 20
stycznia 1966 r., II PR 371/65, OSNCP 1966 z. 10, poz. 172, wyrok z dnia 14
czerwca 1968 r., I CR 432/67, OSNCP 1969 r. z. 7-8, poz. 137, wyrok z dnia 10 lipca
1974 r., II CR 331/74, OSNCP 1975 z. 5, poz. 84,„Nowe Prawo" 1976 nr 5, s. 807 z
glosą J. Klimkowicza, a ostatnio wyrok z dnia 2 kwietnia 1998 r., I PKN 521/97,
OSNAPiUS 1999 nr 6, poz. 203 oraz z dnia 1 października 1998 r., I PKN 359/98,
OSNAPiUS 1999 nr 21, poz. 681).
O takim pozbawieniu skarżącego możności działania w sprawie niniejszej,
nawet w świetle twierdzeń uzasadnienia skargi, nie może być mowy; wnioskodawca
nie tylko bowiem brał udział w postępowaniu i podejmował wszystkie niezbędne
czynności procesowe, ale także wnosił środki odwoławcze w toku instancji.
5
Całkowicie chybione i oderwane od hipotezy art. 401 § 1 pkt 2 KPC są również
twierdzenia skarżącego mające uzasadniać „brak należytej reprezentacji" przed Są-
dem Apelacyjnym. W tej mierze Alfons W. wywiódł w skardze, że „wyrok Sądu Ape-
lacyjnego w dniu 20 stycznia 1998 r. zapadł bez udziału i reprezentacji wnioskodaw-
cy spowodowanej jego w tym czasie długimi stanami chorobowymi", jest więc jasne,
że posłużył się zarzutem, który kwestii reprezentacji w znaczeniu prawnym w ogóle
nie dotyczy.
W konsekwencji należy stwierdzić, że jakkolwiek wnioskodawca formalnie po-
wołał ustawową podstawę wznowienia, to jednak w rzeczywistości podstawa ta –
także w świetle samego uzasadnienia skargi – nie występuje. Odrzucenie skargi
przez Sąd Apelacyjny było w tej sytuacji w pełni uzasadnione (art.410 § 1 KPC), to-
też Sąd Najwyższy kasację oddalił (art. 39312
in fine KPC).
Oddalając kasację skład Sądu Najwyższego orzekający w niniejszej sprawie
nie podzielił zarazem wyrażanego niekiedy poglądu, że jeżeli skarżący powołuje się
na ustawową podstawę wznowienia, a tylko nie zostanie wykazane jej rzeczywiste
zaistnienie, to należy skargę oddalić. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że samo
sformułowanie podstawy wznowienia w sposób odpowiadający przepisom art. 401 –
404 KPC nie oznacza, że skarga opiera się na ustawowej podstawie wznowienia,
jeżeli już z samego uzasadnienia skargi wynika, że podnoszona podstawa nie za-
chodzi. Taka skarga, nie oparta na ustawowej podstawie wznowienia, podlega od-
rzuceniu (art. 410 § 1 KPC; podobnie np. w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia
29 stycznia 1968 r., I CZ 122/67, OSNCP 1968 nr 8-9, poz.154, w uzasadnieniu
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1981 r., I CO 5/81, OSNCP 1982
nr 5-6, poz. 77 oraz w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30
maja 1996 r., I CRN 101/95, OSNC 1996 nr 10, poz. 138).
========================================