Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CKN 202/98
W Y R O K
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 listopada 1999 r.
Sąd Najwyższy Izba Cywilna
w składzie następującym:
Przewodniczący: SSN - St. Dąbrowski
Sędziowie: SN - F. Barczewska
SN - Z. Świeboda (spraw.)
Protokolant: A. Leszczyńska
po rozpoznaniu w dniu 10 listopada 1999 r.
na rozprawie sprawy
z powództwa Teresy K.
przeciwko Władysławowi K.
o unieważnienie małżeństwa
na skutek kasacji powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 listopada 1997 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądu Apelacyjnego do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem z dnia 21 listopada 1997 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego w G., którym tenże Sąd oddalił
powództwo o unieważnienie małżeństwa. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia Sądu I
instancji, a mianowicie że strony zawarły związek małżeński w dniu 5 listopada
1994 r. Pozwany od marca 1994 r. do połowy 1996 r. leczył się w Poradni
Psychiatrycznej w W. z powodu encefalopatii, umiarkowanego upośledzenia
umysłowego oraz zespołu depresyjnego z zaburzeniami charakterologicznymi.
Zaburzenia te utrudniają pozwanemu wykonywanie roli męża i ojca, ale nie
wykluczają takiej możliwości. W czasie wspólnego pożycia dochodziło do
konfliktów między stronami oraz między pozwanym a rodzicami powódki, u których
strony mieszkały. Do konfliktów między stronami dochodziło przeważnie na skutek
odmowy powódki współżycia z pozwanym. Niski stopień inteligencji pozwanego
wynika głównie z uwarunkowań społeczno-wychowawczych, a nie fizjologicznych,
czy anatomicznych, a stan zdrowia pozwanego pozwalał na zawarcie małżeństwa
bez zezwolenia Sądu. Brak jest podstaw do unieważnienia małżeństwa, skoro
pozwany był świadomy swoich czynów, działał logicznie i racjonalnie, wykazywał
się znacznym poczuciem odpowiedzialności za rodzinę, pracował, nie lekceważył
swoich obowiązków i rozumiał społeczną funkcję rodziny.
W kasacji wniesionej przez pełnomocnika powódki – adwokata skarżący
domaga się zmiany zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Wojewódzkiego
i uwzględnienie powództwa lub o uchylenie go i o przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania. Kasacja oparta została na podstawie wymienionej w art.
3931
pkt 1 kpc.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
3
W kasacji skarżący wskazał, iż Sąd II instancji naruszył art. 12 § 1 kro oraz
art. 82 k.c. Trafny jest jedynie zarzut naruszenia art. 12 k.r.o., a więc przepis prawa
materialnego, który wyznacza kierunek postępowania. Przepis ten stanowi: „Nie
może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem
umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża
małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została
ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa”.
Sąd niewadliwie ustalił, że pozwany już przed zawarciem małżeństwa leczył się
w Poradni Psychiatrycznej z powodu encefalopatii, umiarkowanego upośledzenia
umysłowego oraz zespołu depresyjnego z zaburzeniami charakterologicznymi;
zaburzenia te utrudniają pozwanemu wykonywanie roli męża i ojca. Biegły
psychiatra lek. med. A. G. natomiast w swojej opinii sądowo-psychiatrycznej
stwierdził u pozwanego lekkie upośledzenie umysłowe z zaburzeniami charakteru,
co skutkuje ograniczoną zdolność kierowania jego postępowaniem. Oznacza to, że
pozwany dotknięty jest niedorozwojem umysłowym, czyli zachodzi podstawa do
unieważnienia małżeństwa z § 1 zd. pierwsze art. 12 k.r.o. Nie każdy jednak
niedorozwój umysłowy może prowadzić do unieważnienia małżeństwa.
Sąd w tej kwestii nie dość wszechstronnie rozważył pozostające w związku
z niedorozwojem umysłowym zaburzenia powodujące utrudnienie pozwanemu
w wykonywaniu roli męża i ojca. Sąd też nie rozważył zawartego w opinii sądowo-
psychiatrycznej stwierdzenia, że pozwany ma ograniczoną zdolność kierowania
swoim postępowaniem.
Sąd Apelacyjny uznał, że pozwany – mimo niedorozwoju umysłowego –
mógł uzyskać zezwolenie na zawarcie małżeństwa. gdyby z takim wnioskiem
zwrócił się do sądu przed zawarciem małżeństwa. W tej materii Sąd Najwyższy
w obecnym składzie podziela wyrażony już w orzecznictwie Sądu najwyższego
pogląd, że okoliczności wymienione w art. 12 § 1 zd. drugie k.r.o. mogą być
rozważane jedynie w postępowaniu toczącym się w trybie art. 561 § 2 kpc, na skutek
wniosku osoby dotkniętej chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym
4
o udzielenie zezwolenia na zawarcie małżeństwa, a nie w postępowaniu
o unieważnienie małżeństwa zawartego przez taką osobę mimo braku zezwolenia
sądu (wyrok SN z 25 października 1965 r., II CR 293/65 – OSNCP 1966, nr 9, poz.
148).
Z tych przyczyn orzeczono jak w sentencji (art. 39313
§ 1 kpc).
er