Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 grudnia 1999 r.
I PKN 411/99
Dyrektorowi przedsiębiorstwa państwowego, którego stosunek pracy
ustał wskutek upływu okresu powołania na stanowisko nie przysługuje odpra-
wa przewidziana w art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsię-
biorstwach państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.).
Przewodniczący: SSN Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Andrzej Kijowski, Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 16 grudnia 1999 r. sprawy z powódz-
twa Janusza Z. przeciwko K. Zakładom Sprzętu Ortopedycznego w K. o odprawę, na
skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach z dnia 4 lutego 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 4 lutego 1999 r. [...] oddalił apelację Janusza Z. od wyroku Sądu Rejo-
nowego-Sądu Pracy w Katowicach z dnia 21 września 1998 r. [...], oddalającego po-
wództwo apelującego o odprawę przewidzianą w art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 25
września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych ( jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r.
Nr 18, poz. 80 ze zm.).
Powód został powołany przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej na stano-
wisko dyrektora K. Zakładów Sprzętu Ortopedycznego Przedsiębiorstwo Państwowe
w K. z dniem 1 czerwca 1992 r. na okres pięciu lat. Z dniem 20 czerwca 1997 r. Wo-
jewoda K. powołał go na stanowisko tymczasowego kierownika na okres 6 miesięcy.
Janusza Z. zwolniono z pełnienia tej funkcji 31 października 1997 r.
Zdaniem Sądu, powód nie nabył prawa do odprawy przewidzianej w art. 39
ustawy o przedsiębiorstwach państwowych. Nie został on bowiem odwołany ze sta-
2
nowiska dyrektora, lecz jego stosunek pracy wygasł na skutek upływu czasu. Inna
niż odwołanie forma zakończenia stosunku pracy nie stanowi podstawy do wypłaty
odprawy. Nadto, zgodnie z art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 25 września 1981 r., odprawa
nie przysługuje, gdy odwołany dyrektor został powołany na stanowisko kierownika
tymczasowego przedsiębiorstwa. Gdyby więc nawet wygaśnięcie stosunku pracy
Janusza Z. na stanowisku dyrektora strony pozwanej potraktować jako odwołanie,
podstawę wyłączenia jego prawa do żądanego świadczenia stanowiłby art. 39 ust. 3
ustawy o przedsiębiorstwach państwowych.
Janusz Z. zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawę narusze-
nie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 25
września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych, wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku i uwzględnienie roszczenia lub o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania. Według skarżącego, odprawa nie
przysługuje tylko w przypadkach wskazanych w art. 39 ust. 2 i 3 ustawy, a żaden z
nich w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi. „Ponieważ stosunek pracy powoda
ustał w wyniku wygaśnięcia umowy, a nie jego odwołania ze stanowiska nie można
tego przypadku podciągać pod przepisy odnoszące się do innych sytuacji. Interpre-
tacja zastosowana przez sądy ma charakter rozszerzający i w odniesieniu do po-
wołanego przepisu o charakterze restryktywnym jest niedopuszczalna”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 39 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych jest przepisem płacowym.
Wymaga zatem wykładni ścisłej. Skoro odprawa przysługuje w wypadku odwołania
dyrektora ze stanowiska - a contrario - nie przysługuje w razie, gdy zaprzestanie peł-
nienia tej funkcji nie było następstwem odwołania ze stanowiska. Upływ czasu na jaki
pracownik został powołany na stanowisko dyrektora jest zdarzeniem prowadzącym
do ustania stosunku pracy różnym od oświadczenia woli o odwołaniu ze stanowiska
dyrektora.
Poza tym, zredagowany w sposób nie budzący żadnych wątpliwości, art. 39
ust. 3 ustawy z dnia 25 września 1981 r. wyłącza prawo do odprawy w razie powoła-
nia odwołanego dyrektora, po ustaniu stosunku pracy, na stanowisko tymczasowego
kierownika przedsiębiorstwa. Według art. 33a tejże ustawy, wyznaczenie tymczaso-
wego kierownika przedsiębiorstwa może nastąpić między innymi albo w przypadku „
3
odwołania dyrektora” (pkt 1) albo „wygaśnięcia okresu, na jaki dyrektor był powołany”
(pkt 3). Ze sformułowania tego tylko przepisu wynika, że ustawodawca traktuje od-
wołanie dyrektora ze stanowiska ( równoznaczne - po myśli art. 70 § 2 KP - z wypo-
wiedzeniem umowy o pracę na czas nie określony, a więc sposobem jej rozwiązania
przewidzianym w art. 30 § 1 pkt 2 KP) za zdarzenie odmienne od upływu okresu
powołania na stanowisko ( wygaśnięciem stosunku pracy z przyczyny wskazanej w
art. 30 § 1 pkt 4 KP).
Wykładnię art. 39 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach
państwowych dokonaną przez Sądy pierwszej i drugiej instancji wspierają argumenty
funkcjonalne. Odwołanie ze stanowiska dyrektora przedsiębiorstwa może nastąpić w
każdym czasie. Odprawa jest świadczeniem o swoistym, kompensacyjnym charakte-
rze. Stanowi rodzaj odszkodowania za nieprzewidzianą utratę, na ogół ponadprze-
ciętnych, zarobków, gwarantującego pracownikowi i jego rodzinie, na okres przejś-
ciowy, warunki życia na poziomie zbliżonym do dotychczasowych. Ma zarazem ce-
chy nawiązki, stanowiąc pieniężny ekwiwalent za pozbawienie stanowiska o wyso-
kim, w przeważającej opinii, prestiżu zawodowym oraz społecznym. Pracownik, który
został powołany na stanowisko dyrektora na czas określony jest, a w każdym razie
powinien być, przygotowany na wszystkie te doświadczenia, które mogą zaskakiwać
osobę nie mającą wiedzy na temat czasu sprawowania funkcji.
Na taki właśnie, kompensacyjny głównie cel odprawy wskazują te wyłączenia
do niej prawa, które pozostają w związku z przewidywanym zakończeniem stosunku
pracy, a więc gdy odwołanie dyrektora nastąpiło : na jego wniosek (art. 39 ust. 2 pkt
1) albo ze względu na przejście na emeryturę lub rentę, jeżeli otrzymał odprawę z
tego tytułu (art. 39 ust. 2 pkt 5) bądź w przypadku likwidacji przedsiębiorstwa
względnie ogłoszenia jego upadłości (art. 39 ust. 2 pkt 4). Z funkcją kompensacyjną
odprawy nie pozostaje w konflikcie jej funkcja gratyfikacyjna, o której można wnosić z
pozostałych wyłączeń prawa do tego świadczenia, mających charakter sankcyjny
(art. 39 ust. 2 pkt 2 i 3). Ta ma jednak znaczenie drugorzędne, skoro wypłatę odpra-
wy uzasadnia jedynie odwołanie ze stanowiska.
Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC,
rzekł jak w sentencji.
========================================