Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 lutego 2000 r.
II UKN 374/99
Konwencja Generalna pomiędzy Polską a Francją o zabezpieczeniu
społecznym, Układ dodatkowy dotyczący systemu zabezpieczenia społecznego
stosowanego do pracowników górnictwa i przedsiębiorstw zrównanych z gór-
nictwem, Układ dodatkowy dotyczący sposobu przekazywania funduszów i
Protokół ogólny, podpisane w Paryżu dnia 9 czerwca 1948 r. (Dz.U. z 1949 r. Nr
24, poz. 158 ze zm.) nie dają podstaw do objęcia obywatela Francji ubezpiecze-
niem społecznym z mocy art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubez-
pieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25).
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 8 lutego 2000 r. sprawy z wniosku
Richarda L. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi
Regionalnemu w C. o objęcie ubezpieczeniem społecznym rolników, na skutek ka-
sacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22 grudnia
1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 16 grudnia 1997 r. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego-Oddział Regionalny w C. stwierdziła, że wnioskodawca Richard L. nie podlega
ubezpieczeniu społecznemu rolników z uwagi na to, że nie posiada obywatelstwa
polskiego.
Odwołanie wnioskodawcy od tego wyroku zostało oddalone wyrokiem Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 30
marca 1998 r. [...]. Sąd ustalił, że wnioskodawca jest obywatelem Francji, posiada
kartę stałego pobytu w Polsce i jest wraz z żoną właścicielem gospodarstwa rolnego.
2
Na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25) ubezpieczeniu podle-
gają wyłącznie obywatele polscy, zatem wnioskodawca nie mając obywatelstwa pols-
kiego, nie może być objęty ubezpieczeniem.
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy od tego wyroku Sąd Apelacyjny-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyrokiem z dnia 22 grudnia 1998 r.
[...] oddalił apelację. Sąd Apelacyjny podzielił ocenę prawną sądu pierwszej instancji
uznając za nieuzasadniony zarzut sprzeczności tej oceny z konstytucyjną zasadą
równości wobec prawa. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997
r. (Dz.U. Nr 78 poz. 483) w art. 37 ust. 1 stanowi, że kto znajduje się pod władzą
Rzeczypospolitej korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji, jednak w
art. 37 ust. 2 znajduje się zapis, że wyjątki od tej zasady odnoszące się do cudzo-
ziemców określa ustawa. Uregulowanie to jest zbieżne z art. 25 ustawy z dnia 25
czerwca 1997 r. o cudzoziemcach (Dz.U. Nr 114, poz. 739 ze zm.), który to przepis
stanowi, że cudzoziemiec podczas pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
ma takie same prawa i obowiązki jak obywatel polski, o ile przepisy niniejszej ustawy
lub innych ustaw nie stanowią inaczej. Powołana w uzasadnieniu wyroku Sądu
pierwszej instancji ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników nie obejmuje cu-
dzoziemców. Regulacja ta nie jest sprzeczna z umowami międzynarodowymi. Ratyfi-
kowane przez Polskę konwencje genewskie dotyczą wyłącznie pracowników najem-
nych. Konwencja generalna zawarta między Polską a Francją w Paryżu dnia 9
czerwca 1948 r. ratyfikowana 18 listopada 1948 r. (Dz.U. z 1949 r. Nr 24, poz. 158 ze
zm.) dotyczy także tylko pracowników najemnych, co wynika z jej przepisu art. 1 § 1.
Przepis art. 2 § 1 pkt 2 obejmuje ustawodawstwo ogólne dotyczące ubezpieczenia
na wypadek choroby, wypadków w zatrudnieniu, a także ustawodawstwo ogólne do-
tyczące ubezpieczenia robotników i pracowników umysłowych na wypadek inwa-
lidztwa, starości lub przedwczesnej śmierci, ubezpieczenia rodzinnego, ubezpiecze-
nia górników i innych zawodów. Konwencja znajduje zastosowanie do pracowników
najemnych w rolnictwie, nie ma jednak zastosowania do samych rolników.
Ratyfikowany przez Polskę Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych Spo-
łecznych i Kulturalnych otwarty do podpisu w Nowym Jorku z dnia 19 grudnia 1966 r.
(Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169) w art. 9 stanowi, że państwa-strony Paktu uznają
prawo każdego do zabezpieczenia społecznego, włączając w to ubezpieczenie spo-
łeczne. Jednakże, zdaniem Sądu Apelacyjnego, przepis ten nie może być uznany za
3
stanowiący prawo podmiotowe wnioskodawcy do objęcia go ubezpieczeniem spo-
łecznym rolników. Pakt stanowi bowiem zespół praw, do zapewnienia których strony
Paktu zobowiązują się dążyć w miarę swoich możliwości. Wynika to z treści przepisu
art. 2, stanowiącego, że strony Paktu zobowiązują się podjąć odpowiednie kroki in-
dywidualnie i w ramach współpracy międzynarodowej w celu osiągnięcia pełnej reali-
zacji praw uznanych w niniejszym Pakcie wszelkimi odpowiednimi sposobami, włą-
czając w to w szczególności podjęcie kroków ustawodawczych. Ratyfikowanie Paktu
zobowiązuje Polskę do podjęcia działań ustawodawczych zmierzających między in-
nymi do zapewnienia wszystkim obywatelom ubezpieczenia społecznego, jednak
sam Pakt nie może być podstawą do objęcia wnioskodawcy ubezpieczeniem spo-
łecznym rolników. Pakt jest przykładem umowy międzynarodowej, która nie może
być bezpośrednio stosowana, bowiem stosowanie jej jest uzależnione od wydania
ustawy. Ustawy umożliwiającej objęcie cudzoziemców ubezpieczeniem społecznym
rolników do chwili obecnej brak.
Wyrok ten zaskarżył kasacją wnioskodawca i wskazując jako podstawę kasacji
naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
przepisów art. 37 i 91 Konstytucji Rzeczypospolitej, art. 25 ustawy z dnia 25 czerwca
1997 r. o cudzoziemcach (Dz.U. Nr 114, poz. 739) i art. 2, 9 i 26 Międzynarodowego
Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 19 grudnia 1966 r. (Dz.U.
z 1977 r. Nr 38, poz. 169) wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do
istoty sprawy przez objęcie wnioskodawcy ubezpieczeniem społecznym rolników. W
uzasadnieniu kasacji wnioskodawca podniósł zarzut, że powołane akty prawne gwa-
rantują wszystkim równość wobec prawa bez żadnej dyskryminacji do jednakowej
ochrony prawnej. W przypadku wnioskodawcy istnieje dyskryminacja ze względu na
obywatelstwo, gdyż wnioskodawca nabył gospodarstwo rolne, którego prowadzenie
stwarza obowiązek ubezpieczenia, o czym został pouczony w akcie notarialnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Żądanie wnioskodawcy dotyczy objęcia go ubezpieczeniem społecznym rolni-
ków. Zgłoszenie wniosku w tej sprawie w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego wskazuje na to, że wnioskodawca żąda objęcia go ubezpieczeniem na zasa-
dach określonych w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25). Podstawą odmowy uwzględ-
4
nienia tego żądania był przepis art. 1 ust. 1 tej ustawy, stanowiący , że ubezpiecze-
nie na podstawie ustawy obejmuje rolników mających obywatelstwo polskie. W kasa-
cji nie zarzuca się naruszenia przepisów omawianej ustawy. Zarzuty naruszenia
prawa materialnego dotyczą innych aktów prawnych, co może sugerować, że zda-
niem wnoszącego kasację prawidłowe zastosowanie wymienionych w kasacji przepi-
sów prowadziłoby do uwzględnienia żądania wnioskodawcy. Jednym z tych przepi-
sów jest art. 91 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej , który stanowi w ust. 1, że ra-
tyfikowana umowa międzynarodowa stanowi część krajowego porządku prawnego i
jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie uzależnione jest od wydania
ustawy. W ust. 2 jest zapis, że umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią
zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da
się pogodzić z umową. Kolejny ust. 3 stanowi, że jeżeli wynika to z ratyfikowanej
przez Rzeczypospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową,
prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w
przypadku kolizji z ustawami. Przepis Konstytucji ustalający pierwszeństwo umów
międzynarodowych przed ustawami został powołany w kasacji w celu wykazania, że
niekorzystny dla wnioskodawcy i jego zdaniem dyskryminujący go przepis art. 1 ust.
1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, nie powinien być stosowany jako
niezgodny z umową międzynarodową. W takim przypadku powinna być wskazana
regulująca odmiennie tę samą kwestię umowa międzynarodowa, która miałaby
pierwszeństwo przed ustawą. Jako tego rodzaju umowę międzynarodową wniosko-
dawca wskazał Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kultu-
ralnych z dnia 19 grudnia 1966 r. Nie jest to jednak umowa, której postanowienia
mogą być stosowane bezpośrednio. Pakt określa zespół norm w zakresie praw i wol-
ności jednostki, które państwa – sygnatariusze Paktu zobowiązują się stosować w
wewnętrznym ustawodawstwie i przy stosowaniu prawa wewnętrznego. Jednym z
takich praw jest określone w art. 9 prawo do zabezpieczenia społecznego. Jednakże
nie ma tu żadnych wskazań do jednolitych uregulowań w tym zakresie w państwach
zawierających Pakt. Zgodnie z art. 2 ust. 2 państwa – strony Paktu zobowiązują się
podjąć zgodnie z własnym trybem konstytucyjnym odpowiednie kroki w celu realizacji
praw wskazanych w Pakcie. Oznacza to, że regulacji prawnych dokonuje się w ra-
mach przyjętego w danym państwie systemu. Postanowienia Paktu nie zobowiązują
państw sygnatariuszy do objęcia własnym systemem prawnym obywateli innych
państw. Te kwestie mogą być regulowane na zasadach wzajemności dwustronnymi
5
umowami międzynarodowymi. Tylko taka umowa zawierająca szczegółowe uregu-
lowania w zakresie ubezpieczenia społecznego miałaby pierwszeństwo przed
ustawą.
Mając to na uwadze Sąd Apelacyjny dokonał szczegółowej analizy Konwencji
Generalnej zawartej między Polską a Francją 9 czerwca 1948 r. w Paryżu ratyfiko-
wanej 18 listopada 1948 r. Konwencja ta nie daje podstaw do objęcia obywatela
Francji ubezpieczeniem społecznym na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy o ubezpie-
czeniu społecznym rolników, bowiem nie zawiera postanowień w zakresie zabezpie-
czenia lub ubezpieczenia społecznego osób prowadzących na własny rachunek
działalność rolniczą. Przepis ustawy zawierający warunek posiadania obywatelstwa
polskiego nie jest więc sprzeczny z powołanymi umowami międzynarodowymi. Nie
jest on także sprzeczny ze wskazanymi w kasacji przepisami Konstytucji i ustawy o
cudzoziemcach. Przepis art. 37 ust. 1 Konstytucji formułuje zasadę równego korzys-
tania z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji, przy czym zasada ta dotyczy
każdego, kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, a nie tylko obywateli
polskich. Jednocześnie przepis art. 37 ust. 2 przewiduje wyjątki od tej zasady odno-
szące się do cudzoziemców, które pozostawia do uregulowania ustawą. Wynika z
tego, że cudzoziemcy mają takie same prawa jak obywatele polscy, jeżeli ustawa nie
zawiera odmiennego uregulowania. Odmienne uregulowanie wyłączające cudzo-
ziemców z obowiązku ubezpieczenia społecznego rolników i praw wynikających z
tego ubezpieczenia znajduje umocowanie w Konstytucji. Sformułowanie zawarte w
art. 37 ust. 1: „każdy kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej” nie zos-
tało użyte w art. 67 regulującym prawo do zabezpieczenia społecznego. Ten ostatni
przepis stanowi, że obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie nie-
zdolności do pracy. Na tej podstawie ustawa regulująca system ubezpieczenia spo-
łecznego osób spełniających określone warunki może obejmować swoim działaniem
tylko obywateli polskich. Nie stoi na przeszkodzie wyłączeniu obywateli obcych
państw z ubezpieczenia społecznego rolników art. 25 ustawy z dnia 25 czerwca 1997
r. o cudzoziemcach (Dz.U. Nr 114, poz. 739 ze zm.), który dopuszcza odmienne
uregulowanie praw cudzoziemców zarówno tą ustawą, jak i innymi ustawami.
Zapis w akcie notarialnym, na który wnioskodawca powołuje się w kasacji, jest
jedynie informacją o ustawowym obowiązku ubezpieczenia społecznego rolników. O
istnieniu takiego obowiązku w konkretnym przypadku decydują przepisy ustawy,
które zawierają wyłączenia z obowiązku ubezpieczenia społecznego rolników także
6
w przypadku obywateli polskich, na przykład osób podlegających innemu ubezpie-
czeniu społecznemu.
Podniesione w kasacji zarzuty naruszenia prawa materialnego okazały się
nieuzasadnione i z tych przyczyn Sąd Najwyższy na mocy art. 39312
KPC oddalił ka-
sację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================