Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 czerwca 2000 r.
I PKN 692/99
Procentowe zwiększenie stawki wynagrodzenia zasadniczego przyznane
nauczycielowi akademickiemu, nie będącemu polskim obywatelem, stanowi
integralną część tego wynagrodzenia i jest naliczane od dolnej granicy stawki
miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego przewidzianego dla danego sta-
nowiska, chyba że pracodawca przyzna wynagrodzenie powyżej tej granicy.
Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Sędziowie SN: Andrzej
Kijowski (sprawozdawca), Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 2 czerwca 2000 r. sprawy z powódz-
twa Petera P. przeciwko Wyższej Szkole Pedagogicznej [...] w Z.G. o zapłatę, na
skutek kasacji powoda i strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze z dnia 13 września 1999 r. [...]
1) z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że uwzględniając kasację
strony pozwanej oddalił apelację powoda od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy
w Zielonej Górze z dnia 31 maja 1999 r. [...];
2) o d d a l i ł kasację powoda;
3) zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 560 zł (słownie: pięć-
set sześćdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Zielonej Górze wyrokiem z dnia 31 maja 1999 r.
[...] oddalił powództwo Petera P. przeciwko Wyższej Szkole Pedagogicznej [...] w
Z.G. o zasądzenie kwoty 11.910,31 zł tytułem wyrównania wynagrodzenia za pracę.
W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy powołał się na następujące ustale-
nia faktyczne i ich prawną ocenę.
Powód Peter P. został przez pozwaną WSP zatrudniony na podstawie umów
o pracę na czas określony od dnia 1 października 1990 r. do dnia 30 września 1991
2
r., a następnie od dnia 1 października 1991 r. do dnia 30 września 1992 r. Z dniem 1
września 1992 r. powód uzyskał na czas nie określony mianowanie na stanowisko
starszego wykładowcy w Nauczycielskim Kolegium Języka Angielskiego. Pismem z
dnia 10 września 1992 r. poinformowano powoda, że jego wynagrodzenie będzie
ustalone przez Dział Służb Pracowniczych na podstawie zarządzenia Rektora z dnia
3 lipca 1992 r. W dniu 14 września 1992 r. powód otrzymał natomiast pismo, z które-
go wynikało, iż na podstawie zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26
czerwca 1992 r. i zarządzenia Rektora z dnia 3 lipca 1992 r. będzie od 1 września
1992 r. otrzymywał wynagrodzenie zasadnicze na poziomie IV w wysokości
2.700.000 zł z 30 % zwyżką w wysokości 810.000 zł, a więc w łącznej kwocie
3.510.000 zł.
W okresie od dnia 1 czerwca 1992 r. do dnia 31 marca 1997 r. podstawą
określenia wysokości czterech poziomów wynagrodzenia nauczycieli akademickich
były w pozwanej WSP zarządzenia jej Rektora, mieszczące się w widełkach dla od-
powiednich stanowisk przewidzianych w płacowych rozporządzeniach szefa resortu
edukacji. Na podstawie zarządzenia Rektora WSP [...] z dnia 17 kwietnia 1997 r. po-
zwana odstąpiła od ustalenia wynagrodzenia nauczycieli akademickich w oparciu o
zarządzenia płacowe i przyjęła reguły określone w rozporządzeniu Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 17 maja 1994 r. w sprawie wynagrodzenia nauczycieli akademic-
kich (Dz.U. Nr 68, poz. 297 ze zm.) według stawek wprowadzonych rozporządze-
niem z dnia 21 marca 1997 r. (Dz.U. Nr 45, poz. 271).
W trzech latach poprzedzających wniesienie pozwu wynagrodzenie powoda
kształtowało się jak niżej:
- w okresie od października 1995 r. (z wyrównaniem w grudniu 1995 r.) do
czerwca 1996 r. płaca zasadnicza była wyliczona według zarządzenia Rektora WSP
z dnia 27 października 1995 r. i wynosiła 789,36 zł (stawka starszego wykładowcy
bez stopnia naukowego doktora w poziomie IV – 607,20 zł x 30 %);
- w okresie od lipca 1996 r. do czerwca 1997 r. płaca podstawowa była
kształtowana zarządzeniem Rektora WSP z dnia 26 czerwca 1996 r. i wynosiła
1.105,10 zł (stawka 850,08 zł x 30 %);
- po wprowadzeniu nowych zasad wynagrodzenia na podstawie zarządzenia
Rektora WSP z dnia 17 kwietnia 1997 r. wynagrodzenie powoda osiągnęło 1.203 zł i
było w tej wysokości wypłacane od kwietnia 1997 r. oraz nadal z wyrównaniem w
maju 1997 r. Pismem z dnia 16 maja 1997 r. pozwana poinformowała powoda, iż wy-
3
sokość miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego zostaje od dnia 1 kwietnia 1997
r. ustalona w wysokości 1.203 zł, zaś pozostałe warunki umowy pozostają bez
zmian.
W świetle tych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że roszczenie o wyrównanie wy-
nagrodzenia za okres od października 1995 r. do marca 1997 r. jest bezzasadne.
Pozwana przyznała powodowi tzw. zwyżkę wynagrodzenia, czyli podwyższenie o 30
% stawki wynagrodzenia dla nauczycieli akademickich nie będących obywatelami
polskimi. Uprawnienie to zostało wprowadzone do rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 17 października 1990 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli aka-
demickich (Dz.U. Nr 75, poz. 497) przez rozporządzenie z dnia 27 lutego 1991 r.
(Dz.U. Nr 24, poz. 98) jako jego § 16a. Podwyżkę z tego tytułu regulował następnie §
17 powoływanego wyżej rozporządzenia z dnia 17 maja 1994 r. Z przepisu tego wy-
nikało, że osobie nie będącej polskim obywatelem, a zatrudnionej w uczelni w cha-
rakterze nauczyciela akademickiego przysługuje wynagrodzenie ustalone na zasa-
dach określonych w rozporządzeniu, z tym iż wynagrodzenie zasadnicze może być
przez rektora podwyższone, nie więcej jednak niż o 50 % (przed zmianą – o 30 %)
stawki przewidzianej na danym stanowisku, a za zgodą właściwego ministra – nie
więcej niż o 100 % tej stawki. W okresie od dnia 1 czerwca 1992 r. do dnia 31 marca
1997 r. wysokość wynagrodzenia zasadniczego na poszczególnych stanowiskach
nauczycieli akademickich w pozwanej WSP była kształtowana płacowymi zarządze-
niami jej rektora. Powodowi przyznano wynagrodzenie zasadnicze według najwyż-
szej stawki przewidzianej w poziomie IV dla starszego wykładowcy bez stopnia nau-
kowego doktora, którą to kwotę podwyższono o 30 %. Wynagrodzenie obejmowało
więc – wbrew twierdzeniom pozwu – ową 30 % zwyżkę.
Żądanie powoda jest bezzasadne również w odniesieniu do okresu po 1
kwietnia 1997 r. Od tego miesiąca wynagrodzenie zasadnicze powoda wynosiło
1.203 zł, przy czym pozostałe warunki umowy miały – zgodnie z zawiadomieniem
pracodawcy – pozostać bez zmian. Począwszy od dnia 1 kwietnia 1997 r. strona po-
zwana zgodnie z zarządzeniem swego rektora z dnia 17 kwietnia 1997 r. powróciła
do stosowania systemu płacowego określonego jedynie w rozporządzeniach minis-
tra. Wszyscy starsi wykładowcy bez stopnia naukowego doktora otrzymali wówczas
podwyżkę wynagrodzenia o 75 zł. W konsekwencji wynagrodzenie powoda po zmia-
nie wyniosło 925 zł + (30 % x 925) = 1.203 zł. Przed tą zmianą wynagrodzenie po-
woda kształtowało się na poziomie 850 zł + 30 % x 850 zł = 1.105 zł. Znaczy to, że
4
wobec powoda nadal stosowano tzw. zwyżkę wynagrodzenia. Zwrot zamieszczony w
piśmie z dnia 16 maja 1997 r., że „pozostałe warunki umowy pozostają bez zmian”
dotyczył – według zeznań strony pozwanej – innych (pozapłacowych) warunków za-
trudnienia, wynikających w szczególności z aktu mianowania. Nie zmienił się okres
mianowania, wymiar czasu pracy, czy miejsce wykonywania pracy.
W uwzględnieniu apelacji powoda Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Zielonej Górze wyrokiem z dnia 13 września 1999 r. [...] zmienił za-
skarżone orzeczenie w ten sposób, że zasądził od pozwanej z ustawowymi odset-
kami kwotę 6.857,10 zł i oddalił apelację w pozostałej części. W uzasadnieniu tego
wyroku Sąd Okręgowy stwierdził, że skoro 30 % zwyżka została od dnia 1 kwietnia
1997 r. „włączona” do wynagrodzenia, to tym samym doszło do istotnej zmiany wa-
runków płacowych na przyszłość, w związku z czym mogło to nastąpić jedynie w
drodze porozumienia stron albo w trybie wypowiedzenia zmieniającego (art. 42 KP).
Pismo pozwanej z dnia 16 maja 1997 r. jest zdaniem Sądu na tyle nieczytelne, że
również z jego treści można wnioskować, iż wynagrodzenie w kwocie 1.203 zł nie
zawiera 30 % zwyżki, więc powód ma do niej nadal prawo „a skoro pozostałe warun-
ki umowy pozostają bez zmian”, to zwyżka powinna być liczona od kwoty 1.203 zł.
Sformułowanie odwołujące się do „pozostałych warunków” dotyczy bowiem wszyst-
kich istotnych elementów treści stosunku pracy, w tym prawa do 30 % zwyżki wyna-
grodzenia. Bezzasadna jest natomiast apelacja w części dotyczącej wynagrodzenia
za okres przed dniem 1 kwietnia 1997 r. Powód bezspornie otrzymywał wówczas
wynagrodzenie w wysokości określonej kolejnymi angażami, więc sama okoliczność,
że na listach płac kwota 30 % zwyżki nie była wyodrębniona w osobnej pozycji nie
ma jakiegokolwiek znaczenia.
Kasację od tego wyroku w jego punkcie 1 wniosły obie strony. Pozwana za-
rzuciła naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zasto-
sowanie art. 42 KP oraz §§ 8 i 17 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia
17 maja 1994 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli akademickich, domagając się
na tej podstawie zmiany zaskarżonego orzeczenia przez oddalenie powództwa w
całości, względnie uchylenia tego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania, z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu
kasacji podniesiono w szczególności, że tryb wypowiedzenia zmieniającego na pods-
tawie art. 42 KP należy stosować jedynie w sytuacji, gdy zmiana treści umowy o
pracę jest niekorzystna dla pracownika. Tymczasem przyznane powodowi od dnia 1
5
kwietnia 1997 r. wynagrodzenie w kwocie 1.203 zł było o 75 zł wyższe od poprzednio
pobieranego i obejmowało także jego integralną część w postaci 30 % zwyżki prze-
widzianej w § 17 rozporządzenia. W przeciwieństwie do określonego w § 8 rozporzą-
dzenia dodatku do wynagrodzenia za prowadzenie zajęć dydaktycznych w języku
obcym, zwyżka wynagrodzenia zasadniczego o 30 % dla cudzoziemców nie stanowi
jakiegoś odrębnego składnika wynagrodzenia, tylko staje się częścią wynagrodzenia
zasadniczego. Pozwany pracodawca nie musiał więc w piśmie z dnia 16 maja 1997
r. tłumaczyć powodowi sposobu ustalania tego wynagrodzenia i mógł użyć zwrotu, że
„pozostałe warunki umowy pozostają bez zmian.
Również powód zarzucił naruszenie przepisów § 8 i § 17 powołanego wyżej
rozporządzenia przez ich „błędną interpretację”, wyrażoną w uznaniu, że „skoro na
listach płac powoda za okres przed 1 kwietnia 1997 r. nie wyodrębniono w osobnej
pozycji zapisu o 30 % zwyżce wynagrodzenia, to nie ma to jakiegokolwiek znaczenia
w sprawie”, a także uzewnętrznioną w bezpodstawnym przyjęciu, że „skoro powodo-
wi w okresie do 1 kwietnia 1997 r. przyznawano wynagrodzenie w czwartej, najwyż-
szej stawce wynagrodzenia miesięcznego, ustalanego każdorazowo zarządzeniem
Rektora WSP w Z.G. i wynagrodzenie to formalnie obejmowało 30 % zwyżkę należ-
ną powodowi, to tak ustalone wynagrodzenie wypłacano w prawidłowej wysokości”.
Powód zarzucił też naruszenie przez „Sądy obu instancji prawa procesowego po-
przez niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych mających istotny wpływ na
rozstrzygnięcie przedmiotowej sprawy przez odstąpienie od zobowiązania pozwanej
do przedłożenia list wynagrodzeń pracowników zatrudnianych przez nią na stanowis-
kach starszych wykładowców w Instytutach Filologii Germańskiej i Angielskiej celem
ustalenia, czy nie otrzymywali oni identycznego jak powód wynagrodzenia, pomimo
że nie przysługiwała im zwyżka w wysokości 30 % (gdyż nie została im przyznana
bądź nie byli cudzoziemcami)”. Wskazując na te podstawy powód domagał się
zmiany zaskarżonego wyroku przez zasądzenie powództwa w całości, względnie
uchylenia tego orzeczenia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponowne-
go rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów zastępstwa w kwocie 1.500 zł. W uza-
sadnieniu kasacji podniesiono, że powód jest obywatelem brytyjskim i jako cudzo-
ziemiec nie zna dobrze języka polskiego, więc pozwana WSP powinna mu w pisem-
nej formie przedstawić szczegółowe zasady przyznawania i określania wysokości
wynagrodzenia, a zaniechanie tego jest naruszeniem art. 78 § 2 KP. Wnoszący ka-
sację napisał też, że powód jest przekonany, że w okresie od października 1995 r.
6
identyczne z nim wynagrodzenie pobierali także starsi wykładowcy nie korzystający z
prawa do 30 % zwyżki, co stanowi w istocie dowód pozbawienia go części należnego
zarobku.
W piśmie procesowym z dnia 22 listopada 1999 r., zatytułowanym „uzupełnie-
nie kasacji”, pełnomocnik powoda napisał, że nieprzeprowadzenie w postępowaniu
apelacyjnym dowodu z list płac osób zatrudnionych w pozwanej WSP na stanowis-
kach starszych wykładowców było naruszeniem art. 382 KPC.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasadna jest kasacja strony pozwanej, która słusznie wytyka zaskarżonemu
wyrokowi, że narusza art. 42 KP w związku z § 17 rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 17 maja 1994 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli akademic-
kich (Dz.U. Nr 68, poz. 297 ze zm.). Ten ostatni przepis stanowi, że nauczycielowi
akademickiemu nie będącemu obywatelem polskim przysługuje wynagrodzenie
ustalone na zasadach określonych w rozporządzeniu, z tym że wynagrodzenie za-
sadnicze może być przez rektora podwyższone, nie więcej jednak niż o 50 % stawki
przewidzianej na danym stanowisku, a za zgodą właściwego ministra – nie więcej niż
o 100 % tej stawki. Procentowe podwyższenie stawki wynagrodzenia zasadniczego
staje się integralną częścią tej stawki. Zwiększona stawka wynagrodzenia zasadni-
czego stanowi też podstawę naliczenia różnych dodatków do wynagrodzenia, w tym
także przewidzianego w § 8 rozporządzenia dodatku w wysokości do 30 % wynagro-
dzenia zasadniczego , jaki rektor może przyznać nauczycielowi akademickiemu pro-
wadzącemu zajęcia dydaktyczne w języku obcym wykładowym lub zajęcia z języka
obcego będącego przedmiotem kierunkowym. W przeciwieństwie do tego, dalszych
dodatków, względnie innych jeszcze składników stanowiących w systemie płacowym
pochodną wynagrodzenia zasadniczego, nie ma jednak żadnych przesłanek, aby
zwiększenie stawki wynagrodzenia dla nauczycieli akademickich będących cudzo-
ziemcami traktować w oderwaniu od pozostałej części tej stawki.
Trafnie zatem zauważył Sąd Okręgowy, „że bez znaczenia dla rozstrzygnięcia
sprawy jest okoliczność, iż przedmiotowa zwyżka wynagrodzenia nie była na listach
płac wyodrębniona w osobną pozycję”. Twierdzenie to Sąd odniósł jednak tylko – nie
wiedzieć dlaczego – do roszczeń powoda obejmujących okres sprzed dnia 1 kwietnia
1997 r. Tę niekonsekwencję w rozumowaniu Sądu wyeksponowano w kasacji powo-
7
da, nawet jeśli wnoszący kasację nie dostrzega, że jest to argument za zmianą wyro-
ku i oddaleniem powództwa w całości, a nie za jego uwzględnieniem w pozostałej
części.
Skoro zwyżka stawki wynagrodzenia zasadniczego o 30 % jest integralną
częścią tej stawki, która od dnia 1 kwietnia 1997 r. wzrosła dla powoda o 75 zł, „to
była to zmiana korzystna dla zainteresowanego”, więc wolno ją traktować jako objętą
jego dorozumianą zgodą. Pracodawca nie był zatem – wbrew twierdzeniu Sądu
Okręgowego – obowiązany do zastosowania wypowiedzenia zmieniającego warunki
płacy (art. 42 § 1 KP). Oceny tej nie może zmienić powoływany przez Sąd Okręgowy
fakt pobierania przez powoda przed dniem 1 kwietnia 1997 r. „maksymalnego wyna-
grodzenia dla jego poziomu zaszeregowania”. W ten niezbyt czytelny sposób Sąd
Okręgowy próbuje wyprowadzać wnioski z różnicy pomiędzy systemem płacowym
kształtowanym zarządzeniami Rektora pozwanej WSP i systemem unormowanym
rozporządzeniami Ministra Edukacji Narodowej. Pierwszy z tych systemów przewi-
dywał dla każdego stanowiska po cztery poziomy wynagrodzenia ze sztywnymi
stawkami, natomiast w drugim systemie każdemu stanowisku przyporządkowana jest
widełkowa stawka miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego o bardzo szerokiej
rozpiętości. Znaczy to, że o ile 30 % zwyżka wynagrodzenia zasadniczego była
przed dniem 1 kwietnia 1997 r. obliczona od stawki maksymalnej, a właściwie od
stawki sztywnej, o tyle po tej dacie podstawę obliczenia wzrostu stanowiła dolna gra-
nica stawki widełkowej. Dopuszczalność żądania wyższego wzrostu nie podlega –
wbrew sugestii Sądu Okręgowego – żadnym domniemaniom i musi wynikać z jedno-
znacznego oświadczenia pracodawcy o przyznaniu wynagrodzenia zasadniczego
przekraczającego dolne widełki.
Argumenty przemawiające za uwzględnieniem kasacji pozwanej Szkoły sta-
nowią też przesłankę równoczesnego oddalenia kasacji jej pracownika. Oceny bez-
zasadności tej kasacji nie jest w stanie zmienić procesowy zarzut rzekomego naru-
szenia przez Sąd drugiej instancji przepisu art. 382 KPC. Przepis ten stanowi, że
Sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w
pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym i jest zupełnie nieadekwatny do
stanu faktycznego polegającego na nieuwzględnieniu wniosku o przeprowadzenie w
tym postępowaniu jakiegoś dodatkowego dowodu. Równie bezprzedmiotowy jest
zarzut naruszenia art. 78 § 2 KP. Przepis ten odsyła do trybów określonych w art. 771
– 773
KP, czyli do układów zbiorowych pracy, regulaminów płacowych i przepisów
8
płacowych właściwych ministrów, a zatem nie daje podstaw do wyinterpretowania
zeń normy nakazującej pracodawcy udzielanie na piśmie cudzoziemskim pracowni-
kom szczegółowych informacji płacowych.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
i art. 102
KPC orzekł jak w sentencji.
========================================