Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 czerwca 2000 r.
I PKN 701/99
Błędy w przedstawionym przez komornika wyliczeniu wynagrodzenia
prowizyjnego nie są równoznaczne z naruszeniem przewidzianego w art. 124
KP obowiązku zwrotu mienia lub wyliczenia się z niego, jeżeli decyzja w spra-
wie wypłaty podejmowana jest przez sąd rejonowy jako pracodawcę.
Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Walerian
Sanetra (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2000 r. sprawy z powódz-
twa Sądu Rejonowego w T. przeciwko Aleksandrowi Ł. o zapłatę, na skutek kasacji
pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
we Wrocławiu z dnia 24 czerwca 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Pozwany Aleksander Ł. wniósł kasację od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 24 czerwca 1999 r. [...], któ-
rym oddalona została jego apelacja od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy dla
Wrocławia – Śródmieścia z dnia 3 lutego 1999 r. [...].
Sąd Pracy zasądził od pozwanego na rzecz strony powodowej (Sądu Rejono-
wego w T.) kwotę 5.231,02 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 listopada 1995 r. i
oddalił dalej idące powództwo. Aleksander Ł. był zatrudniony w Sądzie Rejonowym w
T. jako komornik w rewirze [...] z siedzibą w M. w okresie od 1 kwietnia 1994 r. do 30
września 1995 r. Przejął on rewir po Józefie K. W piśmie z dnia 4 czerwca 1993 r.
skierowanym do Prezesa Sądu Wojewódzkiego Dyrektor Departamentu Budżetowo-
Administracyjnego Ministerstwa Sprawiedliwości wyrażał pogląd, iż wynagrodzenie
prowizyjne zgodnie z § 1 ust. 3 zarządzenia Nr 14 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
2
dnia 17 czerwca 1992 r. w sprawie wynagrodzenia prowizyjnego komorników za
czynności egzekucyjne za zajęcie rachunku bankowego, wynagrodzenia za pracę,
itp. stanowi ¼ pobranych opłat za każdą z tych czynności. Natomiast w piśmie z dnia
26 sierpnia 1993 r. Dyrektor Departamentu Budżetowo-Administracyjnego wyjaśnił,
że wynagrodzenie prowizyjne komorników sądowych wynosi 2 % pobranych opłat za
każdą dokonaną czynność w sprawie, nie więcej niż jednokrotność przeciętnego wy-
nagrodzenia miesięcznego w sferze budżetowej. Prezes Sądu Wojewódzkiego w W.
pismem z dnia 27 sierpnia 1993 r. wydał polecenie służbowe, w którym zobowiązał
do stosowania wykładni § 1 ust. 3 zarządzenia Nr 14 z dnia 17 czerwca 1992 r. w ten
sposób, „że wynagrodzenie prowizyjne komorników, o którym mowa w § 1 ust. 3 za-
rządzenia stanowi 2 % opłat nie więcej niż jednokrotność przeciętnego wynagrodze-
nia miesięcznego w sferze budżetowej w roku poprzednim”. Pismem z dnia 16 stycz-
nia 1995 r. Prezes Sądu Wojewódzkiego w W. polecił przeprowadzenie kontroli pra-
widłowości naliczania i wypłaty wynagrodzeń prowizyjnych komorników od 1 dnia
lipca 1992 r. Pozwany co miesiąc przekazywał stronie powodowej wykaz pobranych
w danym miesiącu opłat wraz z wyliczeniem wynagrodzenia prowizyjnego. Główna
księgowa strony powodowej sprawdzała wyliczone wynagrodzenie prowizyjne pod
względem rachunkowym; wynagrodzenie to było wypłacane pozwanemu z kasy
strony powodowej. W dniach od 9 stycznia 1995 r. do 3 lutego 1995 r. rewident Sądu
Apelacyjnego w W. Józef Ć. przeprowadził kompleksową kontrolę działalności finan-
sowo-gospodarczej i administracyjno-organizacyjnej biura komornika Sądu Rejono-
wego w T. rewiru [...] z siedzibą w M. Aleksandra Ł. Rewident stwierdził naruszenie
przepisów § 1 ust. 3 zarządzenia Nr 14 z dnia 17 czerwca 1992 r. polegające na tym,
że zamiast 2 % opłat pozwany pobierał 25 % (z tego tytułu nienależnie pobrał kwotę
28.202.900 starych złotych) oraz naruszenie § 1 ust. 2 tego zarządzenia, polegające
na pobieraniu opłaty przy przyjęciu nieprawidłowej podstawy jej wyliczenia (z tego
tytuły nienależnie pobrał kwotę 36.254,00 starych złotych). Pozwany w okresie od 1
kwietnia 1994 r. do 31 grudnia 1994 r. nieprawidłowo naliczał i pobierał wynagrodze-
nie prowizyjne. Pozwany pobierał prowizje w wysokości 25 %, zamiast obowiązują-
cych 2 % opłat. Sprzecznie również z § 1 ust. 2 zarządzenia Nr 14 z 17 czrewca1992
r. naliczał prowizję nie w zależności od wysokości pobranych opłat, lecz przez do-
wolne dzielenie pobranej opłaty na 2 lub 3 kwoty, które następnie dostosowywał do
odpowiedniego punktu progów określających wysokość procentową pobranych opłat.
W piśmie z dnia 16 lutego 1995 r. Wiceprezes Sądu Wojewódzkiego w W. skierowa-
3
nym do Prezesa Sądu Rejonowego w T. „zalecił zobowiązanie” pozwanego do
zwrotu kwoty 6.445,89 zł tytułem nienależnie pobranego wynagrodzenia prowizyjne-
go za okres od 1 kwietnia 1994 r. do 31 grudnia 1994 r. Pismem z dnia 31 maja 1995
r. strona powodowa wezwała pozwanego do spłaty kwoty 6.445,89 zł w ratach mie-
sięcznych po 300,00 zł, poczynając od czerwca 1995 r. Pismem z dnia 14 listopada
1995 r., w związku z zaprzestaniem przez pozwanego spłacania rat z tytułu niepra-
widłowo pobranej prowizji, strona powodowa wezwała pozwanego do spłaty pozos-
tałego długu w łącznej wysokości 5.845,89 zł w terminie dwóch tygodni. W paździer-
niku 1994 r. pozwany zakupił używany samochód marki Ford Fiesta, za kwotę
12.000 zł. W okresie od kwietnia 1994 r. do marca 1995 r. pomagał finansowo rodzi-
com, dając im miesięcznie kwoty w wysokości 400 - 500 zł. Pozwany dojeżdżał do
pracy w M. około 100 km, ponosząc wydatki na benzynę. Od 1 kwietnia 1994 r. do 31
marca 1995 r. mieszkał sam. Miesięczny czynsz wraz ze spłatą kredytu wynosił około
350 zł. Uwzględniając powyższe ustalenia Sąd Pracy uznał, że pozwany pobierając
zawyżone wynagrodzenie prowizyjne zobowiązany jest do zwrotu należności z tego
tytułu w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego. Sąd ten przyjął, iż nie zaistniały prze-
słanki do zwolnienia się pozwanego z obowiązku zwrotu nienależnego świadczenia,
zwłaszcza że po stronie pozwanego jako funkcjonariusza Skarbu Państwa, istnieje
obowiązek zwrotu pobranego nienależnie świadczenia, gdyż już z chwilą pobierania
zawyżonego wynagrodzenia winien był on liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu, przy
czym bez znaczenia w tym aspekcie jest to, iż inni komornicy również w sposób nie-
prawidłowy naliczali wynagrodzenie prowizyjne. Według Sądu Pracy podnoszony
przez pozwanego zarzut, iż pobrane wynagrodzenie wydatkował w całości i nie jest
już wzbogacony nie znalazło potwierdzenia w toku postępowania dowodowego.
Oddalając apelację pozwanego Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych stwier-
dził między innymi, że ugruntowany jest pogląd, iż wszystkie należności wpłacane
przez dłużników na rachunek bankowy komornika lub do jego kasy stają się własno-
ścią Skarbu Państwa, a biuro komornika stanowi pewnego rodzaju statio fisci. Jeżeli
zatem komornik, będący pracownikiem państwowym, nie rozliczył się z wyegzekwo-
wanych należności to wyrządza bezpośrednio szkodę Skarbowi Państwa. Skoro więc
komornik zagarnął „wyegzekwowane należności lub nie rozliczył się z nich z innych
przyczyn, to odpowiedzialność komornika w stosunku do Skarbu Państwa opierać się
będzie w pierwszym wypadku na art. 122 KP a w drugim na art. 124 KP”. Według
Sądu drugiej instancji, w sprawie mają więc zastosowanie przepisy Kodeksu pracy, a
4
odpowiedzialność pozwanego za szkodę spowodowaną nieprawidłowo naliczonymi i
pobranymi przez niego prowizjami (w zawyżonej wysokości) kształtuje się na zasa-
dzie art. 124 KP. Przepis ten określa zasady odpowiedzialności za mienie powierzo-
ne, przy czym przedmiotem powierzenia może być mienie pracodawcy zarówno
znajdujące się w jego posiadaniu w chwili dokonywania tej czynności, jak też będące
w dyspozycji innych podmiotów. Sposób powierzenia mienia nie został szczegółowo
uregulowany, a jedynym wymaganiem prawidłowego powierzenia mienia jest to, by
znany był jego rodzaj lub wartość, oraz aby pracownik miał możliwość sprawowania
nad nim pieczy. Potwierdzenie przez pozwanego przyjęcia określonej kwoty z tytułu
opłat stanowiło dowód przyjęcia mienia pracodawcy i rodziło po stronie pozwanego
obowiązek rozliczenia się z niego.
Zgodnie z § 1 ust. 1 zarządzenia z 17 czerwca 1992 r. komornikowi sądowe-
mu za dokonane czynności egzekucyjne przysługuje wynagrodzenie prowizyjne sta-
nowiące część opłat pobranych przez niego stosownie do przepisów w sprawie taksy
za czynności komorników. W myśl zaś § 1 ust. 2 tego zarządzenia wysokość wyna-
grodzenia prowizyjnego (z zastrzeżeniem ust. 3, 4) uzależniona jest od wysokości
opłat, o których mowa w ust. 1 i wynosi: 1. 30 % przy opłacie nie przekraczającej
1.000 zł, 2. 20% przy opłacie powyżej 1.000 – 1.500 zł oraz 3. 10 % przy opłacie po-
wyżej 1.500 zł. Zgodnie z § 1 ust. 3 zarządzenia wynagrodzenie prowizyjne za wyko-
nanie wymienionych w nim czynności stanowi 2 % opłat, nie więcej niż jednokrotność
przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w sferze budżetowej w roku poprzednim.
W ocenie Sądu drugiej instancji „w świetle zgromadzonego w sprawie materiału do-
wodowego, a w szczególności opinii biegłej Teresy K. oraz protokołu kompleksowej
kontroli Biura Komornika [...] nie budzi wątpliwości fakt, iż pozwany należne mu wy-
nagrodzenie prowizyjne naliczał niezgodnie z wyżej wymienionymi przepisami, w na-
stępstwie czego strona pozwana poniosła szkodę w postaci uszczuplonych opłat na-
leżnych Skarbowi Państwa”. Pozwany posiada wykształcenie prawnicze, do objęcia
funkcji komornika posiadał odpowiednie przygotowanie, podnoszona więc przez
niego okoliczność, iż inni komornicy naliczali wynagrodzenie w taki sam sposób jak
on oraz że nieznana mu była treść pisma prezesa Sądu Wojewódzkiego z sierpnia
1993 r., wyjaśniająca wątpliwości dotyczące naliczania prowizji, nie mają istotnego
znaczenia. Zgodnie z art. 100 § 1 KP pracownik jest obowiązany wykonywać pracę
sumiennie i starannie, a także ma obowiązek dbania o dobro zakładu pracy i chro-
nienia jego mienia. Pozwany naliczając dla siebie prowizję w zawyżonej wysokości
5
obowiązkom tym uchybił. Zgodnie z zarządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia
31 stycznia 1990 r. w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i organizacji kancelarii
komorniczych oraz ich systemu finansowo-księgowego (Dz.U. Nr 2, poz. 9) pozwany
dokonując przelewu opłat zobowiązany był zawiadomić pisemnie Sąd o wysokości
wynagrodzenia prowizyjnego naliczonego za dany miesiąc. „Sporządzony przez po-
zwanego wykaz wynagrodzenia prowizyjnego podlegał tylko rachunkowemu spraw-
dzeniu przez księgowość strony powodowej”. Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
„nie dopatrzył się więc przyczynienia strony powodowej do zaistniałej szkody”. „Skoro
pozwany nie wyliczył się z powierzonego mu mienia, a zaistniała szkoda powstała
wskutek niedopełnienia przez niego obowiązków pracowniczych, a w toku postępo-
wania nie wykazał, że szkoda powstała z przyczyn, za które nie ponosi on odpowie-
dzialności, przeto wyrok Sądu pierwszej instancji mimo częściowo błędnego uzasad-
nienia jest trafny i zgodny z prawem”.
Skarga kasacyjna zaskarżonemu nią wyrokowi stawia zarzut, że narusza on:
1. art. 124 KP „przez dowolne przyjęcie, że pozwany nie wyliczył się z powierzonego
mu mienia”, 2. przepis § 1 ust. 3 zarządzenia nr 14 z 17 czerwca 1992 r. „przez
przyjęcie, że pozwany powinien naliczać prowizję od opłat pobranych za egzekucję
wierzytelności w tym przepisie wymienionych wg zasady 2 % z pobranych opłat (0,16
% egzekwowanych roszczeń)” oraz 3. przepis § 1 ust. 2 tego zarządzenia „przez
przyjęcie, że pozwany powinien naliczyć prowizję od opłat pobranych za rodzaje
egzekucji w tym przepisie wymienionych wg uzależnienia od wysokości pobieranych
opłat, a nie „progowo” od tych opłat oraz nie miał prawa naliczać prowizji czę-
ściowych”. Ponadto kasacja zarzuca naruszenie art. 233 § 1 KPC i art. 328 § 2 KPC
„poprzez całkowite pominięcie w uzasadnieniu wyroku wskazania, na których dowo-
dach Sąd się oparł i dlaczego dał im wiarę oraz z jakich przyczyn odmówił wiarygod-
ności i mocy dowodowej innym dowodom” oraz „sprzeczność ustaleń Sądu z zebra-
nym w sprawie materiałem dowodowym – przez ustalenie, że: - nie mają istotnego
znaczenia dla sprawy okoliczności, iż powód nie znał i nie miał możliwości zapozna-
nia się z treścią pisma Prezesa Sądu Wojewódzkiego w W. z dnia 17 sierpnia 1993 r.
nakazującego komornikom okręgu Sądu Wojewódzkiego w W. naliczanie prowizji w
wysokości 0,16% egzekwowanych roszczeń oraz że inni komornicy naliczali wyna-
grodzenie prowizyjne w taki sam sposób jak pozwany – w chwili rozpoczęcia przez
pozwanego pełnienia funkcji komornika sądowego wątpliwości, co do interpretacji
zarządzenia nr 14 M.P.iP.S. były już jednoznacznie rozstrzygnięte – strona powodo-
6
wa sprawdzała przedstawiane przez pozwanego wyliczenia należnej mu premii pro-
wizyjnej jedynie pod względem rachunkowym – strona powodowa nie przyczyniła się
do zaistniałej szkody, a pozwany nie wykazał, iż szkoda powstała z przyczyn, za
które nie ponosi on odpowiedzialności”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacyjny zarzut naruszenia art. 124 KP jest usprawiedliwiony i dlatego
skarga kasacyjna została uwzględniona. Sąd drugiej instancji, uznając zasadność
żądania strony powodowej, przyjął, iż znajduje ono uzasadnienie w art. 124 KP.
Oznacza to między innymi, że uznał on, iż pozwany wyrządził szkodę swojemu pra-
codawcy (Sądowi Rejonowemu w T.) oraz że szkoda została wyrządzona przez
niego w mieniu, które zostało mu powierzone, przy czym nastąpiło to w wyniku nie
rozliczenia się (niewłaściwego wyliczenia się) z tego mienia przez pozwanego. Za
trafne należy uznać stanowisko, iż do komorników jako pracowników sądu rejonowe-
go można stosować przepisy Kodeksu pracy o materialnej odpowiedzialności pra-
cowników, w tym także przepisy o odpowiedzialności za mienie powierzone pracow-
nikowi. W przypadku komorników mamy wprawdzie do czynienia ze szczególnym
sposobem powierzenia mienia, które przy tym należy do Skarbu Państwa i nie sta-
nowi własności pracodawcy (danego sądu rejonowego), ale to nie oznacza, iż w spo-
sób pośredni szkoda wyrządzona w tym mieniu nie stanowi szkody ponoszonej przez
pracodawcę, co pozwala na sięgnięcie do art. 124 KP (przepis ten nie może mieć
zastosowania do Skarbu Państwa, który nie jest wszak pracodawcą). O odpowie-
dzialności na jego podstawie może jednakże być mowa tylko wtedy, gdy pracownik
nie wywiąże się z obowiązku zwrotu lub wyliczenia się z powierzonego mu mienia. W
świetle zaś zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie ma podstaw dla
tezy, iż pozwany nie wyliczył się z powierzonego mu mienia czy też, że wyliczenie to
było nieprawidłowe. Bezpodstawnie bowiem Sąd drugiej instancji pomniejsza rolę
strony powodowej w ustalaniu i wypłacaniu wynagrodzenia prowizyjnego pozwane-
go. Wynagrodzenia tego nie „wypłacał” sobie sam pozwany, a więc w tym zakresie w
jakim wynagrodzenie to otrzymywał on od strony powodowej nie można przyjmować,
że się z nią rozliczał, czy też że wypłacane mu przez tę stronę wynagrodzenie sta-
nowiło element jego rozliczenia (wyliczenia się), czy też zwrotu mienia powierzone-
go. Wyliczana przez niego wysokość wynagrodzenia prowizyjnego nie stanowiła
7
części składowej jego „wyliczenia się”, a właściwie zwrotu powierzonego mu mienia
(który następował poprzez dokonywanie określonych wpłat na rachunek bankowy
strony powodowej) w rozumieniu art. 124 KP. Po przekazaniu określonych kwot na
ten rachunek to nie pozwany a strona powodowa nimi dysponowała, nie ma więc
podstaw, by twierdzić, że nie zostały one „zwrócone”, czy też, że pozwany się z nich
nie wyliczył. W związku z wypłacaniem pozwanemu należnego mu wynagrodzenia
prowizyjnego, jeżeli by już mówić o rozliczaniu się, to jedynie w tym sensie, że to
strona powodowa płacąc mu to wynagrodzenie rozliczała się z nim, a nie on z nią.
Zgodnie z § 3 ust. 2 zarządzenia nr 14 z 17 czerwca 1992 r. wypłaty wynagrodzenia
prowizyjnego dokonuje sąd, przy którym komornik urzęduje, do dnia 10 każdego
miesiąca za miesiąc poprzedni. Jest to zgodne z ogólną zasadą, że wynagrodzenie
ustala i wypłaca pracodawca, co potwierdza między innymi przepis art. 85 § 5 KP, w
myśl którego pracodawca na żądanie pracownika, jest obowiązany udostępnić do
wglądu dokumenty, na których podstawie zostało obliczone jego wynagrodzenie.
Zwrócić przy tym należy uwagę, że pismo Prezesa Sądu Wojewódzkiego w W. z dnia
27 sierpnia 1993 r. adresowane było do prezesów sądów rejonowych (a nie do ko-
morników) i na nich nakładało obowiązek (w formie polecenia służbowego) zapew-
nienia „stosowania wykładni” § 1 ust. 3 zarządzenia z dnia 17 czerwca 1992 r., którą
Prezes Sądu Wojewódzkiego uznał w tym piśmie za prawidłową. Zwłaszcza w tej
sytuacji trudno przyjąć, że gdy idzie o ustalenie wysokości należnego pozwanemu
wynagrodzenia rola jego pracodawcy miałaby się jedynie ograniczać do rachunko-
wego sprawdzenia wykazów sporządzanych przez pozwanego. Pracownik może
oczekiwać od pracodawcy, by ten ustalił i wypłacił mu należne wynagrodzenie zgod-
nie z obowiązującymi przepisami i nie przerzucał na niego ryzyka związanego z nie-
jasnościami istniejącymi w przepisach płacowych. Niezależnie jednakże od tego w
rozpoznawanej sprawie istotne jest to, że nietrafny jest zarzut, iż pozwany naruszył
obowiązek wyliczenia się z powierzonego mu mienia, bo strona pozwana nie posta-
wiła mu zarzutu, iż nie przekazywał pobieranych opłat w całości i zgodnie z wymaga-
niami prawa do jej kasy (na jej konto), a jedynie, że nieprawidłowo wyliczał swoje
wynagrodzenie prowizyjne, które wszakże to nie on sobie wypłacał, lecz otrzymywał
je od strony pozwanej. Słusznie w związku z tą kwestią pozwany w uzasadnieniu
kasacji pisze, że „decydującym momentem dla oceny, czy komornik wyliczył się z
mienia Skarbu Państwa mu powierzonego była chwila przelania opłat egzekucyjnych
na rachunek bankowy sądu rejonowego. Komornikowi natomiast można by stawiać
8
zarzut niewyliczenia się z tego mienia, jeśli przekazałby do sądu kwotę mniejszą niż
suma rzeczywiście pobranych opłat, czy też przelałby opłaty z istotnym opóźnieniem.
Pozwanemu nigdy takiego zarzutu nie stawiano. Pozwany, w zarzucanym okresie,
wyliczył się z mienia mu powierzonego comiesięcznie odprowadzając w terminie na
rachunek bankowy powoda pobrane opłaty egzekucyjne w całości”. Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych podnosi, powołując się na zarządzenie Ministra
Sprawiedliwości z 31 stycznia 1990 r., że pozwany dokonując przelewu opłat
zobowiązany był zawiadomić pisemnie stronę powodową o wysokości wynagrodze-
nia prowizyjnego naliczonego za dany miesiąc. Obowiązek tego zawiadomienia nie
jest jednakże tożsamy z obowiązkiem zwrotu mienia lub wyliczenia się z niego, o
którym mowa jest w art. 124 KP. Ten drugi obowiązek związany jest bowiem z moż-
liwością dysponowania określonym mieniem przez pracodawcę, a nie jedynie z wyli-
czeniami czysto rachunkowymi. Błędne wyliczenia, do których sporządzenia może
być zobowiązany pracownik mogą oczywiście stać się przyczyną błędnych decyzji
pracodawcy, a w konsekwencji także i szkody w jego mieniu, ale w takim przypadku
w rachubę nie może wchodzić odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi
lecz ewentualnie odpowiedzialność materialna oparta na innej podstawie (art. 114
KP, art. 120 KP, art.122 KP). Jeżeli decyzja w sprawie wypłaty wynagrodzenia
prowizyjnego należy do pracodawcy (sądu rejonowego), to błędy w jego wyliczeniu
przedstawianym przez komornika nie są równoznaczne z naruszeniem przewidzia-
nego w art. 124 KP obowiązku zwrotu mienia lub wyliczenia się z niego.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39313
§ 1 KPC,
orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================