Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 czerwca 2000 r.
II UKN 609/99
Okres zatrudnienia w jednostce ochrony przeciwpożarowej od wyrażenia
zgody na "stanie się strażakiem" do zakończenia tego zatrudnienia (art. 129
ust. 1, 8 i 9 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej,
Dz.U. Nr 88, poz. 400 ze zm.) należy traktować jak służbę w Państwowej Straży
Pożarnej w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy
Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu,
Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.
Przewodniczący SSN Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie SN: Maria
Tyszel, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 27 czerwca 2000 r. sprawy z wniosku
Helmuta H. przeciwko Zakładowi Emerytalno-Rentowemu Ministerstwa Spraw Wew-
nętrznych i Administracji w W. o emeryturę policyjną, na skutek kasacji wnioskodaw-
cy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 czerwca 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 8 czerwca 1999 r. oddalił ape-
lację Helmuta H. od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Warszawie z dnia 24 listopada 1998 r. W uzasadnieniu wyroku Sąd
Apelacyjny podał, że Zakład Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrz-
nych i Administracji decyzją z dnia 30 kwietnia 1998 r. odmówił Helmutowi H. prawa
do emerytury policyjnej wobec braku wymaganego okresu służby w Państwowej
Straży Pożarnej. Sporny był okres od 30 czerwca 1992 r. do 30 listopada 1997 r., w
którym wnioskodawca za wyrażoną przez siebie na piśmie zgodą pełnił służbę w
jednostce organizacyjnej Państwowej Straży Pożarnej. Zdaniem Helmuta H. w okre-
2
sie tym powinien był on uzyskać status strażaka wraz z wynikającymi z tego upraw-
nieniami. Sąd podkreślił, że wnioskodawca został zwolniony ze służby z dniem 31
marca 1998 r. decyzją Komendanta Głównego Straży Pożarnej.
Sąd Apelacyjny powołał się na art. 12 i 13 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 18 lutego
1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Pańs-
twa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich
rodzin (Dz.U. Nr 53, poz. 214 ze zm.), zgodnie z którymi to przepisami prawo do
emerytury policyjnej nabywają funkcjonariusze Państwowej Straży Pożarnej, którzy w
dniu zwolnienie ze służby posiadają co najmniej 15 lat służby. Do okresów równo-
rzędnych z okresami służby w Straży Pożarnej należą między innymi okres zasadni-
czej służby wojskowej oraz okres zatrudnienia lub służby w zawodowych jednostkach
przeciwpożarowych do dnia 31 stycznia 1992 r. (art. 13 ust. 2 i 4 ustawy z dnia 18
lutego 1994 r.). Zdaniem Sądu Apelacyjnego wnioskodawca po dniu 1 lutego 1992 r.
świadczył pracę w oparciu o umowę o pracę. Prawny stosunek pracy wynikający z tej
umowy nie był, według Sądu drugiej instancji „stosunkiem funkcjonariusza Państwo-
wej Straży Pożarnej”.
Decyzja Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej z dnia 18 marca
1998 r. wydana już po ustaniu zatrudnienia, w ocenie Sądu Apelacyjnego, dotyczy
wyłącznie utraty zawodowego statusu strażaka, a nie zwolnienia ze służby w Pańs-
twowej Straży Pożarnej. Wniosek ten Sąd oparł na stwierdzeniu, że Komendant nie
miał uprawnień do zwolnienia wnioskodawcy z pracy. Fakt, że wnioskodawca był po
dniu 1 lutego 1992 r. związany „miejscem pracy” z ochroną przeciwpożarową, nie
zmienia jego sytuacji prawnej – nie był bowiem w tym czasie funkcjonariuszem Pań-
stwowej Straży Pożarnej i nie ma podstaw prawnych do uwzględnienia spornego
okresu jako stażu służby w tej formacji w oparciu o przepisy ustawy policyjnej. Sąd
Apelacyjny zaakceptował stanowisko, że zmiana ustawy o Państwowej Straży Pożar-
nej dokonana ustawą z dnia 8 listopada 1996 r. (Dz.U. Nr 152, poz. 723), polegająca
na dodaniu do art. 129 ustępu 6 wydłużającego okres zachowania statusu zawodo-
wego strażaka, dawała wnioskodawcy możliwość wstąpienia do Państwowej Straży
Pożarnej do dnia 30 czerwca 1998 r. Skoro tego nie uczynił nie ma uprawnień eme-
rytalnych na podstawie ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy Policji.
W kasacji pełnomocnik Helmuta H. zarzucił wyrokowi Sądu Apelacyjnego na-
ruszenie art. 129 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej
3
przez błędną wykładnię tego przepisu a ponadto: „pominięcie konstytucyjnej zasady
nienaruszalności praw nabytych i działania w ramach zasady sprawiedliwości spo-
łecznej (art. 2 Konstytucji RP), wprowadzenia w błąd w związku z ubieganiem się o
nabycie praw emerytalnych (pismo Komendanta Głównego PSP z 22 września 1997
r. [...], procedura związana ze zwolnieniem ze służby, w tym decyzja tegoż Komen-
danta z dnia 18 marca 1998 r. [...])”.
W uzasadnieniu kasacji podano między innymi, że „ustawa o Państwowej
Straży Pożarnej nakładała na strażaka wyłącznie obowiązek wyrażenia zgody na
pozostanie strażakiem PSP co wnioskodawca uczynił we właściwym terminie -
2 stycznia 1992 r. (art. 129 ust. 1 ustawy). Wnioskodawca nie był adresatem innych
warunków wynikających z ustawy. Nie bez znaczenia jest również to, że wniosko-
dawca złożył raport o zwolnienie w związku z nabyciem praw emerytalnych 1 grudnia
1997 r., a termin wskazany w art. 129 ust. 6 (po zmianie art. 1 pkt 69 ustawy z 8 lis-
topada 1996 r. Dz.U. Nr 152, poz. 723) określono na 30 czerwca 1998 r. Z tą datą
następuje utrata statusu strażaka PSP co wynika z dosłownego brzmienia dodanego
do art. 129 ustawy o PSP ust. 6”.
Wnoszący kasację domagał się uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przeka-
zania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja stawia zaskarżonemu wyrokowi zarzut naruszenia prawa materialne-
go - art. 129 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U.
Nr 88, poz. 400 ze zm.) - przez przyjęcie, że służba Helmuta H., po wejściu w życie
wskazanej ustawy nie była służbą w rozumieniu tego aktu prawnego, a w konse-
kwencji, uznanie, że nie spełnia on warunku 15 lat służby wymaganego do nabycia
prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zao-
patrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży
Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin. Zda-
niem Sądu Najwyższego zarzut naruszenia tego przepisu prawa materialnego jest
uzasadniony. W świadectwie służby wydanym wnioskodawcy w dniu 31 marca 1998
r. przez Komendę Główną Państwowej Straży Pożarnej stwierdzono, że pełnił on
służbę w Zakładowej Zawodowej Straży Pożarnej w B.Ś. jako kierowca od 10 maja
1983 r. do 30 listopada 1997 r. Decyzją [...] z dnia 18 marca 1998 r. Komendanta
4
Głównego Państwowej Straży Pożarnej wydaną na podstawie art. 9 ust. 2 w zw. z
art. 129 ust. 1, 2 i 6 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej
wnioskodawca został zwolniony ze służby w Państwowej Straży Pożarnej na pods-
tawie art. 43 ust. 2 pkt 5 tej ustawy. W uzasadnieniu decyzji podano, że wniosko-
dawca uzyskał w trybie art. 129 ust. 1 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej status
strażaka Państwowej Straży Pożarnej. W aktach osobowych znajduje się ponadto
deklaracja Nr 14, w której Helmut H. w dniu 2 stycznia 1992 r. wyraził na podstawie
art. 129 ust. 1 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej zgodę na podjęcie służby w
Państwowej Straży Pożarnej. Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej w dniu
31 marca 1998 r. przesłała do Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych i Administracji akta emerytalne wnioskodawcy w celu załatwienia we-
dług właściwości. Decyzja odmowna tego organu rentowego stała się przedmiotem
sporu, w wyniku którego zapadł zaskarżony wyrok Sądu drugiej instancji.
Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku przyjął, że art. 129 ust. 2 ustawy o
Państwowej Straży Pożarnej dawał wnioskodawcy możliwość wstąpienia do Pań-
stwowej Straży Pożarnej do dnia 30 czerwca 1998 r., z której to możliwości nie sko-
rzystał. Sąd ten nie rozważył statusu prawnego wnioskodawcy w latach 1992-1998
pod kątem jego uprawnień emerytalnych. Zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy o Pań-
stwowej Straży Pożarnej, dotychczasowi funkcjonariusze pożarnictwa stają się stra-
żakami Państwowej Straży Pożarnej, jeżeli w ciągu miesiąca od dnia wejścia w życie
tej ustawy wyraża na to zgodę. Ustawa weszła w życie z dniem 1 stycznia 1992 r.
(art. 135). Helmut H., który, co jest niesporne, był funkcjonariuszem pożarnictwa, w
dniu 2 stycznia 1992 r., a więc w przewidzianym przytoczonym przepisem terminie,
wyraził zgodę na podjęcie służby w Państwowej Straży Pożarnej. Z decyzji z dnia 18
marca 1998 r. wydanej przez Komendanta Głównego Straży Pożarnej wynika, że
uzyskał on w trybie art. 129 ust. 1 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej status stra-
żaka.
W myśl art. 129 ust. 6 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej - strażacy o któ-
rych mowa w ust. 1, a więc ci, którzy tak jak wnioskodawca, w zakreślonym tym
przepisem terminie wyrazili zgodę na „stanie się strażakami” Państwowej Straży Po-
żarnej, jeżeli nie zostali powołani ani mianowani na stanowiska służbowe w Pań-
stwowej Straży Pożarnej do dnia 30 czerwca 1999 r., tracą status strażaka Państwo-
wej Straży Pożarnej z tym dniem. Zgodnie z art. 129 ust. 7 pkt 2 tej ustawy - okres
zatrudnienia strażaków, o których mowa w ust. 1 (a do nich należał wnioskodawca),
5
w jednostkach ochrony przeciwpożarowej lub na stanowiskach, na których wykony-
wali czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej od dnia 1 lutego 1992 r. nie po-
wołanych i nie mianowanych na stanowiska służbowe w Państwowej Straży Pożar-
nej, do zakończenia tego okresu, nie dłużej jednak niż do upływu terminu określo-
nego w ust. 6 (do dnia 30 czerwca 1999 r.), traktuje się jako służbę w Państwowej
Straży Pożarnej wyłącznie w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej
Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin. Rozważenia wymaga kwestia
statusu wnioskodawcy w okresie od 2 stycznia 1992 r. do 31 marca 1998 r. W tym
czasie, zgodnie z przytoczonymi przepisami stał się on strażakiem Państwowej
Straży Pożarnej. Wniosek taki wypływa wprost z treści art. 129 ust. 1 ustawy o Pań-
stwowej Straży Pożarnej. Decydujące znaczenie miała zgoda wnioskodawcy wyra-
żona na piśmie w trybie określonym w tym przepisie.
Zgodnie z art. 129 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. dotychczasowi
funkcjonariusze pożarnictwa, którzy stali się strażakami w trybie określonym w art.
129 ust. 1 zachowują ciągłość służby. Równocześnie zgodnie z art. 129 ust. 7 pkt 2
ustawy o PSP okres zatrudnienia strażaków, o których mowa w ust. 1 („dotychcza-
sowi funkcjonariusze pożarnictwa stają się strażakami PSP, jeżeli w ciągu 1 miesiąca
od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy wyrażą na to pisemną zgodę”), a do któ-
rych należy wnioskodawca – traktuje się jako służbę w Państwowej Straży Pożarnej
wyłącznie w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy
Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i
Służby Więziennej oraz ich rodzin. Według art. 129 ust. 8 i 9 Komendant Główny
Straży Pożarnej stwierdza zakończenie okresu zatrudnienia tych strażaków, a decy-
zję jego traktuje się dla celów emerytalno-rentowych jak decyzję o zwolnieniu ze
służby w Państwowej Straży Pożarnej. Przepisy te czynią bezpodstawnymi dotych-
czasowe wątpliwości interpretacyjne dotyczące uprawnień emerytalno-rentowych
dotychczasowych funkcjonariuszy pożarnictwa, którzy wskutek wyrażenia pisemnej
zgody uzyskali status strażaka Państwowej Straży Pożarnej do dnia 30 czerwca
1999 r. o ile nie zostali wcześniej powołani lub mianowani na stanowisko służbowej w
Państwowej Straży Pożarnej.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym sprawę niniejszą zauważa, że po-
wołane w odpowiedzi na kasację postanowienia kolegium kompetencyjnego, przy
Sądzie Najwyższym z dnia 16 lutego 1994 r., III PO 8/94 (OSNAPiUS 1995 nr 7, poz.
6
92) oraz z dnia 5 września 1995 r., III PO 15/95 (OSNAPiUS 1996 nr 4, poz. 68) nie
dotyczyły zaopatrzenia emerytalnego, a ponadto wydane zostały w nieaktualnym już
stanie prawnym (wobec zmiany treści ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwo-
wej Straży Pożarnej). Również wyroki Sądu Najwyższego w sprawach II UKN 565/99
i II UKN 435/99 (dotychczas nie publikowane) nie odnosiły się wprost do ust. 7-11
art. 129, aczkolwiek zmiana treści art. 129 poprzez wprowadzenie ust. 7-11 została w
uzasadnieniach obu tych wyroków odnotowana.
Reasumując Sąd Najwyższy doszedł do wniosku, że zarówno wykładnia języ-
kowa art. 129 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej jak i wykładnia aksjologiczna
pozwalają na uznanie, że okres od wyrażenia zgody na „stanie się strażakiem” (art.
129 ust. 1 ustawy), w którym wnioskodawca był zatrudniony w jednostce ochrony
przeciwpożarowej, jest traktowany jak służba w Państwowej Straży Pożarnej w ro-
zumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu
Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więzien-
nej oraz ich rodzin.
Wspominając o wykładni aksjologicznej, niezależnie od jednoznacznej treści
art. 129 ust. 7 w aktualnym brzmieniu, Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym
niniejszą sprawę miał na uwadze to, że racjonalny ustawodawca nie mógł stworzyć w
zakresie uprawnień emerytalno-rentowych gorszej sytuacji tym funkcjonariuszom
pożarnictwa, którzy w wyniku wyrażonej na piśmie zgody stali się strażakami Pańs-
twowej Straży Pożarnej, a do zamkniętego okresu, z przyczyn od siebie niezależ-
nych, nie zostali powołani lub mianowani na stanowisko służbowe, od sytuacji w ja-
kiej znaleźli się funkcjonariusze pożarnictwa, którzy nie podjęli służby w Państwowej
Straży Pożarnej.
Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================