Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 lipca 2000 r.
II UKN 55/00
Okres ostatnich dziesięciu lat, w którym należy udowodnić 20 kwartałów
podlegania ubezpieczeniu (art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników, jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz.
25 ze zm.) powinien być liczony wstecz od daty zgłoszenia wniosku i nie może
być przesunięty w przypadku kontynuowania ubezpieczenia po złożeniu od-
wołania od decyzji odmawiającej przyznania prawa do renty rolniczej.
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Andrzej Kijowski, Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 4 lipca 2000 r. sprawy z wniosku Mał-
gorzaty S. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi Re-
gionalnemu w K. o rentę rolniczą, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 4 listopada 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 8 maja 1998 r. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-
Oddział Regionalny w K. odmówiła przyznania wnioskodawczyni Małgorzacie S.
prawa do renty rolniczej wobec braku wymaganego okresu ubezpieczenia 20 kwar-
tałów w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawczyni od tej decyzji Sąd Okręgowy-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie wyrokiem z dnia 15 lipca 1999 r. [...]
zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawczyni prawo do renty rolniczej na
stałe od 1 lipca 1999 r. Sąd ustalił, że wniosek o rentę wnioskodawczyni złożyła w
dniu 27 kwietnia 1998 r. Z opinii biegłych lekarzy wynika, że od wiosny 1998 r. wnio-
skodawczyni jest długotrwale niezdolna do pracy w gospodarstwie rolnym. W toku
postępowania wnioskodawczyni opłacała składki na ubezpieczenie społeczne rolni-
2
ków i do końca drugiego kwartału 1999 r. okres ubezpieczenia wyniósł 20 kwartałów.
Od lipca 1999 r. wnioskodawczyni spełnia wszystkie warunki wymagane do przyzna-
nia renty rolniczej.
Od tego wyroku wniosła apelację Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społeczne-
go-Oddział Regionalny w K. zarzucając, że zaskarżony wyrok zapadł z naruszeniem
art. 21 ust. 1 pkt 6 i ust. 5 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25) bowiem na dzień zgło-
szenia ponownego wniosku – 17 czerwca 1999 r. okres ubezpieczenia wnioskodaw-
czyni wynosi 19 kwartałów.
Wyrokiem z dnia 4 listopada 1999 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił odwoła-
nie, a ponowny wniosek o rentę rolniczą z dni 17 czerwca 1999 r. przekazał do roz-
poznania Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu
w K. Sąd Apelacyjny uznał za uzasadniony zarzut naruszenia prawa materialnego,
bowiem zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 5 i ust. 5 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników wymagany okres ubezpieczenia dla wniosko-
dawczyni, której niezdolność do pracy powstała po ukończeniu 30 lat, wynosi 20
kwartałów w dziesięcioleciu liczonym wstecz od złożenia wniosku o rentę. Wniosek
został zgłoszony 27 kwietnia 1998 r. a w dziesięcioleciu przypadającym od 27 kwiet-
nia 1988 r. udowodniony okres ubezpieczenia wyniósł 16 kwartałów, licząc do końca
drugiego kwartału 1998 r. Wobec niespełnienia warunku określonego w powołanym
przepisie odwołanie podlega oddaleniu. Do rozpoznania ponownego wniosku z dnia
17 czerwca 1999 r. właściwy jest organ rentowy, zatem wniosek został przekazany
temu organowi na podstawie art. 464 § 1 KPC.
Wyrok ten zaskarżyła kasacją wnioskodawczyni i opierając kasację na pods-
tawie naruszenia przepisów postępowania – art. 316 § 1 KPC w związku z art. 391
KPC – wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Ape-
lacyjnemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu kasacji wniosko-
dawczyni podniosła, że na dzień 17 września 1999 r. spełniła warunek posiadania 20
kwartałów ubezpieczenia w dziesięcioleciu liczonym wstecz od tej daty. Oddalenie
odwołania było niedopuszczalne w sytuacji, gdy w toku postępowania apelacyjnego
wnioskodawczyni spełniła warunki wymagane do przyznania renty. Przepis art. 316 §
1 KPC ma zastosowanie w postępowaniu apelacyjnym, zatem Sąd Apelacyjny powi-
nien wziąć pod uwagę zmiany w stanie faktycznym. W wyroku z dnia 10 marca 1998
3
r., II UKN 555/97 (OSNAPiUS 1999 nr 5, poz. 18) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że
sąd ocenia legalność decyzji rentowej według stanu rzeczy istniejącego w dacie jej
wydania. Sąd jednakże może przyznać ubezpieczonemu świadczenie, jeżeli warunki
je uzasadniające zostały spełnione po wydaniu zaskarżonej decyzji. Pogląd ten ma
zastosowanie w niniejszej sprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 316 § 1 KPC zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie
okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy. Stosowanie tego przepisu w
sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest ograniczone ze względu na
szczególny tryb postępowania w tych sprawach. W postępowaniu toczącym się na
zasadach ogólnych żądanie zgłoszone w sposób przepisany prawem musi być przez
sąd rozpoznane. Natomiast w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych zgodnie z art. 4779
KPC sąd rozpoznaje odwołania od decyzji organu
rentowego. Zasadą w tym postępowaniu jest ocena legalności decyzji rentowej we-
dług stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania, co stwierdził Sąd Najwyższy w
powołanym w kasacji wyroku z dnia 10 marca 1998 r., II UKN 555/97 (OSNAPiUS
1999 nr 5, poz. 181). Odstępstwa od tej zasady są dopuszczalne na podstawie art.
316 § 1 KPC ze względów ekonomii procesowej. Ogólnie rzecz biorąc sąd może
zmienić decyzję organu rentowego i przyznać prawo do świadczeń, jeżeli podstawą
odmowy przyznania świadczenia było niespełnienie któregoś z wymaganych warun-
ków, a w toku postępowania sądowego warunek ten został spełniony. Taka sytuacja
może wystąpić, gdy prawa do świadczeń odmówiono z powodu braku niezdolności
do pracy lub wymaganego wieku, a zainteresowany, spełniający pozostałe warunki,
stał się niezdolny do pracy lub osiągnął wymagany wiek w toku postępowania są-
dowego. Możliwe jest także uzupełnienie brakującego okresu ubezpieczenia w toku
postępowania sądowego, jeżeli przepisy nie przewidują ograniczenia czasowego i
pozwalają na uwzględnienie całego okresu prowadzenia działalności podlegającej
ubezpieczeniu społecznemu. W takim przypadku świadczenie może być przyznane
od daty spełnienia brakującego warunku.
W niniejszej sprawie podstawą odmowy przyznania prawa do świadczeń było
niespełnienie warunku posiadania wymaganego okresu ubezpieczenia. Warunek ten
został określony w art. 21 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
4
ubezpieczeniu społecznym rolników na 20 kwartałów dla osoby, której niezdolność
do pracy w gospodarstwie rolnym powstała po ukończeniu 30 lat, przy czym okres
ten powinien przypadać w ciągu ostatnich dziesięciu lat przed zgłoszeniem wniosku
o rentę inwalidzką rolniczą. Ze sformułowania tego przepisu wynika, że warunek ten
nie może być spełniony w postępowaniu sądowym.
W powołanym wyroku Sąd Najwyższy nie uznał za uchybienie, przyznania
prawa do świadczeń osobie, która spełniła warunek posiadania wymaganego okresu
ubezpieczenia w ostatnim dziesięcioleciu w toku postępowania przed sądem pierw-
szej instancji. Nastąpiło to w sytuacji, gdy wystarczyło uzupełnienie brakującego
okresu ubezpieczenia i nie było potrzeby ponownego przeliczania okresów ubezpie-
czenia w związku ze zmianą dziesięciolecia, w którym ten okres był liczony. Jednak-
że orzeczenia w tej konkretnej sprawie, nie można traktować jako zasady ogólnie
obowiązującej, zwłaszcza w sytuacji, gdy żąda się uwzględnienia dodatkowych okre-
sów ubezpieczenia przypadających po wydaniu wyroku sądu pierwszej instancji, a
okresy ubezpieczenia muszą być przeliczane na nowo z uwzględnieniem dodatko-
wych okresów i pominięciem okresów już uwzględnionych.
Zgodnie z art. 4779
§ 1 i 2 KPC postępowanie sądowe wszczyna się po wnie-
sieniu odwołania od decyzji organu rentowego. Wydanie decyzji w sprawach o
świadczenia poprzedzone jest wnioskiem o ich przyznanie. Wymagany okres ubez-
pieczenia liczony jest w dziesięcioleciu przypadającym wstecz od zgłoszenia wnio-
sku, zatem dalsze okresy podlegania ubezpieczeniu przypadające w toku postępo-
wania sądowego nie wchodzą w skład tego dziesięciolecia. Nie ma podstawy do
uwzględnienia okresów ubezpieczenia w ciągu ostatnich dziesięciu lat od daty po-
nownego zgłoszenia żądania w toku postępowania sądowego, a tym bardziej w dzie-
sięcioleciu liczonym wstecz od dowolnej daty przypadającej w toku postępowania
sądowego, jak żąda się tego w kasacji. Zgodnie z powołanym przepisem art. 21 ust.
3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników okres ostatnich dziesięciu lat, w któ-
rym należy udowodnić 20 kwartałów podlegania ubezpieczeniu musi być liczony
wstecz od daty zgłoszenia wniosku i okres ten nie może być przesunięty w przypad-
ku kontynuowania ubezpieczenia po złożeniu odwołania od decyzji odmawiającej
przyznania prawa do renty rolniczej.
Zgłoszenie nowego żądania w toku postępowania sądowego może być
uznane za złożenie wniosku. Jednakże przepisy KPC nie pozwalają sądowi na me-
rytoryczne rozpoznanie wniosku o świadczenie z pominięciem organu rentowego.
5
Sąd rozpoznaje tylko odwołanie od decyzji organu rentowego (art. 4779
§ 1 KPC) lub
odwołanie na bezczynność organu rentowego (art. 4779
§ 4 KPC). Przepis art. 47710
§ 2 KPC stanowi, że nowe żądanie zgłoszone w toku postępowania sądowego sąd
przyjmuje do protokołu i przekazuje do rozpoznania organowi rentowemu. Sąd Ape-
lacyjny orzekł zgodnie z tym przepisem przekazując nowy wniosek z dnia 17 czerwca
1999 r. do rozpoznania organowi rentowemu.
Ponieważ wnioskodawczyni mimo zgłoszenia nowego wniosku podtrzymywała
poprzednie żądanie Sąd Apelacyjny musiał orzec o tym żądaniu przy przyjęciu, że
wniosek o rentę inwalidzką rolniczą został zgłoszony 27 kwietnia 1998 r. Przy takim
założeniu prawidłowość rozstrzygnięcia nie jest w kasacji kwestionowana.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
KPC oddalił ka-
sację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================