Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 lipca 2000 r.
II UKN 634/99
Ubezpieczony, który w okresie zwolnienia lekarskiego prowadzi dotych-
czasową działalność gospodarczą nie traci za okres leczenia szpitalnego prawa
do zasiłku chorobowego na podstawie art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia
1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie cho-
roby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.).
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski
(sprawozdawca), Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 4 lipca 2000 r. sprawy z powództwa
Zenona R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w P. o zasi-
łek chorobowy, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Poznaniu z dnia 6 lipca 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację dotyczącą prawa
do zasiłku chorobowego za okres od dnia 19 czerwca do dnia 7 lipca 1995 r. i w tym
zakresie sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu do ponownego rozpo-
znania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego,
o d d a l i ł kasację w pozostałej części.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w P. decyzją z dnia 28 stycznia
1998 r. pozbawił Zenona R. prawa do zasiłku chorobowego za okresy: od 19
czerwca 1995 r. do 14 marca 1996 r., od 10 czerwca 1996 r. do 6 marca 1997 r. oraz
od 7 maja do 2 listopada 1997 r. Organ rentowy ustalił, że w okresie zwolnienia le-
karskiego wnioskodawca nadal prowadził działalność gospodarczą.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z
dnia 26 stycznia 1999 r. [...] oddalił odwołanie wnioskodawcy od powyższej decyzji z
następującym uzasadnieniem. Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia
2
1974 r. o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa (jednolity
tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.) pracownik wykonujący w czasie zwol-
nienia od pracy inną pracę zarobkową lub uciążliwe czynności mogące przedłużyć
okres niezdolności do pracy albo wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób nie-
zgodny z celem tego zwolnienia – traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres
zwolnienia. Wnioskodawca prowadzi zakład stolarsko-tapicerski, w którym zatrudnia
pracowników. W okresie choroby wnioskodawca nie zawiesił działalności gospodar-
czej i sam wykonywał czynności związane z tą działalnością, a polegające między
innymi na zakupie towaru do produkcji, choć czasem w asyście teścia, nadzorowaniu
pracowników, sam też podpisywał wszystkie dokumenty, nikogo bowiem nie upo-
ważnił do tej czynności.
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z
dnia 6 grudnia 1978 r., II URN 130/78, że rzemieślnik, który w czasie zwolnienia le-
karskiego wykonywał pracę zarobkową w swoim zakładzie, traci prawo do zasiłku
chorobowego za cały czas zwolnienia, przy czym przez pracę zarobkową rzemieślni-
ka prowadzącego własny zakład uznać należy nie tylko wykonywanie konkretnych
robót objętych danym rzemiosłem, lecz także wszelkie zajęcia związane z prowadze-
niem zakładu, jak nadzór nad zatrudnionymi w nim pracownikami, przyjmowanie i
wydawanie towarów. Wszystkie te czynności składają się bowiem na zajęcie zarob-
kowe rzemieślnika, których osobiste prowadzenie w czasie choroby powoduje utratę
przez niego prawa do zasiłku chorobowego. Sąd zwrócił uwagę, że zasiłek chorobo-
wy stanowi świadczenie pieniężne, którego celem jest zapewnienie źródła dochodu
osobom, które z powodu choroby nie wykonują pracy i nie otrzymują wynagrodzenia.
Tymczasem wnioskodawca prowadząc działalność rzemieślniczą uczestniczył także
w zyskach zakładu. Liczne wyjazdy wnioskodawcy w okresie zwolnienia po towar i
udział w pracach zakładu świadczą zdaniem Sądu o wykorzystywaniu zwolnienia
lekarskiego w sposób niezgodny z jego celem.
Apelację wniesioną przez wnioskodawcę oddalił Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z dnia 6 lipca 1999 r. [...]. Sąd
Apelacyjny podkreślił, że przepis art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o
świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa zawiera trzy stany fak-
tyczne mogące stanowić podstawę utraty przez pracownika prawa do zasiłku choro-
bowego. Są to: wykonywanie przez pracownika innej pracy zarobkowej, wykonywa-
nie uciążliwych czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy oraz
3
wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z celem tego
zwolnienia. Każdy z tych stanów faktycznych stanowi samodzielną przesłankę utraty
prawa do zasiłku chorobowego. Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca przez cały
okres zwolnienie lekarskiego wykonywał „inną pracę zarobkową" oraz wykorzystywał
zwolnienie lekarskie w sposób niezgodny z jego celem. Podstawą rozstrzygnięcia nie
było zatem wykonywane przez wnioskodawcę czynności, które z powodu swej uciąż-
liwości mogły spowodować przedłużenie jego niezdolności do pracy. Nie zachodziła
więc potrzeba przeprowadzenia dowodu z opinii lekarza leczącego bądź biegłego
sądowego dla wykazania czy opisane przez Sąd czynności wnioskodawcy w jego
zakładzie mogły przedłużyć niezdolność do pracy.
Wykonywanie pracy zarobkowej powoduje natomiast utratę prawa do zasiłku
bez względu na to, czy zaszkodziło to zdrowiu wnioskodawcy. Przepis art. 18 ust. 1
powołanej ustawy ma zastosowanie także do osób prowadzących działalność gos-
podarczą, co wynika z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity
tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.), oczywiście, przy uwzględnieniu spe-
cyfiki tej działalności. Sąd Okręgowy prawidłowo powołał się na wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 6 grudnia 1978 r. (OSNCP z 1979 r. Nr 7-8, poz.157). Wyrok ten nic nie
stracił na aktualności, gdyż treść art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. po-
zostaje, mimo nowelizacji ustawy, taka sama. Wnioskodawca prowadząc działalność
gospodarczą nie musi wykonywać osobiście pracy związanej bezpośrednio z pro-
dukcją, jego „praca" może polegać wyłącznie na kierowaniu zakładem, decydowaniu
o profilu działalności, przyjmowaniu zleceń, rozliczaniu się z Urzędem Skarbowym,
Zakładem Ubezpieczeń Społecznych i klientami, na podpisywaniu dokumentów,
nadzorze nad zatrudnionymi pracownikami, itp. Te czynności zwiększają zyski zakła-
du.
Sąd Apelacyjny podzielił w pełni ustalenia Sądu pierwszej instancji dotyczące
zakresu wykonywania przez wnioskodawcę pracy zarobkowej w okresie zwolnienia
lekarskiego. Sąd Okręgowy wskazał dlaczego nie dał wiary zeznaniom świadków, a
tej oceny nie można uznać za dowolną w rozumieniu art. 233 § 1 KPC. Wnioskodaw-
ca przesłuchany przez starszego inspektora ZUS Leszka M. oświadczył, pouczony o
odpowiedzialności za fałszywe zeznania, że podpisywał dokumenty w siedzibach
firm jako potwierdzenie „również osobiście dokonanych zakupów artykułów w nich
wymienionych" oraz że zakupu i odbioru towarów dokonywał wspólnie z pracowni-
4
kiem Romanem K. lub teściem Czesławem D. Oznacza to, że wnioskodawca co
najmniej współuczestniczył w zakupie i odbiorze towarów. Ilość dokonywanych
transakcji oraz ich częstotliwość świadczą o prowadzeniu przez wnioskodawcę dzia-
łalności w dotychczasowym zakresie, a więc o nadużyciu zwolnienia lekarskiego.
Chybiony jest też zarzut niewzięcia pod uwagę przy rozstrzyganiu sprawy pobytu
wnioskodawcy w szpitalu, gdyż zgodnie z art. 18 ust. 1, zasiłek chorobowy nie przy-
sługuje za cały okres zwolnienia, a więc za okres, na który było wystawione zaświad-
czenie lekarskie. Wnioskodawca przebywał w Państwowym Szpitalu Klinicznym [...]
AM w P. od dnia 19 czerwca 1995 r. do 7 lipca 1995 r., zwolnienie natomiast obej-
muje okres od 19 czerwca do 31 lipca 1995 r., w tym zaś czasie wnioskodawca pod-
pisał 4 faktury w dniach: 11 lipca, 17 lipca, 24 lipca i 31 lipca 1995 r. Podobnie ma się
sprawa z następnym zwolnieniem. Wnioskodawca korzystał ze zwolnienia lekarskie-
go przez okresy 9-miesięczne w czasie od 19 czerwca 1995 r. do 14 marca 1996 r.,
od 10 czerwca 1996 r. do 6 marca 1997 r., wykorzystywał także dopuszczalny okres
zwolnienia lekarskiego (180 dni) od 7 maja 1997 r. do 2 listopada 1997 r. Przez cały
ten czas prowadził działalność gospodarczą i pobierał zasiłek chorobowy, więc ewi-
dentnie nadużył przysługującego mu prawa.
W kasacji od powyższego wyroku wnioskodawca zarzucił naruszenie art. 381
KPC przez pominięcie dowodu z zeznań świadka Ewy R., co mogło mieć wpływ na
zmianę ustaleń poczynionych w pierwszej instancji, a także naruszenie prawa mate-
rialnego przez błędną wykładnię przepisu art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia
1974 r., dokonaną wbrew stanowiskom Sądu Najwyższego wyrażonym w uchwale z
dnia 20 stycznia 1995 r., II UZP 38/94 (OSNAPiUS 1995 nr 11, poz. 135) oraz wyro-
ku z dnia 21 maja 1997 r., II UKN 123/97 (OSNAPiUS 1998 nr 6, poz. 194) i auto-
matyczne przyjęcie, że skarżący wykonywał zarówno inną pracę zarobkową, jak też
wykorzystywał zwolnienie niezgodnie z jego celem. Naruszenie art. 18 ust. 1 ustawy
polegało ponadto zdaniem skarżącego na przyjęciu, iż utracił on prawo do zasiłku
również w okresie pobytu w szpitalu od dnia 4 do 8 września 1995 r., chociaż okres
tego zwolnienia obejmował tylko okres pobytu w szpitalu i w tym czasie nie doszło do
podpisania faktury bądź innych dokumentów, zaś Sąd drugiej instancji „skwitował to
jednym zdaniem (podobnie ma się sprawa z następnym zwolnieniem), gdzie wcze-
śniej odniósł się do zwolnienia z okres od dnia 19 czerwca 1995 r. do 31 lipca 1995
r., a to nie odpowiada faktom”. Na tej podstawie skarżący domagał się uchylenia za-
skarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przekaza-
5
nia sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania, jak też zasądzenia kosztów
procesu według norm przepisanych.
W uzasadnieniu kasacji podniesiono w szczególności, że przeprowadzenie
dowodu z zeznań świadek Ewy R. pozwoliłoby sądowi Apelacyjnemu na prawidłowe
ustalenie czy podpisy składane na fakturach zakupu towarów w S. wiązały się z ce-
lowym wyjazdem po towar, czy też do lekarza lub bioterapeuty i zakupem towaru
przez pracownika przy okazji, a podpisem faktury przez skarżącego tylko dlatego, że
pozostawał w miejscu zakupu będąc wieziony w innym celu, a jako chory na padacz-
kę nie prowadził pojazdów mechanicznych. Tymczasem Sąd tego koniecznego ską-
dinąd dowodu nie przeprowadził, zaś w uzasadnieniu wyroku nie wyjaśnił dlaczego
tego nie uczynił.
Skarżący twierdzi, że ewentualne założenie o prawidłowości ustaleń faktycz-
nych poczynionych w sprawie również nie usprawiedliwia automatycznego przyjęcia
przez Sąd, iż zainteresowany wykonywał inną pracę zarobkową oraz wykorzystywał
zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem. Sąd Najwyższy uważa bowiem, że
pojęcie „innej pracy zarobkowej” nie obejmuje wykonywania w czasie zwolnienia
pracy na rzecz macierzystej firmy. Judykatura twierdzi też, że ustalenie przesłanek
pozbawienia prawa do zasiłku chorobowego wymaga wiedzy medycznej. Innymi
słowy, wykonywanie pracy na rzecz własnej firmy nie jest „inną pracą zarobkową”, a
poza tym nie uzasadnia samo przez się pozbawienia prawa do zasiłku chorobowego,
zwłaszcza gdy ogranicza się do podpisywania faktur, jak też składania deklaracji po-
datkowych lub dotyczących ubezpieczenia społecznego. Pozbawienie prawa do za-
siłku chorobowego nie może zresztą dotyczyć okresu, w którym skarżący przebywał
w szpitalu i nie zajmował się w żaden sposób prowadzeniem swego zakładu rze-
mieślniczego, nie podpisując w szczególności żadnej faktury. Co prawda przepis art.
18 ust. 1 ustawy stanowi, że utrata prawa do zasiłku obejmuje cały okres zwolnienia,
ale dotyczy to każdego zwolnienia z osobna, więc skutków zachowania ubezpieczo-
nego w danym okresie nie można rozciągać na zwolnienie w innym okresie choro-
bowym. W przeciwnym razie dochodzi do rozszerzającej interpretacji powołanego
przepisu i przypisywania mu charakteru specyficznej sankcji karnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest zasadna w części zarzucającej Sądowi drugiej instancji, że za-
6
kresem zastosowania art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadcze-
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
objął również okres zwolnienia, w którym skarżący przebywał w szpitalu i nie wyko-
nywał żadnych czynności kwalifikujących się jako przejaw prowadzenia własnego
zakładu stolarsko-tapicerskiego. Dotyczy to jednak tylko zwolnienia w okresie od dnia
19 czerwca do dnia 7 lipca 1995 r., a więc z wyłączeniem powołanego poza tym w
kasacji okresu od dnia 4 do dnia 8 września 1995 r., który był zbyt krótki, aby zgodnie
z art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób
prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin spowodować nabycie
uprawnienia zasiłkowego, aktualizowanego dopiero przez chorobę trwającą nieprze-
rwanie co najmniej trzydzieści kolejnych dni.
Pierwsze ze wspomnianych zwolnień spełniało natomiast powyższy warunek,
gdyż choroba trwała nieprzerwanie od dnia 19 czerwca do dnia 31 lipca 1995 r., z
czego na pobyt w szpitalu złożył się okres 19 dni, a resztę, tj. 24 dni, objęło leczenie
poszpitalne, które zostało według ustaleń Sądu Apelacyjnego zakłócone przez pro-
wadzenie własnego zakładu stolarsko-tapicerskiego, wyrażające się w szczególności
podpisaniem faktur w dniach 11, 17, 24 i 31 lipca 1995 r. Skutki zachowań skarżące-
go po wyjściu ze szpitala zostały więc przez Sąd przeniesione na okres hospitalizacji.
Co prawda art. 18 ust. 1 ustawy stanowi, że w każdej z trzech określonych w nim
sytuacji, w tym zwłaszcza w razie wykorzystywania zwolnienia niezgodnie z jego ce-
lem i zajmowania się - jak w przedmiotowej sprawie - dalszym prowadzeniem dzia-
łalności gospodarczej, ubezpieczony traci prawo do zasiłku chorobowego „za cały
czas zwolnienia”, ale tego zwrotu nie wolno interpretować rozszerzająco. Wprost
przeciwnie wyraźnie represyjna funkcja omawianej regulacji nakazuje w razie wątpli-
wości zawężać zakres jej zastosowania do okoliczności, w których pozbawieniu
prawa do zasiłku można by przypisać jakieś aksjologiczne uzasadnienie.
Jeżeli zatem dopiero po opuszczeniu szpitala ubezpieczony zachowuje się w
sposób pozbawiający go prawa do zasiłku za cały czas zwolnienia, to należy z niego
wyłączyć okres hospitalizacji. Jest on bowiem w sensie medycznym okresem innym
jakościowo, więc mógłby i powinien być objęty odrębnym zwolnieniem, a jeżeli w
praktyce szpital wystawia tylko jedno zwolnienie, to czyni tak wyłącznie ze względów
techniczno-organizacyjnych, które nie powinny oddziaływać na prawa ubezpieczone-
go.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 30313
§ 1 KPC
7
orzekł jak w sentencji.
========================================