Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 lipca 2000 r.
II UKN 689/99
Przepis art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) ma zastosowanie tylko wo-
bec osoby, która nie zalega z opłacaniem składek, przynajmniej za okresy
podlegania ubezpieczeniu społecznemu wymaganemu do nabycia prawa do
emerytury lub renty.
Przewodniczący SSN Beata Gudowska (sprawozdawca), Sędziowie SN :
Maria Tyszel, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 lipca 2000 r. sprawy z wniosku
Iwony M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w P. o prawo
do renty z tytułu niezdolności do pracy, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyro-
ku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 17 września 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 19 grudnia 1998 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Przemyślu oddalił odwołanie Iwony M. od decyzji Oddziału Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych w P. w przedmiocie odmowy przyznania jej prawa
do renty z tytułu niezdolności do pracy. Sąd przyjął za bezsporny między stronami
fakt, że wnioskodawczyni podlegała ostatnio (od 22 czerwca 1996 r. do 25 czerwca
1997 r.) ubezpieczeniu z tytułu wykonywania działalności gospodarczej oraz że stała
się niezdolna do pracy od daty ustania prawa do zasiłku chorobowego. Wskutek jed-
nak niewykonania układu ratalnego i nieopłacenia składek na ubezpieczenie spo-
łeczne za okresy wykonywania działalności, jej staż ubezpieczenia był niewystar-
czający do przyznania renty, nawet po uwzględnieniu wpłaty kwoty 557,68 zł w grud-
niu 1997 r. Wpłata nie pokrywała zaległości składkowej powstałej od grudnia 1996 r.,
2
toteż Sąd uznał za niemożliwe zaliczenie okresu od 22 czerwca 1996 r. do 26 stycz-
nia 1997 r. jako składkowego. Po doliczeniu okresu pobierania zasiłków chorobo-
wych od dnia 27 stycznia do 25 czerwca 1997 r. jako nieskładkowego Sąd ustalił staż
ubezpieczenia na 4 lata, 2 miesiące i 27 dni, zamiast wymaganych 5 lat.
Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, mimo że wziął pod uwagę jako nową okolicz-
ność fakt kolejnej częściowej spłaty zadłużenia, uzupełniającej okres ubezpieczenia
do 4 lat, 3 miesięcy i 27 dni, oddalił apelację ubezpieczonej wyrokiem z dnia 17
września 1999 r. [...], mając na względzie art. 15 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 18 grudnia
1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą
oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.).
Ubezpieczona, nie kwestionując faktu nieopłacenia składek za okres ostatnich
5 lat przed powstaniem niezdolności do pracy, oparła się w kasacji na podstawie ob-
razy prawa materialnego - art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopa-
trzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) oraz
art. 9 (bez uściślenia, o który jego ustęp chodzi) ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r.
przez przyjęcie “przez sądy obydwu instancji, że nie ma wymaganego ustawą okresu
zatrudnienia, niezbędnego do nabycia praw rentowych, w sytuacji, gdy z akt sprawy
wynika, że jest przeciwnie”. W uzasadnieniu wniosku “o uchylenie obu zaskarżonych
wyroków i zmianę ich przez uwzględnienie powództwa, ewentualnie przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania”, wskazywała na zmieniające się w toku postę-
powania ustalenia okresu ubezpieczenia oraz zarzuciła nieprawidłowy sposób zali-
czenia kolejnych wpłat.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepisy art. 32 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników oraz art. 9
ust. 1 i 15 ust. 2 w związku z art. 1 i 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób
prowadzących działalność gospodarczą stanowią, że prawo do renty z tytułu nie-
zdolności do pracy powstaje po stronie wnioskodawcy, który wykaże wymagany
przepisem art. 33 ustawy o z.e.p. okres ubezpieczenia. Okres ten, w przypadku
osoby, której niezdolność do pracy powstała po 30 roku życia wynosi 5 lat w ostatnim
dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku, a jeżeli w dacie zgłoszenia wniosku za-
interesowany nie pozostaje w zatrudnieniu - przed dniem powstania niezdolności.
Skoro wykazanie takiego okresu jest warunkiem podstawowym nabycia praw do
3
renty, to prawo to nie może powstać wówczas, gdy okres ubezpieczenia, uwzględ-
niający okresy składkowe i nieskładkowe, jest krótszy.
Przepis art. 15 ust. 1 powołanej ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób
prowadzących działalność gospodarczą nakazuje w każdym przypadku, w którym
przepisy o zapatrzeniu emerytalnym pracowników uzależniają prawo do świadczeń
od posiadania okresu zatrudnienia rozumieć przez taki okres okres ubezpieczenia
oraz okresy do niego zaliczalne, zaś art. 15 ust. 2 precyzuje, że okresem ubezpie-
czenia są miesiące kalendarzowe, za które ubezpieczony opłacił składki na ubezpie-
czenie, lub w czasie których nastąpiło zwolnienie od opłacania składek. Przepis art.
23 ust. 1 ustawy nie pozostawia natomiast wątpliwości co do tego, że zaliczeniu do
okresu ubezpieczenia podlegają wyłącznie te miesiące, za które została opłacona
składka. Zasadą jest bowiem, że opłacanie składki następuje za każdy miesiąc
ubezpieczenia, czyli za każdy miesiąc, w którym osoba fizyczna, mająca obywatels-
two polskie, prowadzi działalność gospodarczą (art. 1 ust. 1 ustawy). W związku z
prowadzeniem tej działalności powstaje obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia i
regularnego opłacenia składki na to ubezpieczenie, bez uprzedniego wezwania, na
bieżąco, najpóźniej do 10 dnia następnego miesiąca (§ 35 rozporządzenia Rady Mi-
nistrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozli-
czania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego - jednolity tekst: Dz.U. z
1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.).
Wprawdzie przepis ust. 2 art. 16 ustawy stanowi, że nieopłacone za okres po-
przedzający nabycie prawa do renty składki na ubezpieczenie społeczne mogą być
rozliczone przez potrącenie ich z bieżących wypłat, to przepis ten nie znajduje zasto-
sowania dopóki łącznie okresy opłacania składek, okresy ubezpieczenia, w których
nastąpiło zwolnienie z opłacania składek, oraz okresy nieskładkowe nie będą się
równały co najmniej 60 miesiącom. Inaczej mówiąc, zaległość składkowa nie może
dotyczyć tego minimalnego okresu. Potrącenie składek następuje dopiero po nabyciu
prawa do świadczeń, a przepis art. 16 ust. 2 ustawy ma zastosowanie tylko wobec
osoby, która nie zalega z opłacaniem składek, przynajmniej za okresy podlegania
ubezpieczeniu społecznemu, wymaganemu do nabycia prawa do emerytury lub
renty.
Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu co do prawa skarżącej do
renty z tytułu niezdolności do pracy ma udowodnienie wymaganego okresu ubezpie-
4
czenia, a więc kwestia pozostająca w sferze ustaleń faktycznych. Ustalenia Sądu
drugiej instancji, że udowodniony został okres ubezpieczenia wynoszący 4 lata, 3
miesiące i 27 dni - wobec oparcia kasacji tylko na podstawie z art. 3931
pkt 1 KPC -
nie zostały podważone. W rozpoznawanej sprawie bezprzedmiotowe było powoły-
wanie się w kasacji na przepis art. 9 ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób pro-
wadzących działalność gospodarczą, regulujący warunki nabycia prawa do świad-
czeń, jak też art. 11 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin, który nie miał zastosowania w sprawie, jako odnoszący się do świadczeń z
ubezpieczenia społecznego przysługujących pracownikom, skoro niesporne jest, że
układ ratalny nie został wykonany i opłacone składki nie uzupełniają wymaganego
okresu ubezpieczenia. Brakujący zaś okres nie może być uzupełniony inaczej, jak
przez wypełnienie zobowiązania wobec funduszu ubezpieczeń społecznych z tytułu
ubezpieczenia.
Mając to na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC, orzekł jak
w sentencji.
========================================