Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 listopada 2000 r.
I PKN 119/00
Przepis art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
(Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.; obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz.
854) nie reguluje skutków wynikających z jego naruszenia; są one określone w
innych przepisach prawa pracy - w szczególności w art. 45 KP i art. 56 KP.
Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Walerian Sanetra.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 29 listopada 2000 r. sprawy z po-
wództwa Mariana C. przeciwko Spółdzielni Handlowo - Usługowej „S.Ch.” w Ł. o
przywrócenie do pracy i wynagrodzenie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 15 marca
1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy dla Warszawy-Pragi – Sąd Pracy wyrokiem z 3 listopada 1998
r. zasądził od pozwanej Spółdzielni Handlowo-Usługowej „S.Ch.” w Ł. na rzecz po-
woda Mariana C.: wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy w okresie od 27
stycznia 1991 r. do 8 lipca 1991 r., premię za październik i listopad 1991 r. oraz wy-
równanie nagrody z zakładowego funduszu nagród za 1991 r. Ponadto Sąd umorzył
postępowanie w części dotyczącej: wynagrodzenia za okresy od 9 do 31 lipca 1991
r. i od 1 do 30 kwietnia 1992 r., ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy za 1991 r., na-
grody z zakładowego funduszu nagród za 1991 r., wydania świadectwa pracy i opinii
– w związku z cofnięciem pozwu w tej części. W pozostałym zakresie – dotyczącym
przywrócenia powoda do pracy i zasądzenia na jego rzecz wynagrodzenia za cały
czas pozostawania bez pracy – powództwo zostało oddalone.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony w W. Rejonowej Spółdzielni
2
„S.Ch.” w W. od 1976 r. na stanowisku kierownika sklepu branży metalowej, a miejs-
cem wykonywania przez niego pracy był od 1988 r. sklep [...] w Ł. Od 21 września
1990 r. powód pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Zakładowej [...] NSZZ „Soli-
darność” przy tej Spółdzielni. Z dniem 30 marca 1990 r. pracodawca wypowiedział
powodowi umowę o pracę (ze skutkiem na dzień 30 czerwca 1990 r.). Wyrokiem
Sądu Pracy z 31 stycznia 1991 r. [...] powód został przywrócony do pracy w W. Re-
jonowej Spółdzielni „S.Ch.” w W. Przywracając powoda do pracy Sąd stwierdził, że
jako działacz związkowy pozostawał on pod ochroną przed rozwiązaniem stosunku
pracy poczynając od 21 września 1990 r., kiedy wybrano go na przewodniczącego
Komisji Zakładowej. Wyrok ten uprawomocnił się 24 czerwca 1991 r. Tego samego
dnia powód zgłosił się do pracy w pozwanej Ł. Spółdzielni Handlowo-Usługowej
„S.Ch.” w Ł., która powstała w wyniku podziału W. Rejonowej Spółdzielni „S.Ch.” w
W. i przejęła (na podstawie art. 231
§ 1 KP) sklep, którego kierownikiem był powód.
Do pracy powód został dopuszczony dopiero 9 lipca 1991 r. Komisja Zakładowa, któ-
rej był przewodniczącym, została wykreślona z rejestru prowadzonego przez Zarząd
Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarność” uchwałą z 24 września 1994 r. [...], rok po
upływie kadencji. Powód jako działacz związkowy nie podejmował w czasie tej ka-
dencji żadnych działań w obronie interesów innych pracowników-członków związku.
W dniu 21 sierpnia 1991 r. przy pozwanej Spółdzielni powstał z inicjatywy powoda
Komitet Organizacyjny NSZZ „Solidarność”, którego przewodniczącym został powód.
Komitet ten zarejestrowano w Zarządzie Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarność”
[...], jednak nie przekazał on następnie informacji o przeprowadzeniu wyborów do
władz statutowych. W 1992 r. Zarząd i Prezydium Rady Nadzorczej pozwanej
Spółdzielni podjęły decyzję o reorganizacji bazy magazynowej, w wyniku czego do-
szło do włączenia prowadzonego przez powoda sklepu do bazy. Przekształcenia te
stanowiły przyczynę wypowiedzenia powodowi warunków pracy, gdyż pracownicy
bazy nie wyrazili zgody na przyjęcie wspólnej z powodem odpowiedzialności mate-
rialnej za mienie powierzone. Pismem z 25 kwietnia 1992 r. powodowi wypowiedzia-
no warunki pracy i zaproponowano nowe – równorzędne - stanowisko kierownika
stoiska branży metalowej i budowlanej w Domu Handlowym w Ł., warunki finansowe
miały nie ulec zmianie. Powód nie przyjął propozycji nowych warunków pracy, w
związku z czym umowa o pracę uległa rozwiązaniu. Po zapoznaniu się z pismem
wypowiadającym warunki pracy powód odmówił jego przyjęcia i od 27 kwietnia do 10
października 1992 r. przebywał na zwolnieniu lekarskim. Sąd Rejonowy przyjął, że
3
powód pozostawał pod ochroną art. 32 ustawy o związkach zawodowych od 21
września 1990 r., kiedy został wybrany przewodniczącym Komisji Zakładowej NSZZ
„Solidarność”, aż do 20 września 1994 r., czyli do upływu roku po zakończeniu trzy-
letniej kadencji organów związku. Komisja Zakładowa nie uchwaliła co prawda wła-
snego statutu, ale działała na podstawie Statutu NSZZ „Solidarność”, który przewi-
duje trzyletnią kadencję dla organów tego związku zawodowego. Po 1990 r. nie
przeprowadzono ponownych wyborów, co oznacza, że kadencja, na którą wybrano
powoda, upłynęła 20 września 1993 r. Zaniechanie przeprowadzenia wyborów po
upływie kadencji może świadczyć o braku działalności zakładowej organizacji związ-
kowej. Z przedstawionych ustaleń wynika, że w chwili wypowiadania powodowi wa-
runków pracy (pismem z 25 kwietnia 1992 r.) pozostawał on nadal pod ochroną jako
działacz związkowy. Przed wypowiedzeniem powodowi warunków pracy pozwana
Spółdzielnia nie uzyskała na to zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej.
Mimo stwierdzenia naruszenia przez pracodawcę art. 32 ustawy o związkach zawo-
dowych, Sąd Rejonowy oddalił powództwo o przywrócenie do pracy stwierdzając, że
w ustalonym stanie faktycznym żądanie powoda jest sprzeczne z zasadami współży-
cia społecznego. Brak jest bowiem dowodów na faktyczne prowadzenie przez powo-
da działalności związkowej, a jego postępowanie zmierzało do stworzenia sytuacji, w
której pełniona przezeń funkcja związkowa będzie wykorzystana wyłącznie dla za-
pewnienia sobie trwałości stosunku pracy. Stanowisko pracy powoda nie zostało
zlikwidowane, a reorganizacja bazy magazynowej nie doprowadziła do zmniejszenia
zatrudnienia. Pracownicy magazynu nie wyrazili zgody na wspólną z powodem od-
powiedzialność materialną. Chcąc zatrzymać powoda, pozwana Spółdzielnia mu-
siałaby wymienić cały zespół pracowników magazynu. Powodowi zaproponowano
równorzędne stanowisko kierownika stoiska branży metalowej i budowlanej z takim
samym wynagrodzeniem, a powód nie wskazał żadnej przyczyny, dla której odmówił
przyjęcia oferowanego mu nowego stanowiska. Z tych względów Sąd Rejonowy
uznał, że nawet zasądzenie na rzecz powoda jedynie odszkodowania za niezgodne z
prawem wypowiedzenie mu warunków pracy, które doprowadziło do rozwiązania
umowy o pracę, byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie w wyniku
apelacji powoda wyrokiem z 15 marca 1999 r. zmienił wyrok Sądu Rejonowego w
części oddalającej powództwo o przywrócenie do pracy i zasądził od pozwanej Spół-
dzielni na rzecz powoda kwotę 594,42 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z
4
prawem wypowiedzenie mu warunków pracy. Ponadto oddalił apelację powoda w
pozostałej części (powód domagał się w niej zmiany wyroku i przywrócenia go do
pracy) oraz w całości apelację pozwanej Spółdzielni, która zaskarżyła wyrok w części
zasądzającej od niej na rzecz powoda świadczenia z tytułu wynagrodzenia za 1991 r.
(ta część wyroku Sądu Okręgowego uprawomocniła się w związku z tym, że strona
pozwana nie wniosła kasacji).
Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego co do tego, że
przyczyną wypowiedzenia powodowi warunków pracy po przeprowadzonej reorgani-
zacji był brak zgody pozostałych pracowników na ponoszenie wspólnej z nim odpo-
wiedzialności materialnej za mienie powierzone. Brak takiej zgody stanowi uzasad-
nioną przyczynę wypowiedzenia mu nie tylko warunków pracy, ale w ogóle umowy o
pracę. Powód znajdował się jednak w szczególnej sytuacji prawnej, ponieważ podle-
gał ochronie przed wypowiedzeniem zmieniającym, wynikającej z art. 32 ustawy z
dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.). Sąd
Okręgowy nie podzielił natomiast oceny Sądu Rejonowego co do tego, że uwzględ-
nienie roszczenia powoda o przywrócenie do pracy, a nawet o odszkodowanie, by-
łoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Członkowie zarządów zakłado-
wych organizacji związkowych powinni korzystać z jak najszerszej ochrony prawnej.
Ustalenia Sądu Rejonowego, które należy uznać za prawidłowe, że powód faktycznie
nie działał w organizacji związkowej, że wypowiedzenie mu warunków pracy było
uzasadnione, że nie wskazał konkretnej przyczyny odmowy przyjęcia zaproponowa-
nego mu stanowiska, pozwalały na podstawie art. 4771
§ 2 KPC zasądzić na rzecz
powoda odszkodowanie w miejsce zgłoszonego przez niego żądania przywrócenia
do pracy. Sąd Okręgowy powołał się przy tym na poglądy wyrażone przez Sąd Naj-
wyższy w wyroku z dnia 27 lutego 1997 r., I PKN 23/97 (OSNAPiUS 1997 nr 21, poz.
419). Z tych przyczyn Sąd Okręgowy zasądził na rzecz powoda odszkodowanie w
wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia za pracę na podstawie art. 471
KP.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł w imieniu powoda jego pełno-
mocnik z urzędu, „opierając kasację na podstawie art. 3931
pkt 2 KPC przez naru-
szenie przepisów art. 32 ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodo-
wych (Dz.U. Nr 54 z 1985 r.) oraz art. 217 § 1 KPC, co mogło mieć istotny wpływ na
wynik sprawy”. Wskazując na te podstawy skarżący wniósł o uchylenie zaskarżone-
go wyroku w całości oraz o uchylenie w całości poprzedzającego go wyroku Sądu
Rejonowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi. W
5
uzasadnieniu kasacji wskazano, że zaskarżony wyrok zapadł z naruszeniem prawa
materialnego wskutek błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 32 ustawy
o związkach zawodowych przez przyjęcie, że w dacie wypowiedzenia warunków
pracy powód, pomimo iż przysługiwała mu ochrona związkowa, pozbawił się tej
ochrony nie prowadząc jakiejkolwiek działalności związkowej. Zdaniem skarżącego,
art. 32 ustawy o związkach zawodowych daje ochronę stanowiskom funkcyjnym, a
nie działalności związkowej, której prowadzenie uniemożliwiono powodowi przez fakt
wypowiedzenia mu umowy o pracę w 1990 r., a następnie przez reorganizację (fik-
cyjną, jak wynika z zaświadczenia Urzędu Miasta i Gminy w Ł. z dnia 2 lipca 1999 r.)
miejsca pracy powoda. Do kasacji dołączono pismo Urzędu Miasta i Gminy w Ł.
stwierdzające, że w kwietniu 1992 r. nie był zarejestrowany w prowadzonej przez ten
Urząd ewidencji działalności gospodarczej sklep branży metalowej i budowlanej przy
Domu Handlowym w Ł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przede wszystkim wyjaśnienia wymagał zakres zaskarżenia kasacją wyroku
Sądu Okręgowego. Mimo wskazania w jej petitum, że powód skarży w całości wyrok
Sądu Okręgowego, z uzasadnienia kasacji można wyprowadzić wniosek, że przed-
miotem zaskarżenia jest jedynie ta część wyroku w której Sąd ten oddalił apelację
powoda w części dotyczącej jego żądania o przywrócenie go do pracy. Wniosek taki
wynika nie tylko z powołania jako podstawy kasacji art. 32 ustawy o związkach za-
wodowych, ale także z tego, że powód nie miał żadnego interesu prawnego w tym,
aby kwestionować wyrok Sądu Okręgowego w części oddalającej apelację strony
pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego czyli w części zasądzającej na jego rzecz
świadczenia z tytułu wynagrodzenia za pracę za 1991 r. Z tego samego względu
należało uznać, że zawarty w kasacji wniosek powoda o uchylenie w całości wyroku
Sądu Rejonowego jest również wynikiem nieprecyzyjnego określenia granic zaskar-
żenia, skoro powód już w apelacji nie kwestionował tego wyroku ani w części zasą-
dzającej na jego rzecz wynagrodzenie za pracę za 1991 r., ani w części umarzającej
postępowanie w związku z ograniczeniem żądań i cofnięciem pozwu.
Przechodząc do oceny podstaw kasacji, stwierdzić należy, że nie są one
usprawiedliwione, a zatem kasacja nie mogła zostać uwzględniona. Zarzut narusze-
nia prawa procesowego dotyczy jedynie art. 217 § 1 KPC. Przepis ten stanowi, że
6
strona może aż do zamknięcia rozprawy przytaczać okoliczności faktyczne i dowody
na uzasadnienie swych wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony
przeciwnej. Zgodnie z art. 3931
pkt 2 KPC naruszenie przepisów postępowania może
stanowić podstawę kasacji, jeżeli uchybienie tym przepisom mogło mieć istotny
wpływ na wynik sprawy. Skarżący powinien przy tym wskazać, na czym polegało na-
ruszenie określonego przepisu, a także – jeżeli uchybienie dotyczy przepisów postę-
powania – jaki miało ono wpływ na wynik sprawy. W rozpoznawanej sprawie kasacja
nie zawiera jakiegokolwiek uzasadnienia naruszenia omawianego przepisu, wobec
czego nie jest możliwe odniesienie się do tego zarzutu przez Sąd Najwyższy. Jeżeli
zarzut ten miałby być powiązany ze złożeniem przez skarżącego w postępowaniu
kasacyjnym dokumentu w postaci pisma Urzędu Miasta i Gminy w Ł. z dnia 2 lipca
1999 r., to jest on całkowicie chybiony. Sąd Najwyższy nie prowadzi sam postępo-
wania dowodowego, opierając się na ustaleniach faktycznych dokonanych przez Sąd
drugiej instancji, chyba że zostały one skutecznie zakwestionowane przez zgłoszenie
w kasacji odpowiednio skonstruowanych zarzutów dotyczących dokonywania ustaleń
faktycznych i oceny materiału dowodowego. W postępowaniu kasacyjnym nie jest
dopuszczalne powołanie nowych faktów i dowodów, a zatem nie jest możliwe
przytoczenie przed Sądem Najwyższym nowych okoliczności faktycznych. Sąd Naj-
wyższy nie mógł zatem wziąć pod rozwagę dokumentu dołączonego do kasacji ani
poddać analizie tego, co wynika z jego treści. Niezrozumiały jest przy tym zarzut ka-
sacji, że reorganizacja miejsca pracy powoda była „fikcyjna”. Nie wiadomo, czy skar-
żącemu chodzi o to, że reorganizacji takiej w ogóle nie było, a zatem, że przyczyna
wypowiedzenia powodowi warunków pracy była pozorna (nierzeczywista, niepraw-
dziwa), czy też że przyczyna ta nie uzasadniała dokonania wypowiedzenia zmienia-
jącego. Szersze rozważania dotyczące tej kwestii są jednak niemożliwe, wobec
braku odpowiednio skonstruowanego zarzutu naruszenia prawa materialnego.
Skoro zarzut naruszenia przepisów postępowania okazał się nietrafny, Sąd
Najwyższy był związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżo-
nego orzeczenia i jedynie do tych ustaleń mógł odnieść ocenę prawidłowości zasto-
sowania przez Sąd Okręgowy prawa materialnego. Zarzut naruszenia art. 32 ustawy
o związkach zawodowych jest również chybiony. W kasacji wskazano przy tym, że
chodzi o naruszenie art. 32 ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawo-
dowych (Dz.U. z 1985 r. Nr 54, poz. 277 ze zm.). Tymczasem przepis ten nie doty-
czył w ogóle szczególnej ochrony działaczy związkowych przed rozwiązaniem z nimi
7
stosunku pracy, a materia analogiczna do tej uregulowanej w art. 32 ustawy z dnia
23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.) była ure-
gulowana w art. 39 ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych.
Na tym stwierdzeniu można byłoby zakończyć rozważania dotyczące zasadności
zarzutów kasacyjnych. Sąd Najwyższy rozpoznaje bowiem sprawę w granicach ka-
sacji, które wyznaczają powołane przez skarżącego podstawy kasacyjne – a w ich
ramach zarzuty naruszenia konkretnie wskazanych przepisów prawa materialnego
lub procesowego – oraz uzasadnienie tych podstaw. Sąd Okręgowy z pewnością nie
stosował art. 32 ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych, ani
też nie było podstaw do jego zastosowania, skoro przepis ten nie regulował w ogóle
materii istotnej z punktu widzenia roszczeń powoda zgłoszonych w niniejszej spra-
wie. Co więcej, przepisy ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodo-
wych nie miały zastosowania do oceny sytuacji prawnej powoda w chwili składania
przez pracodawcę w dniu 25 kwietnia 1992 r. oświadczenia o wypowiedzeniu zmie-
niającym warunki pracy. W tym czasie obowiązywała już ustawa z dnia 23 maja 1991
r. o związkach zawodowych, która weszła w życie w dniu 26 lipca 1991 r. (art. 49 tej
ustawy), w tym jej art. 32 stanowiący o szczególnej ochronie działaczy związkowych
przed rozwiązaniem stosunku pracy.
Nawet gdyby potraktować jako oczywisty błąd mylne powołanie przez skarżą-
cego ustawy z dnia 8 października 1982 r. – zamiast ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych - jako aktu prawnego, którego art. 32 został (zdaniem skar-
żącego) naruszony, to również wówczas kasacja pozbawiona byłaby usprawiedliwio-
nej podstawy. Wbrew jej zarzutom Sąd Okręgowy przyjął bowiem, że pracodawca
naruszył art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, dokonując
wypowiedzenia powodowi warunków pracy bez uzyskania na to zgody zarządu za-
kładowej organizacji związkowej. Skutkiem oceny, że naruszenie takie miało miejsce,
było zasądzenie na rzecz powoda odszkodowania za niezgodne z prawem wypowie-
dzenie warunków pracy (na podstawie art. 45 § 1 KP w związku z art. 42 KP i art. 471
KP oraz art. 4771
§ 2 KPC w związku z art. 8 KP). Nie znajduje potwierdzenia w wy-
wodach Sądu Okręgowego argument kasacji, że Sąd ten pozbawił powoda „ochrony
związkowej” w wyniku przyjęcia, że powód nie prowadził faktycznie jakiejkolwiek
działalności związkowej. Sąd Okręgowy potraktował powoda jako działacza związ-
kowego podlegającego ochronie przed wypowiedzeniem, ale jednocześnie uznał, że
w rozpoznawanej sprawie zachodzą szczególne okoliczności pozwalające na ocenę
8
roszczenia powoda jako nieuzasadnionego w rozumieniu art. 4771
§ 2 KPC, albo-
wiem sprzecznego z zasadami współżycia społecznego (art. 8 KP). Przepis art. 32
ustawy o związkach zawodowych został prawidłowo zastosowany, ponieważ Sąd
Okręgowy przyjął, że powód podlega ochronie wynikającej z tego przepisu. Przepis
ten nie reguluje jednak skutków wynikających z jego naruszenia, te są bowiem ure-
gulowane w innych przepisach (w szczególności w art. 45 KP). Oddalenie powódz-
twa o przywrócenie do pracy nastąpiło nie dlatego, że powód nie podlegał szczegól-
nej ochronie, jaką przepisy prawa pracy przewidują dla działaczy związkowych, lecz
dlatego, że jego roszczenie o przywrócenie do pracy zostało uznane za prowadzące
do nadużycia prawa. Podstawą rozstrzygnięcia w tej kwestii były zatem przepisy art.
4771
§ 2 KPC w związku z art. 8 KP. Naruszenia tych przepisów kasacja jednak nie
zarzuca.
W tych okolicznościach z przyczyn wcześniej przedstawionych należało kasa-
cję oddalić jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw (art. 39312
KPC).
========================================