Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 grudnia 2000 r.
II UKN 147/00
1. Uwzględnienie przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń okresów
pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia przypadających
przed dniem 1 stycznia 1983 r. odbywa się według zasad i kolejności określo-
nych w art. 5 pkt 3 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emery-
tur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), to znaczy wtedy, gdy okresy składkowe i nie-
składkowe są krótsze od okresu wymaganego do przyznania świadczenia i
tylko w zakresie niezbędnym do jego uzupełnienia.
2. Istota decyzji organu rentowego polega na rozstrzygnięciu o prawie do
konkretnego świadczenia (lub o jego wysokości) jako całości, a nie o poszcze-
gólnych elementach składających się na to prawo. Sąd stwierdzający spełnie-
nie przez ubezpieczonego jednego lub więcej warunków powstania prawa do
świadczenia, nie może ustalić tego w sentencji wyroku, przy jednoczesnym
oddaleniu odwołania ubezpieczonego od niekorzystnej dla niego decyzji orga-
nu rentowego.
Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), Sę-
dziowie SN: Roman Kuczyński, Jerzy Kuźniar.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 grudnia 2000 r. sprawy z wniosku
Franciszki P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Ł. o
wcześniejszą emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Łodzi z dnia 23 listopada 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Ż. decyzją z dnia 8 stycznia 1999
r. odmówił Franciszce P., urodzonej 30 października 1941 r., prawa do wcześniejszej
2
emerytury z uwagi na to, że nie wykazała 30-letniego stażu pracy, a tylko 24 lata 4
miesiące i 4 dni, w tym 14 lat 13 dni okresów składkowych oraz 4 lata 8 miesięcy i 5
dni okresów nieskładkowych (1/3 okresu składkowego ), a także 5 lat 7 miesięcy i 16
dni okresów uzupełniających, tj. pracę w gospodarstwie rolnym rodziców od 16 roku
życia w czasie od 30 października 1957 r. do 14 czerwca 1963 r., czyli do daty za-
meldowania się w B. Organ rentowy nie zaliczył do stażu pracy wnioskodawczyni
zgłoszonego przez nią okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 15
czerwca 1963 r. do 30 kwietnia 1970 r. ze względu na to, że w tym czasie była ona
zameldowana w B., zaś zeznania świadków co do okoliczności pracy wnioskodaw-
czyni w gospodarstwie rodziców były niewiarygodne.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 28 czerwca 1999 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zaliczył Fran-
ciszce P. do okresu zatrudnienia okres wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym
rodziców od 15 czerwca 1963 r. do 30 kwietnia 1970 r. oraz przyznał prawo do eme-
rytury, poczynając od dnia 15 grudnia 1998 r. Sąd ten przeprowadził postępowanie
dowodowe, na którego podstawie ustalił, że wnioskodawczyni mieszkała w gospo-
darstwie rolnym rodziców Janiny i Józefa M., o powierzchni 9,80 ha, położonym we
wsi P.H., w okresie od 30 października 1957 r. do 30 kwietnia 1970 r. W dniu 11 listo-
pada 1962 r. wnioskodawczyni wyszła za mąż, po czym w 1964 r. urodziła córkę Ma-
rię, a w 1971 r. – córkę Agnieszkę. Po wyjściu za mąż wnioskodawczyni wraz z mę-
żem zameldowała się w B. - u babki męża Florentyny P., ale faktycznie przebywała u
swoich rodziców, w ich gospodarstwie rolnym. Od 1966 r. mąż wnioskodawczyni od-
bywał 2 letnią karę pozbawienia wolności. Po opuszczeniu zakładu karnego mieszkał
nadal u babki w B., a odwołująca się przebywała i pracowała nadal w gospodarstwie
rodziców. Nie mogła zamieszkać z mężem, gdyż w jednym mieszkaniu mieszkała jej
teściowa, teść i jego matka. W 1971 r. córka wnioskodawczyni poszła do szkoły i
wtedy wnioskodawczyni była już zmuszona przenieść się do B. Było to zresztą także
możliwe, gdyż w 1964 r. zmarła Florentyna P., a jeszcze później z mieszkania w B.
wyprowadziła się teściowa wnioskodawczyni.
W ocenie Sądu Okręgowego zebrany w sprawie materiał dowodowy, zwłasz-
cza zeznania świadków Stanisławy S. i Anny W., dawały podstawę do ustalenia, że
odwołująca się pracowała w spornym okresie w gospodarstwie rolnym rodziców.
Dlatego też Sąd Okręgowy orzekł, że wnioskodawczyni nabyła prawo do emerytury
na podstawie art. 27 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
3
pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), ponieważ osiągnęła zara-
zem wiek 55 lat wymagany tym przepisem.
Sąd Apelacyjny w Łodzi po rozpoznaniu apelacji organu rentowego wyrokiem
z dnia 23 listopada1999 r. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że
oddalił odwołanie wnioskodawczyni od decyzji Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Ż. z dnia 29 stycznia 1999 r. Wyjaśnił, że w myśl art. 27 ustawy o zaopa-
trzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin pracownica nabywa prawo do emery-
tury po osiągnięciu 55 lat, jeżeli posiada okresy składkowy i nieskładkowy oraz uzu-
pełniający, wynoszące łącznie 30 lat. Wnioskodawczyni w postępowaniu administra-
cyjnym udowodniła okres składkowy, tj. zatrudnienie na przestrzeni lat 1970 –1988
wynoszące 14 lat i 13 dni. W kwestionariuszu dotyczącym okresów składkowych po-
dała, że od 30 października 1957 r. do 30 kwietnia 1970 r. pracowała w gospodar-
stwie rolnym rodziców. Okres ten wynosi 12 lat i 6 miesięcy i po doliczeniu do okresu
składkowego daje łącznie 26 lat 6 miesięcy i 13 dni.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że wyrok Sądu Okręgowego jest nietrafny dlatego,
że Sąd ten pominął w swoich ustaleniach tę okoliczność, że organ rentowy zaliczył
odwołującej się okres nieskładkowy, jakim był okres opieki nad dziećmi, urodzonymi
4 marca 1964 r. i 6 grudnia 1966 r., w wymiarze 4 lat 8 miesięcy i 5 dni (1/3 okresu
składkowego), który pokrywa się z okresem pracy w gospodarstwie rolnym rodziców.
Tak więc, skoro wnioskodawczyni nie udowodniła 30- letniego stażu pracy, nie mogła
nabyć prawa do wcześniejszej emerytury.
W kasacji od powyższego wyroku opartej na podstawie przewidzianej w art.
3931
pkt 2 KPC wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie art. 378 § 1 KPC, które miało
istotny wpływ na wynik sprawy. Sąd Apelacyjny przyjął mianowicie, że zakres za-
skarżenia przez organ rentowy obejmuje cały wyrok Sądu Okręgowego, podczas gdy
faktycznie został zaskarżony apelacją wyrok tylko w tej części, w której Sąd Okręgo-
wy podwójnie zaliczył wnioskodawczyni okres od 15 czerwca 1963 r. do 30 kwietnia
1970 r., tj. jako okres nieskładkowy i jako okres pracy w gospodarstwie rolnym rodzi-
ców. W związku z tym zmiana w całości wyroku Sądu Okręgowego, polegająca na
oddaleniu odwołania wnioskodawczyni, "eleminuje rzeczywiście świadczoną pracę
wnioskodawczyni w gospodarstwie rolnym w okresie od 15.06.1963 r. do 30.04.1970
r".
Poza tym stanowisko Sądu Apelacyjnego co do tego, że powódka nie posiada
30 lat pracy , nie jest wcale jednoznacznie trafne, gdyż po okresie pracy w gospodar-
4
stwie rolnym wnioskodawczyni urodziła jeszcze jedno dziecko i prowadziła własną
działalność gospodarczą. Zatem Sąd Apelacyjny powinien uchylić wyrok Sądu pierw-
szej instancji do ponownego rozpoznania. Natomiast zmiana tego wyroku przez od-
dalenie odwołania wykracza poza żądanie wnioskodawczyni. Z tych względów skar-
żąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył , co następuje:
Przepis art. 76 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin stanowi, że prawo do świadczeń powstaje z dniem speł-
nienia się wszystkich warunków do nabycia tego prawa. Wówczas też, stosownie do
art. 89 i art. 90 ust. 1 tej ustawy, na wniosek osoby uprawnionej organ rentowy wy-
daje decyzję o ich przyznaniu. Z art. 26 ustawy wynika przy tym, że świadczenie w
postaci emerytury przysługuje pracownikowi wtedy, gdy posiada łącznie wiek eme-
rytalny i wymagany okres zatrudnienia. Niespełnienie przez pracownika ustawowych
warunków koniecznych do przyznania świadczenia powoduje wydanie decyzji od-
mownej. Wydanie takiej decyzji następuje również wtedy, gdy pracownik nie spełnia
chociażby jednego z ustawowych warunków niezbędnych do przyznania świadcze-
nia. Jak z powyższych przepisów wynika, Sąd Apelacyjny, ustaliwszy, że wniosko-
dawczyni nie posiada wymaganego 30 letniego okresu zatrudnienia, nie mógł zmie-
nić wyroku Sądu Okręgowego w ten sposób, by oddalić jej odwołanie od decyzji
organu rentowego, a jednocześnie ustalić, że pracowała w gospodarstwie rolnym
rodziców w czasie od 15 czerwca 1963 r. do 30 kwietnia 1970 r. Decyzja organu
rentowego ma bowiem rozstrzygać o prawie do konkretnego świadczenia (lub o jego
wysokości) jako całości, a nie o poszczególnych elementach składających się na to
prawo.
Z tej przyczyny Sąd Apelacyjny nie popełnił błędu, wydając wyrok, którym
zmienił w ten sposób wyrok Sądu Okręgowego, że oddalił odwołanie wnioskodaw-
czyni od decyzji organu rentowego odmawiającej przyznania jej prawa do wcześniej-
szej emerytury. Tym samym nie jest trafny zarzut skarżącej, według którego Sąd
Apelacyjny naruszył art. 378 § 1 KPC przez to, że jakoby wyszedł poza granice wnio-
sków apelacji. Organ rentowy, podważając bowiem w apelacji podwójne liczenie
przez Sąd Okręgowy tego samego okresu, kwestionował zarazem przyznanie wnio-
5
skodawczyni prawa do wcześniejszej emerytury. Nie ulega zaś wątpliwości, że w wy-
niku wyroku Sądu Okręgowego doszło właśnie do zaliczenia okresu pracy wniosko-
dawczyni w gospodarstwie rolnym rodziców w czasie od 15 czerwca 1963 r. do 30
kwietnia 1970 r. w sytuacji, gdy organ rentowy zaliczył już z tego okresu - jako okresu
nieskładowego – 4 lata 8 miesięcy i 5 dni (tj. 1/3 okresu składkowego) z tytułu opieki
nad dziećmi urodzonymi 4 marca 1964 r. i 6 grudnia 1966 r.
Należy ponadto zauważyć, że sposób ustalenia okresu pracy wnioskodawczy-
ni, przyjęty przez organ rentowy i zaaprobowany przez Sąd Apelacyjny, był właściwy.
Z art. 4 ust. 1 pkt 6 i ust. 2 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) wynika, że przy ustalaniu prawa i wysokości świad-
czeń oprócz okresów składkowych uwzględnia się również okresy nieskładkowe w
rozmiarze nie przekraczającym jednej trzeciej uwzględnionych okresów składko-
wych, przy czym okresem nieskładkowym jest między innymi okres urlopu wycho-
wawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie
bezpłatnych urlopów dla matek pracujących, opiekujących się małymi dziećmi, a
także okres niewykonywania pracy spowodowany opieką nad dzieckiem będącym w
ustawowo określonym wieku lub w ustawowo określonej sytuacji. Art. 5 tej ustawy
stanowi natomiast, że tak jak okresy składkowe, traktuje się między innymi okresy
pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, przypadające przed
dniem 1 stycznia 1983 r., jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od
okresu wymaganego do przyznania świadczenia, i tylko w zakresie niezbędnym do
jego uzupełnienia. Z wymienionych przepisów wynika zatem zasada ustalania okresu
zatrudnienia niezbędnego do przyznania prawa do określonego świadczenia, łącznie
z kolejnością liczenia poszczególnych okresów. Wyraża się ona w tym, że najpierw
uwzględnia się okresy składkowe i w odpowiednim rozmiarze okresy nieskładkowe, a
potem dopiero okres pracy w gospodarstwie rolnym – gdyby okresy składkowe i
nieskładkowe nie dawały okresu wymaganego do przyznania świadczenia. Z decyzji
odmawiającej wnioskodawczyni prawa do wcześniejszej emerytury wynika, że organ
rentowy zastosował tę zasadę. Tak więc i z tego względu zaskarżony wyrok jest
zgodny z prawem.
Dlatego też na podstawie art. 39312
KPC Sąd Najwyższy orzekł o oddaleniu
kasacji.
========================================