Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 5 stycznia 2001 r.
III RN 45/00
Na decyzję o odmowie przyznania stypendium naukowego przysługuje
skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 stycznia 2001 r. sprawy ze skargi
Pawła O. na decyzję Prorektora Akademii [...] w K. z dnia 30 grudnia 1998 r. w
przedmiocie odmowy przyznania stypendium naukowego, o rentę z tytułu niezdolno-
ści do pracy, na skutek rewizji nadzwyczajnej Prezesa Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego [...] na postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiej-
scowego w Krakowie z dnia 9 lipca 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżone postanowienie.
U z a s a d n i e n i e
Prodziekan Wydziału Elektroniki, Automatyki, Informatyki i Elektroniki Akade-
mii [...] w K. decyzją z dnia 25 listopada 1998 r. odmówił przyznania Pawłowi O. sty-
pendium za wyniki w nauce w roku akademickim 1997/1998 z powodu nieprzedłoże-
nia indeksu w dziekanacie Wydziału do dnia 30 września 1998 r.
Prorektor Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie decyzją z dnia 30 grudnia
1998 r. utrzymał w mocy decyzję zaskarżoną przez Pawła O.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie-Ośrodek Zamiejscowy w Krako-
wie postanowieniem z dnia 9 lipca 1999 r. [...] odrzucił skargę Pawła O. na powyższą
decyzję organu drugiej instancji.
W ocenie Sądu przepis art. 161 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkol-
nictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 358 ze zm.) jest bez wątpienia przepisem „bar-
dziej szczegółowym” od generalnej klauzuli art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 maja
1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74 poz. 368 ze zm.). Art.
2
161 ustawy o szkolnictwie wyższym ustalił zamknięty katalog rozstrzygnięć szkół
wyższych, które podlegają kontroli Naczelnego Sądu Administracyjnego. Dlatego
wnioskując a contrario należy przyjąć, stwierdził Sąd, że wszystkie pozostałe rozs-
trzygnięcia organów szkół wyższych nie są objęte kognicją Naczelnego Sadu Admi-
nistracyjnego. Sąd jest zdania, że „ustalenia organów szkół wyższych w sprawach
stypendialnych” nie zostały przez ustawodawcę poddane kontroli Naczelnego Sądu
Administracyjnego, bowiem przepis art. 152 ustawy regulujący stypendia naukowe
przyznawane studentom ani żaden z przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 22 stycznia 1991 r. w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i wypłacania
oraz wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów studiów dziennych
(Dz.U. Nr 9, poz. 32) nie został wymieniony w art. 161 ustawy o szkolnictwie wyż-
szym.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego zaskarżył powyższe postanowie-
nie rewizją nadzwyczajną, w której zarzucił rażące naruszenie art. 16 ust. 1 pkt 1 ,
art. 20 ust. 3 i art. 27 ust. 2 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym w związku
z art. 2, 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Naczelnemu Sądowi Admini-
stracyjnemu-Ośrodkowi Zamiejscowemu w Krakowie do ponownego rozpoznania. W
ocenie Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego z zasady demokratycznego
państwa prawnego ( art. 2 Konstytucji) wynika dyrektywa interpretacyjna zakazująca
zawężającej wykładni prawa do sądu ustanowionego w art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2
Konstytucji RP. Potwierdzają to orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Naj-
wyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego. Zdaniem Prezesa Naczelnego
Sądu Administracyjnego przepis art. 161 ustawy o szkolnictwie wyższym budzi wątp-
liwości interpretacyjne. Redakcja tego przepisu może wskazywać, że w sprawach
indywidualnych studentów i nadzoru nad działalnością uczelnianych organów samo-
rządu studenckiego stosuje się przepisy KPA, lecz nie przysługuje skarga do NSA,
zaś w innych sprawach, wymienionych w zdaniu drugim, do których nie stosuje się
przepisów KPA – skarga do NSA przysługuje. Podział taki nie jest, zdaniem Prezesa
Naczelnego Sądu Administracyjnego, uzasadniony. W sprawach, o których mowa w
art. 141 ust. 5, 148 i 159 ust. 2 i 5 ustawy o szkolnictwie wyższym, wskazanych w art.
161 tej ustawy jako zaskarżalne do Naczelnego Sądu Administracyjnego w trybie i na
zasadach określonych w KPA, sama ustawa o szkolnictwie wyższym – w rozdziale 2
Samorząd i organizacje studenckie - ustaliła tryb postępowania i z tego względu
3
konieczna była wyraźna regulacja prawna, że także w tych sprawach przysługuje
skarga do NSA. Takiej między innymi sytuacji dotyczy przepis art. 16 ust. 2 ustawy o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym. W ocenie Prezesa Naczelnego Sądu Admini-
stracyjnego z przepisu art. 161 ustawy o szkolnictwie wyższym nie wynika, że podle-
gają zaskarżeniu tylko sprawy określone w jego zdaniu drugim, lecz że decyzje wy-
dane w tych sprawach, mimo odrębnego trybu postępowania, także podlegają zas-
karżeniu do NSA. Wyraźny „zapis” w ustawie, iż do decyzji podjętych przez organy
uczelni w indywidualnych sprawach studenckich stosuje się odpowiednio przepisy
KPA i brak w art. 19 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym wyłączenia tego
rodzaju spraw spod właściwości sądu administracyjnego oznacza, iż podlegają one
zaskarżeniu do tego Sądu zgodnie z przepisem art. 16 ust. 1 pkt 1 i art. 20 ust. 3
ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym. Wykładnia taka odpowiada konstytu-
cyjnej zasadzie prawa do sądu, a ponadto jest wykładnią ustawy w zgodzie z Kons-
tytucją.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie jest sporne, czy decyzja organu szkoły wyższej
odmawiająca przyznania studentowi stypendium za wyniki w nauce, podlega zaskar-
żeniu do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Rozstrzygnięcie tej kwestii wymaga
uprzedniego rozważenia charakteru prawnego tej decyzji oraz relacji zachodzących
między przepisem art. 161 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyż-
szym (Dz.U. Nr 65, poz. 358 ze zm.) a przepisem art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia
11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze
zm.).
Odnośnie do pierwszego z tych zagadnień prawnych należy wskazać, że
zgodnie z przepisem art. 152 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym studentowi przy-
sługuje prawo do pomocy materialnej, w tym także do stypendium socjalnego, ze
środków przeznaczonych na ten cel w budżecie państwa. Prawo do pomocy mate-
rialnej w rozumieniu powyższego przepisu ustawy obejmuje także prawo do świad-
czeń w postaci stypendium za wyniki w nauce ( § 1 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Rady
Ministrów dnia 22 stycznia 1991 r. w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i
wypłacania oraz wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów studiów
dziennych, które jest przyznawane na zasadach i w trybie określonym w tym rozpo-
4
rządzeniu. Nie ulega wątpliwości, że rozstrzygnięcie organu szkoły wyższej w
przedmiocie stypendium za wyniki w nauce jest decyzją administracyjną, do której
stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego ( art.
161 zdanie pierwsze ustawy). Jest bowiem bezsporne, że przedmiotem takiego roz-
strzygnięcia jest sprawa indywidualna (prawo do stypendium za wyniki w nauce),
której załatwienie należy do właściwości organu administracji publicznej w znaczeniu
funkcjonalnym (organu szkoły wyższej), zaś samo rozstrzygnięcie ma formę decyzji
administracyjnej w rozumieniu art. 104 i 107 Kodeksu postępowania administracyj-
nego.
Odnośnie zaś do relacji między przepisem art. 161 zdanie drugie ustawy sta-
nowiącym, że „na decyzje ostateczne w sprawach, o których mowa w art. 141 ust. 5,
art. 148 i art. 159 ust. 2 i 5, przysługuje skarga do Naczelnego Sądu Administracyj-
nego w trybie i na zasadach określonych w Kodeksie postępowania administracyjne-
go” a przepisem art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym,
który przewiduje, iż sąd orzeka w sprawach skarg na decyzje administracyjne, należy
stwierdzić, że błędny jest pogląd Sądu wyrażony w uzasadnieniu zaskarżonego wy-
roku, jakoby przepis art. 161 ustawy o szkolnictwie wyższym był bez wątpienia prze-
pisem bardziej szczegółowym od klauzuli generalnej zawartej w wymienionym prze-
pisie ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym. Przeciwnie, należy stwierdzić,
że relacje między tymi przepisami nie mogą być rozpatrywane w kategoriach lex
specialis- lex generalis, bowiem przyjęcie tego błędnego założenia prowadziłoby nie-
uchronnie do wniosku, że w sytuacji, gdy przepis ustawy szczególnej przewiduje zas-
karżanie do sądu administracyjnego tylko niektórych, wyraźnie w nim wymienionych,
spraw administracyjnych, to przepis taki zarazem wyłącza dopuszczalność złożenia
do sądu administracyjnego skargi na decyzje administracyjne rozstrzygające sprawy
administracyjne nie wymienione w tym przepisie, lecz uregulowane w tej ustawie
szczególnej. Wnioskowanie przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
prowadzi ponadto do paradoksalnego wniosku, że przepis art. 161 zdanie drugie
ustawy o szkolnictwie wyższym, którego pierwotnym celem było poszerzenie przed-
miotowego zakresu sądowej kontroli decyzji administracyjnych, jest wykorzystywany
niezgodnie z tym jego celem do bezpodstawnego ograniczania kompetencji Naczel-
nego Sądu Administracyjnego określonych w art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy o Naczelnym
Sądzie Administracyjnym. W przepisie tym przewidziano bowiem (generalną) kom-
petencję tego Sądu do rozpatrywania skarg na decyzje administracyjne, zaś wyjątki
5
od tej zasady określa przepis art. 19 tej ustawy, co oznacza, że niedopuszczalność
zaskarżenia do Naczelnego Sądu Administracyjnego decyzji administracyjnej wyda-
nej w trybie i na zasadach określonych w Kodeksie postępowania administracyjnego
może wynikać wyłącznie z wyraźnego przepisu ustawy szczególnej, np. przewidują-
cej w tym zakresie właściwość sądu powszechnego. Nie ulega natomiast żadnej
wątpliwości, że niedopuszczalności takiej nie można domniemywać. Należy zatem
przyjąć, że wyłączenie decyzji administracyjnych o odmowie przyznania stypendium
za wyniki w nauce z zakresu kontroli wykonywanej przez Naczelny Sąd Administra-
cyjny mogłoby nastąpić na podstawie wyraźnego przepisu ustawowego, co podlega-
łoby jednakże odrębnej ocenie z punktu widzenia konstytucyjności takiego wyłącze-
nia. W rozpoznawanej sprawie, ani przepis art. 161 ustawy o szkolnictwie wyższym,
ani żaden z przepisów ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym nie daje pod-
staw do przyjęcia, że Naczelny Sąd Administracyjny nie jest właściwy w sprawach
skarg na decyzje administracyjne o odmowie przyznania stypendium za wyniki w na-
uce.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================