Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 28 lutego 2001 r.
II UKN 245/00
Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego pozostające w
zbiegu nie tracą samodzielnego charakteru, mimo wypłacania ich w jednej
kwocie.
Przewodniczący SSN Barbara Wagner Sędziowie: SN Beata Gudowska, SA
Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 28 lutego 2001 r. sprawy z wniosku
Zyty K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B.B. o rentę z
tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową, na skutek kasacji wnio-
skodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 10 sierpnia 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w B.B. z 15 maja 1995
r. zostało przyznane Zycie K. prawo do renty w III grupie inwalidów z tytułu choroby
zawodowej. W orzeczeniu Obwodowej Komisji Lekarskiej do spraw Inwalidztwa i Za-
trudnienia wyznaczono termin badań kontrolnych na kwiecień 1997 r. Wnioskodaw-
czyni nie zgłosiła się na badania mimo dwukrotnego wezwania w związku z czym
decyzją z 1 września 1998 r. organ rentowy wstrzymał dalszą wypłatę renty, pozo-
stawiając do dalszej realizacji wypłatę emerytury, którą wnioskodawczyni pobierała w
zbiegu z rentą.
Wyrokiem z dnia 25 lutego 1999 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Bielsku-Białej oddalił odwołanie od wymienionej decyzji i przekazał
odrębnym postanowieniem organowi rentowemu wniosek ubezpieczonej o wznowie-
nie wypłaty wstrzymanego świadczenia.
W apelacji od powyższego wyroku wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie za-
sady niedziałania prawa wstecz przez zastosowanie jej do świadczenia rentowego,
2
przyznanego na podstawie ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z ty-
tułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr
30, poz. 144 ze zm.), przepisów ustawy z 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych
ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz.U. Nr 100, poz. 461) oraz rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 sierpnia 1997 r. w sprawie orzekania o nie-
zdolności do pracy dla celów rentowych (Dz.U. Nr 99, poz. 612). Zdaniem skarżącej
renta została jej przyznana na stałe. Przepisy, na podstawie których została jej przy-
znana renta, nie przewidywały renty okresowej. Za jej stałym charakterem przema-
wiało ponadto, że w związku z zachorowaniem na chorobę zawodową stwierdzono
stały uszczerbek na zdrowiu oraz że renta była wypłacana łącznie z emeryturą jako
jedno świadczenie. Wnioskodawczyni domagała się objęcia rozpoznaniem przez Sąd
wniosku o wznowienie wypłaty renty.
Wyrokiem z dnia 10 sierpnia 1999 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach oddalił
apelację. Sąd Apelacyjny podzielił dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia faktycz-
ne. W zakresie charakteru pobieranej przez wnioskodawczynię renty nie ma, zda-
niem Sądu, podstaw do przypisywania jej charakteru świadczenia przyznanego na
stałe. O stałym charakterze renty nie można wnosić z faktu pobierania jej w zbiegu z
emeryturą. Nie przesądza o takim charakterze renty okoliczność przyznania wnio-
skodawczyni jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego uszczerbku na zdrowiu
na podstawie przepisów ustawy wypadkowej. Wreszcie, z przepisów ustawy z 28
czerwca 1996 r. zmieniającej ustawę o z.e.p., wynika, że do dotychczasowych inwa-
lidów III grupy, mających wyznaczone kontrolne badanie stanu inwalidztwa, orzeka-
nie w kwestii niezdolności do pracy następuje przy zastosowaniu znowelizowanych
przepisów o niezdolności do pracy, w tym również dotyczących poddania się badaniu
lekarskiemu oraz skutków nie poddania się temu badaniu bez uzasadnionych przy-
czyn.
W kasacji od tego wyroku skarżąca zarzuciła naruszenie prawa materialnego
przez błędną wykładnię przepisów ustaw: z dnia 17 października 1991 r. o rewalory-
zacji emerytur i rent (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), z dnia 12 czerwca 1975 r. o
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy, z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrze-
niu emerytalnym (cyt. wyżej), przepisów zarządzenia Ministra Pracy, Płac i Polityki
Socjalnej z 5 sierpnia 1983 r. w sprawie składu komisji lekarskich do spraw inwa-
lidztwa i zatrudnienia (Dz.U. Nr 47, poz. 214 ze zm.) przez przyjęcie, że w świetle
tych przepisów oraz treści decyzji ZUS z 15 maja 1995 r. sporna renta nie miała cha-
3
rakteru trwałego. Domagała się w związku z tym uchylenia decyzji organu rentowego
z dnia 1 września 1998 r. i wznowienia „wypłaty świadczenia łącznego”, przyznania
kosztów postępowania kasacyjnego, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i
przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. W uza-
sadnieniu kasacji skarżąca wywodziła, że prawo do świadczenia w zbiegu wynika z
art. 24 w związku z art. 25 ustawy wypadkowej. Przepisy te mają charakter szcze-
gólny w stosunku do przepisów poprzednio obowiązujących ustawy o z.e.p., wyłą-
czają tym samym zastosowanie art. 102 ust. 1 ustawy o z.e.p. Przyznana wniosko-
dawczyni renta miała od początku charakter świadczenia stałego, w związku z czym
nie miały do niej zastosowania przepisy ustawy z 28 czerwca 1996 r. zmieniające
ustawę o z.e.p., ponieważ oznaczałoby to dopuszczenie działania prawa wstecz. Po-
nadto, skarżąca nie poddała się badaniu lekarskiemu z uzasadnionej przyczyny, po-
legającej na istnieniu przeświadczenia o stałym charakterze pobieranej renty wyni-
kającym ze stwierdzonego 30 % stałego uszczerbku na zdrowiu oraz związanej z
faktem, że nie została wezwana na badania kontrolne w terminie ustalonym przez
KIZ, tj. w kwietniu 1997 r. Skarżąca zarzuciła również, że Sąd nie dopuścił wniosko-
wanych przez nią dowodów w postaci przesłuchania świadków oraz dowodu z opinii
biegłego „na okoliczność wskazaną przez skarżącą”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów postępowania (art. 3931
pkt
2 KPC). Brak „zarzutu procesowego” powoduje, że ustalenia stanowiące faktyczną
podstawę rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku należy uznać za niewa-
dliwe i w związku z tym wiążące dla Sądu Najwyższego. W zakresie naruszenia
prawa materialnego (art. 3931
pkt 1 KPC) kasacja wskazuje ogólnie na „w szczegól-
ności błędną wykładnię przepisów ustawy z dnia 17 października 1991 r. (…) w zw. z
ustawą z dnia 12 czerwca 1975 r. (…) oraz ustawą z dnia 14 grudnia 1982 r. (…), a
także rozporządzenia (…) z 5 sierpnia 1983 r. …” W związku z takim określeniem
podstaw kasacyjnych należy wskazać, że Sąd Najwyższy wielokrotnie już wyjaśniał,
że ich ujęcie w art. 3931
KPC ma charakter abstrakcyjny dlatego też w każdej spra-
wie muszą być one przez wnoszącego kasację ściśle skonkretyzowane przez wska-
zanie, które przepisy ustawy (artykułu, paragrafu, ustępu) zostały naruszone, na
czym to naruszenie polegało oraz jaki mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Sąd Naj-
4
wyższy – działając jako sąd kasacyjny – nie może wyręczać stron ani nie jest upraw-
niony do samodzielnego dokonywania konkretyzacji zarzutów lub też stawiania hi-
potez co do tego, jakiego przepisu dotyczy podstawa kasacji (por. postanowienie SN
z 26 września 2000 r., V CKN 1518/00, OSNC 2001, nr 3, poz. 39). W uzasadnieniu
kasacji pełnomocnik skarżącej wskazał jednak na naruszenie przez Sąd Apelacyjny
przepisów art. 18, 24 i 25 ustawy wypadkowej oraz art. 102 ustawy o z.e.p., podając
na czym naruszenie to polegało.
Zdaniem pełnomocnika skarżącej naruszenie art. 18 ustawy wypadkowej po-
lega na przyjęciu, że renta wnioskodawczyni nie miała charakteru renty stałej. Za
stałym charakterem renty przemawia okoliczność, że orzeczeniem KIZ z 4 maja 1989
r. został ustalony stały uszczerbek na zdrowiu wnioskodawczyni w wysokości 30 % z
tytułu choroby zawodowej i że z powodu tej samej choroby zawodowej została ona
zaliczona do III grupy inwalidów. Zarzut ten nie jest trafny. Nie można stawiać znaku
równości między uszczerbkiem na zdrowiu, ustalanym w celu przyznania jednorazo-
wego odszkodowania z ustawy wypadkowej, a niezdolnością do pracy jako prze-
słanką prawa do renty. Trafnie wskazał Sąd Okręgowy oraz Sąd Apelacyjny, że
orzekanie o stałym uszczerbku na zdrowiu oraz o niezdolności do pracy jest oparte
na różnych kryteriach. Wynika to z różnej funkcji tych świadczeń. Ustalenie przez KIZ
stałego uszczerbku na zdrowiu nie uzasadnia poglądu, że przyznana renta ma cha-
rakter renty stałej. Na marginesie można dodać, że skarżący nie dostrzegł, że wy-
mienienie w art. 18 ustawy wypadkowej renty stałej i renty okresowej datuje się od
1997 r. jako konsekwencja zniesienia ustawą z 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektó-
rych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz.U. Nr 100, poz. 461) podziału na grupy
inwalidów. W pierwotnej wersji, obowiązującej w dacie wydania decyzji przyznającej
rentę inwalidzką, przepisy prawa ubezpieczenia społecznego nie przewidywały renty
stałej. Wbrew twierdzeniu skarżącego, że orzeczenie KIZ ustalało trwałe inwalidztwo,
w orzeczeniu tym została wyznaczona data badania kontrolnego przypadająca na
kwiecień 1997 r.
Naruszenia przepisu art. 25 ustawy wypadkowej skarżący upatruje w przyjęciu
przez Sąd Apelacyjny, że świadczenia pozostające w zbiegu zachowują swoją od-
rębność. Decyzja o przeliczeniu świadczenia w związku ze zbiegiem świadczeń ma
ten skutek, że nie można oderwać żadnego z pozostających w zbiegu świadczeń od
przeliczonego świadczenia. Powyższe wynika z art. 24 ustawy wypadkowej, który
jest regulacją szczególną, wyłączającą zastosowanie art. 25 tej ustawy, odsyłającego
5
w sprawach renty inwalidzkiej nie uregulowanych ustawą wypadkową do przepisów
ustawy o z.e.p.
Stanowisko to nie jest trafne. Decyzje organu rentowego w zakresie emerytur i
rent nie mają charakteru konstytutywnego, lecz charakter deklaratoryjny, tzn. stwier-
dzają, że w związku ze spełnieniem przesłanek określonych w przepisach prawa
ubezpieczony nabywa prawo do określonego świadczenia. Dotyczy to również decy-
zji o przeliczeniu wysokości wypłacanej emerytury i renty w związku ze zbiegiem tych
świadczeń. Wypłata w jednej kwocie świadczeń pozostających w zbiegu nie oznacza
utraty samodzielnego charakteru każdego z tych świadczeń. Nie ma żadnych pod-
staw do konstruowania jakiegoś rodzajowo odrębnego świadczenia o charakterze
rentowym w postaci „świadczenia w zbiegu”, uregulowanego w sposób szczególny w
art. 24 ustawy wypadkowej. Tym samym należy uznać za dowolne twierdzenie skar-
żącej o wyłączeniu w stosunku do wnioskodawczyni zastosowanie przepisów ustawy
o z.e.p. oraz ustawy z 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu
emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym ze względu na to, że sprawa została
uregulowana w ustawie wypadkowej.
Stosownie do art. 11 ust. 1 ustawy z 28 czerwca 1996 r. osoby mające usta-
lone prawo do świadczeń wskutek zaliczenia na podstawie przepisów dotychczaso-
wych do (między innymi) III grupy inwalidów uważa się za częściowo niezdolne do
pracy. Orzekanie w sprawach niezdolności do pracy tych osób w przypadkach, gdy
osoby te mają wyznaczone kontrolne badanie stanu inwalidztwa następuje przy za-
stosowaniu przepisów art. 23-25 ustawy o z.e.p. Trafnie podkreślił Sąd Apelacyjny,
że odesłanie to obejmuje również zasady i tryb orzekania o niezdolności do pracy
zawarte w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 sierpnia 1997 r.
w sprawie orzekania o niezdolności do pracy, w tym mówiące o obowiązku zgłosze-
nia się na badanie lekarskie. W myśl art. 102 ust. 1 pkt 3 ustawy o z.e.p. wypłatę
świadczeń wstrzymuje się, jeżeli osoba uprawniona do świadczeń nie poddała się
badaniu lekarskiemu bez uzasadnionych przyczyn, mimo wezwania organu rentowe-
go.
W kasacji skarżąca zarzuca naruszenie art. 102 ustawy o z.e.p. przez przyję-
cie, iż nie było uzasadnionej przyczyny niepoddania się wnioskodawczyni badaniu
lekarskiemu. Zarzut ten również nie zasługuje na uwzględnienie. Nie można bowiem
uznać za uzasadnioną przyczynę niestawienia się na kontrolne badanie stanu inwa-
lidztwa (niezdolności do pracy) subiektywnego przekonania ubezpieczonej, że korzy-
6
sta z renty „przyznanej bezterminowo”, zwłaszcza w sytuacji, kiedy przekonania tego
nie uzasadniały działania podejmowane przez organ rentowy. ZUS dwukrotnie wzy-
wał wnioskodawczynię na badania kontrolne, uprzedzając ją nadto, jak ustalił Sąd
Okręgowy, a które to ustalenia podzielił Sąd Apelacyjny, że konsekwencją niesta-
wiennictwa będzie wstrzymanie wypłaty renty.
Skoro kasacja nie zawiera usprawiedliwionych podstaw Sąd Najwyższy, w
oparciu o art. 39312
KPC, orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================