Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 lipca 2001 r.
II UKN 490/00
Okresy zatrudnienia, od których uzależnione są szczególne uprawnienia
emerytalne dla pracowników kolejowych na podstawie art. 40 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.), ustalane są w stosunku do osoby, która osią-
gnęła wiek emerytalny po wejściu w życie tej ustawy, według zasad określo-
nych w niej, a nie w przepisach obowiązujących w dacie wykonywania zatrud-
nienia.
Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski, Sędziowie: SN Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), SA Kazimierz Josiak.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 lipca 2001 r. sprawy z wniosku Ry-
szarda S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w J. o emery-
turę kolejową, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Rzeszowie z dnia 31 maja 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 16 września 1999 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w J. odmówił przyznania wnioskodawcy Ryszardowi S. prawa do emerytury kolejowej
wobec braku wymaganego piętnastoletniego okresu zatrudnienia na kolei.
Odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie z dnia 16 lutego
2000 r. [...]. Sąd ustalił, że wnioskodawca, urodzony 17 lipca 1939 r., osiągnął wy-
magany przepisem art. 40 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) wiek eme-
rytalny 60 lat, natomiast nie spełnia warunku posiadania piętnastoletniego okresu
zatrudnienia na kolei. Okres ten wynosi 12 lat 2 miesiące i 2 dni. Żądanie wniosko-
2
dawcy doliczenia okresu pełnienia funkcji sekretarza Komitetu Zakładowego PZPR
od 1 grudnia 1969 r. do 30 listopada 1974 r. nie może być uwzględnione, gdyż prze-
pisy art. 44 i 45 powołanej ustawy nie traktują tego rodzaju pracy jako zatrudnienia
na kolei.
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy od tego wyroku, Sąd Apelacyjny-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem z dnia 31 maja 2000 r. [...]
oddalił apelację. Sąd Apelacyjny uznał, że zgodnie z art. 186 ust. 2 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) uprawnienia wnioskodawcy do emerytury kolejowej
oceniane są na podstawie przepisów tej ustawy, gdyż pod jej rządem wnioskodawca
osiągnął wiek emerytalny. Przepisy art. 44 i 45 nie przewidują możliwości zaliczenia
do okresu pracy na kolei okresu pełnienia funkcji w organizacji partyjnej, a bez doli-
czenia tego nie został spełniony warunek określony w art. 40 pkt 2.
Wyrok ten zaskarżył kasacją wnioskodawca i wskazując jako podstawę kasacji
naruszenie prawa materialnego - art. 40 i 41 w związku z art. 44 pkt 4 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez
uwzględnienie żądania przyznania emerytury. W uzasadnieniu kasacji wnioskodawca
podniósł, że błędem było nieuwzględnienie okresu pełnienia funkcji sekretarza Ko-
mitetu Zakładowego PZPR, gdyż okres pełnienia takiej funkcji jest wymieniony w art.
44 pkt 4 powołanej ustawy jako okres równorzędny z okresem zatrudnienia na kolei.
Wynika to z treści przepisu art. 6 ust. 1 pkt 10, na podstawie którego uwzględnia się,
jako okresy składkowe, okresy świadczenia pracy po 1956 r. na rzecz organizacji
politycznych i związków zawodowych nielegalnych w rozumieniu przepisów obowią-
zujących do kwietnia 1989 r. Przepisy te są odpowiednikami nieobowiązujących już
przepisów art. 4 ust. 1 pkt 3c ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o zaopatrzeniu eme-
rytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz.U. Nr 3, poz. 10 ze zm.) i art. 7 pkt
5c ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników ko-
lejowych i ich rodzin (Dz.U. Nr 23, poz. 99 ze zm.). Nowa ustawa wprowadziła nieko-
rzystne zmiany dla grup ubezpieczonych, do których należy wnioskodawca. Jego
zdaniem powinien on korzystać z ochrony praw nabytych. Wynika to z wyroku Try-
bunału Konstytucyjnego z dnia 22 czerwca 1999 r., w którym stwierdza się, że
zmiany wprowadzone przez ustawodawcę nie dotyczą osób, które w dniu wejścia w
życie ustawy ukończyły 50 lat. Wnioskodawca ukończył 50 lat przed dniem wejścia w
3
życie ustawy i spełnia wszystkie przesłanki do uzyskania emerytury kolejowej.
Sąd Najwyższy zważy, co następuje:
Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych zapewnia w art. 186 ust. 3 ochronę praw nabytych. Zgodnie z
tym przepisem zachowują prawo do świadczeń osoby, które przed wejściem w życie
ustawy spełniły wszystkie warunki do ich uzyskania na podstawie przepisów dotych-
czasowych. Wnioskodawca nie może skutecznie powoływać się na prawa nabyte,
bowiem do dnia wejścia w życie powołanej ustawy nie spełniał warunku osiągnięcia
wieku emerytalnego 60 lat wymaganego przepisem art. 11 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia
28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich ro-
dzin. Wiek ten osiągnął dopiero po wejściu w życie ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Według zasad ogólnych określonych w tej
ustawie wiek emerytalny dla mężczyzn wynosi 65 lat. Uprawnienia do uzyskania
emerytury w wieku niższym od wymaganego zostały uregulowane w Dziale II Roz-
dziale 2 dotyczącym ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., a
więc osób, które przed dniem wejścia w życie ustawy ukończyły 50 lat. Przepis art.
40, dotyczący emerytur pracowników kolejowych, jest zamieszczony w tym rozdziale
i wnioskodawca mógłby skorzystać z przewidzianych w nim uprawnień, gdyby spełnił
określone warunki. Jednym z tych warunków jest okres zatrudnienia na kolei wyno-
szący piętnaście lat łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów
zatrudnienia na kolei, o których mowa w art. 44 - 45.
Wnioskodawca nie kwestionuje faktu, że okres jego zatrudnienia na kolei zde-
finiowany w art. 42 i 43 jest krótszy od wymaganego. Powołuje się natomiast na
okres równorzędny z zatrudnieniem na kolei określony w art. 44 pkt 4. Przepis ten
stanowi, że za okresy równorzędne z okresami zatrudnienia na kolei uważa się
okresy zatrudnienia lub pełnienia funkcji z wyboru w związkach zawodowych w cza-
sie bezpłatnego urlopu udzielonego pracownikowi na ten cel. Wyraźne brzmienie
tego przepisu wyklucza uznanie za równorzędne z zatrudnieniem na kolei pełnienie
funkcji w partiach politycznych, bowiem jest w nim mowa tylko o związkach zawodo-
wych. Przepisy art. 44 i 45 wymieniają okresy równorzędne i zaliczalne w sposób
wyczerpujący i nie może być uznany za okres zatrudnienia na kolei okres działalno-
ści niewymieniony w którymś z tych przepisów.
4
Powoływanie się na przepis art. 6 ust. 1 pkt 10 jest nieporozumieniem. W art.
6 wymienione są w sposób wyczerpujący okresy składkowe uwzględniane przy
ustalaniu prawa do świadczeń i ich wysokości. Wymieniony jest między innymi okres
pracy w nielegalnych do kwietnia 1989 r. organizacjach politycznych i związkowych.
Wnioskodawca nie pracował w tego rodzaju organizacji, a ponadto okres pełnienia
przez niego funkcji w organizacji partyjnej został uznany za okres składkowy na pod-
stawie art. 6 ust. 1 pkt 1 jako okres ubezpieczenia pracowniczego. Okres ten został
uwzględniony przy ustalaniu spełnienia innego niż okres zatrudnienia na kolei wa-
runku określonego w art. 40 pkt 2, a mianowicie warunku posiadania okresów skład-
kowych i nieskładkowych wynoszących łącznie dla mężczyzn 25 lat.
Jako okresy zatrudnienia na kolei uwzględniane są tylko te okresy składkowe i
nieskładkowe, które wymienione są w art. 43, 44 i 45. Powołany w kasacji przepis
art. 41 stanowi, że przy ustalaniu prawa do emerytury kolejowej uwzględnia się
okresy pracy na kolei i pracy równorzędnej z pracą na kolei oraz okresy zaliczalne do
pracy na kolei, będące okresami składkowymi lub nieskładkowymi w rozumieniu
ustawy. Nie rozszerza on okresów zatrudnienia na kolei o inne okresy składkowe lub
nieskładkowe lecz wprowadza ograniczenia co do uwzględniania okresów wymienio-
nych w art. 43, 44 i 45 w sytuacji, gdy w konkretnym przypadku działalność odpowia-
dająca dyspozycji któregoś z tych przepisów nie jest wymieniona w art. 6 i 7 ustawy
jako okres składkowy lub nieskładkowy. W przypadku wnioskodawcy występuje sy-
tuacja odwrotna, bowiem sporny okres jest okresem składkowym w rozumieniu
ustawy, nie jest natomiast okresem zatrudnienia na kolei. Przepis art. 41 nie miał
więc zastosowania do wnioskodawcy.
Bezzasadny jest zarzut, że uwzględnienie spornego okresu jako równorzęd-
nego z zatrudnieniem na kolei powinno nastąpić na zasadach określonych w art. 4
ust. 1 pkt 3c ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracow-
ników kolejowych i ich rodzin, która to ustawa obowiązywała w czasie pełnienia przez
wnioskodawcę funkcji w organizacji partyjnej. Ani ta ustawa, ani żadna z kolejnych
ustaw regulujących prawa do świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego lub ubezpie-
czenia społecznego nie uznawała określonych każdorazowo warunków dotyczących
okresów zatrudnienia za samodzielne prawa, które można traktować jako prawo na-
byte. Prawo do świadczeń było zawsze uzależnione od jednoczesnego spełnienia
wszystkich wymaganych warunków. Zasada ochrony praw nabytych jest zachowana,
jeżeli przy przyznawaniu prawa do świadczeń stosuje się przepisy obowiązujące w
5
dacie spełnienia ostatniego z wymaganych warunków. Zasadzie tej odpowiada prze-
pis zamieszczony w art. 186 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. W konsekwencji okresy zatrudnienia, od których uzależ-
nione są szczególne uprawnienia emerytalne, ustalane są w stosunku do osoby,
która osiągnęła wiek emerytalny po wejściu w życie tej ustawy, według zasad okre-
ślonych w ustawie a nie w przepisach obowiązujących w dacie wykonywania tego
zatrudnienia. Według tych zasad warunek piętnastoletniego okresu zatrudnienia
określony w art. 40 pkt 2 nie został w przypadku wnioskodawcy spełniony.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
KPC oddalił ka-
sację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================