Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 30 sierpnia 2001 r.
II UKN 517/00
Osoba, która nabyła prawo do renty inwalidzkiej z tytułu całkowitej nie-
zdolności do pracy na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.
o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze
zm.) zachowuje po dniu 1 stycznia 1999 r. prawo do tego świadczenia stosow-
nie do art. 180 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.),
jeżeli w dalszym ciągu jest całkowicie i nieprzerwanie niezdolna do pracy,
choćby ta niezdolność do pracy miała charakter okresowy.
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie: SN Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), SA Bogumiła Blok.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 30 sierpnia 2001 r. sprawy z wniosku
Małgorzaty K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w O.W. o
rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wraz z dodatkiem pielęgnacyjnym
na skutek kasacji organu rentowego, od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 9
maja 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 9 maja 2000 r. zmienił zaskarżony przez ubezpieczoną Małgorzatę K. wyrok
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu z dnia 29
grudnia 1999 r., oddalający odwołanie ubezpieczonej, oraz poprzedzającą go decy-
zję organu rentowego z dnia 4 sierpnia 1999 r. i przyznał ubezpieczonej prawo do
renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wraz z dodatkiem pielęgnacyjnym od
dnia 5 listopada 1999 r. do dnia 5 listopada 2001 r. W sprawie tej ustalono, że po-
czątkowo organ rentowy decyzją z dnia 1 kwietnia 1999 r. przyznał ubezpieczonej
2
prawo do dodatku pielęgnacyjnego do wypłacanej jej uczniowskiej renty z tytułu cał-
kowitej niezdolności do pracy, począwszy od 1 lutego 1999 r. do 31 marca 2000 r.
Następnie decyzją z dnia 13 sierpnia 1999 r. uchylił poprzednią decyzję i przyznał
prawo do dodatku pielęgnacyjnego do dnia 5 listopada 1999 r. Inną decyzją, z dnia 4
sierpnia 1999 r., organ rentowy wstrzymał prawo do renty i dodatku pielęgnacyjnego
z dniem 5 listopada 1999 r. Odwołanie od tej decyzji oddalił Sąd pierwszej instancji,
który - na podstawie opinii biegłych lekarzy sądowych stwierdzającej trwającą nadal
całkowitą okresową niezdolność do pracy ubezpieczonej i konieczność zapewnienia
jej stałej opieki w okresie do 5 listopada 2001 r. - uznał, że nie przysługiwała jej renta
stała, a ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) nie przewiduje w ogóle moż-
liwości przyznawania rent dla uczniów. Stanowiska tego nie podzielił Sąd Apelacyjny,
który wskazał, że ubezpieczona od dnia 1 października 1998 r. pobierała uczniowską
rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, przyznaną jej na podstawie art. 63
ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Następnie od dnia 1 lutego 1999 r. pobie-
rała także dodatek pielęgnacyjny. Według powołanych przez Sąd pierwszej instancji
biegłych lekarzy sądowych: onkologa i neurologa - ubezpieczona jest nadal całkowi-
cie niezdolna do pracy i wymaga długotrwałej opieki innej osoby z powodu tego sa-
mego schorzenia, które było podstawą przyznania jej świadczeń z ubezpieczenia
społecznego. To, że obowiązująca ustawa o emeryturach i rentach nie przewiduje
uprawnień rentowych dla uczniów, którzy stali się niezdolni do pracy w czasie nauki
w szkole ponadpodstawowej, nie oznaczało pozbawienia prawa do tego rodzaju rent
słusznie nabytych na podstawie art. 63 ustawy o z.e.p., także wówczas, gdy ich cał-
kowita niezdolność do pracy ma charakter okresowy. W konsekwencji Sąd ten wyra-
ził pogląd, że osoby, które nabyły prawo do uczniowskiej renty okresowej na podsta-
wie art. 63 ust. 1 stawy o z.e.p., zachowują nadal to prawo w razie ustalenia, że
stwierdzona niezdolność do pracy trwa bez żadnej przerwy, choćby nawet była to
niezdolność okresowa.
W kasacji organ rentowy podniósł zarzut błędnej wykładni art. 195 pkt 5 w
związku z art. 196 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, domagając się zmiany za-
skarżonego wyroku i „oddalenia odwołania”. Zdaniem skarżącego prawo do uczniow-
skiej renty z tytułu niezdolności do pracy wraz z dodatkiem pielęgnacyjnym przyzna-
ne ubezpieczonej decyzją z dnia 16 listopada 1998 r., która nie była zaskarżona, wy-
3
gasło z dniem 5 listopada 1999 r., albowiem z dniem 1 stycznia 1999 r. utraciły moc
przepisy ustawy o z.e.p., w tym art. 63 tej ustawy, będący podstawą przyznania
uczniowskiej renty z tytułu niezdolności do pracy. Sąd Apelacyjny naruszył powołane
w petitum kasacji przepisy prawa materialnego, przyjmując, że prawo do tego ro-
dzaju renty przysługuje także osobie, która złożyła wniosek pod rządem nowej
ustawy o emeryturach i rentach, która nie przewiduje już tego rodzaju świadczeń
rentowych. W konsekwencji organ rentowy negatywnie rozpoznał wniosek ubezpie-
czonej o kontynuowanie wypłaty renty dla ucznia szkoły ponadpodstawowej na pod-
stawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach, która nie przewiduje tego rodzaju
szczególnych świadczeń rentowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest nieuzasadniona. Wskazane przez skarżącego podstawy kasacji
obejmują zarzuty błędnej wykładni art. 195 pkt 5 i art. 196 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS. Pierwszy przepis dotyczy utraty mocy obowiązującej ustawy z dnia
14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr
40, poz. 267 ze zm.), która w art. 63 przewidywała prawo do tzw. uczniowskiej renty
z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Natomiast art. 196 ustawy o emeryturach i
rentach określa datę wejścia w życie tej ustawy, która utrzymała prawo do rent z ty-
tułu niezdolności do pracy, jednakże pod rządem jej przepisów nie przewiduje już
możliwości przyznawania takich uprawnień uczniom szkół ponadpodstawowych, któ-
rzy stali się całkowicie niezdolni do pracy w czasie uczęszczania do szkół. Przepisów
tych Sąd Apelacyjny nie naruszył, gdyż dokonał ich prawidłowej wykładni, wskazując
w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, że ustawa o z.e.p., na podstawie której
(art. 63 ust. 1) ubezpieczona nabyła prawo do uczniowskiej renty z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy, utraciła moc obowiązującą z chwilą wejścia w życie z dniem 1
stycznia 1999 r. ustawy o emeryturach i rentach z FUS, która nie dopuszcza przy-
znawania tego rodzaju świadczeń rentowych osobom zgłaszającym po tej dacie
wnioski o renty uczniowskie, gdy ich niezdolność do pracy powstała w czasie nauki w
szkole po dniu 1 stycznia 1999 r. Natomiast uwadze skarżącego umknęła regulacja
intertemporalna zawarta w art. 180 ustawy o emeryturach i rentach, który w szcze-
gólności w ust. 1 pkt 1 stanowi, iż osoby, którym w dniu wejścia w życie tej ustawy
przysługiwały emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy i renty rodzinne na pod-
4
stawie przepisów, o których mowa w art. 195, zachowują prawo do tych świadczeń w
wysokości ustalonej przed dniem wejścia w życie ustawy, z zastrzeżeniem ust.2-5 i z
uwzględnieniem ust. 6-9. Przepis ten potwierdził regułę zachowania prawa do świad-
czeń przyznanych na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów prawa, co
jest zgodne z zasadą ochrony praw słusznie nabytych. Z tej - zawartej w przepisach
przejściowych - regulacji wynika wprost, że ubezpieczona, która nabyła prawo do
uczniowskiej renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy o
z.e.p., zachowała to prawo (do tego dotychczasowego świadczenia), skoro przepis
art. 180 ustawy o emeryturach i rentach odnosi się do każdego rodzaju rent z tytułu
niezdolności do pracy przyznanych na podstawie przepisów, o których mowa w art.
195, w tym prawa do rent pobieranych na podstawie przepisów ustawy o z.e.p. (art.
195 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Oznacza to, że obecnie obowią-
zujące przepisy nie zderogowały uprawnień do uczniowskich rent z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy nabytych na podstawie poprzednio obowiązującego art. 63 ust.
1 ustawy o z.e.p. W aktualnym stanie prawnym tego rodzaju prawo ubezpieczonej
mogłoby zatem ustać na zasadach ogólnych określonych w art. 101 pkt 1 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, tj. gdyby ustał którykolwiek z warunków wcześniej wy-
maganych do uzyskania tego świadczenia, a zatem w szczególności, gdyby stan
zdrowia ubezpieczonej uległ poprawie w stopniu, który obecnie nie czyni jej całkowi-
cie niezdolną do pracy. Taki kierunek interpretacji pozwolił Sądowi Najwyższemu na
potwierdzenie - w uzasadnieniu uchwały z dnia 5 lipca 2001 r., III ZP 10/01 (dotych-
czas niepublikowanej) - stanowiska Sądu Apelacyjnego w rozpoznawanej sprawie,
że osoby, które nabyły prawo do uczniowskiej renty okresowej z tytułu całkowitej nie-
zdolności do pracy na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy o z.e.p., zachowują prawo do
tego świadczenia, jeżeli w dalszym ciągu są całkowicie niezdolne do pracy (niezdol-
ność ta nie została przerwana), także wtedy, gdy niezdolność do pracy ma charakter
okresowy. W rozpoznawanej sprawie istotne było także to, że inicjatorem badań
kontrolnych stopnia okresowej niezdolności do pracy ubezpieczonej był organ rento-
wy, który - przed upływem terminu końcowego pobierania przez ubezpieczoną przy-
znanego jej okresowo świadczenia rentowego - wskazał na potrzebę wykonania ba-
dań kontrolnych w celu zweryfikowania utrzymywania się u niej całkowitej niezdolno-
ści do pracy po dniu 5 listopada 1999 r., jako na konieczny warunek dalszego przy-
znania jej prawa do pobieranej uczniowskiej renty z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy. Równocześnie wyniki tych badań, a w szczególności opinia biegłych lekarzy
5
sądowych, jednoznacznie potwierdziły, że ubezpieczona jest nieprzerwanie całkowi-
cie niezdolna do pracy, chociaż niezdolność ta jest w dalszym ciągu określana jako
okresowa (do dnia 5 listopada 2001 r.). Tego rodzaju działanie organu rentowego
mogło być ocenione jako zmierzające do ponownego ustalenia prawa do pobierane-
go przez ubezpieczoną świadczenia w trybie art. 114 ust.1 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, skoro uzyskane po uprawomocnieniu się decyzji o przyznaniu ubez-
pieczonej okresowej uczniowskiej renty z tytułu niezdolności do pracy wyniki kontrol-
nych badań lekarskich ujawniły, że jest ona trwale niezdolna do pracy co najmniej do
5 listopada 2001 r. Ustalenie takiej daty trwania całkowitej niezdolności do pracy
ubezpieczonej jest okolicznością istniejącą przed wydaniem poprzedniej decyzji ren-
towej, albowiem wskazywało na niewłaściwą poprzednią prognozę trwania okresowej
całkowitej niezdolności ubezpieczonej do pracy, która miała wpływ na jej uprawnienia
rentowe nabyte na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy o z.e.p. Powyższe pozwalało Są-
dowi Najwyższemu na zaakceptowanie stanowiska, że osoba, która nabyła prawo do
uczniowskiej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na podstawie art. 63 ust.
1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), zachowuje prawo do tego świadczenia z mocy
art. 180 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.), jeżeli w dalszym
ciągu jest całkowicie i nieprzerwanie niezdolna do pracy, choćby ta niezdolność do
pracy miała charakter okresowy.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił nieuzasadnioną kasację
na podstawie art. 39312
KPC.
========================================