Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 marca 2002 r.
I PKN 959/00
Pracownik ma interes prawny w sprawie przeciwko pracodawcy w usta-
leniu okresu zatrudnienia wymaganego do uzyskania prawa do nieodpłatnego
nabycia akcji skomercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego w ilości
zależnej od stażu pracy (art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o ko-
mercjalizacji i prywatyzacji, jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze
zm.) przed wymagalnością roszczenia o zawarcie ze Skarbem Państwa umowy
o nieodpłatne zbycie akcji.
Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski
(sprawozdawca), Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 marca 2002 r. sprawy z powództwa
Henryka T. przeciwko Kopalni Węgla Brunatnego „B.” S.A. w R. o ustalenie okresu
zatrudnienia w celu nieodpłatnego nabycia akcji, na skutek kasacji powoda od wyro-
ku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 19
maja 2000 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi do ponownego rozpoznania i orze-
czenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Bełchatowie wyrokiem z dnia 24 stycznia 2000 r.
[...] oddalił powództwo Henryka T. przeciwko Kopalni Węgla Brunatnego „B.” S.A. w
R. o ustalenie, że okres pracy w latach 1977 - 1990 na stanowisku sztygara zmiano-
wego podlegał uwzględnieniu w półtorakrotnym wymiarze oraz o ustalenie okresu
zatrudnienia u strony pozwanej w latach 1974 - 1977, które to ustalenie było mu po-
trzebne dla celów związanych z nieodpłatnym nabyciem akcji Spółki. W motywach
tego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy powołał się na poniższe ustalenia faktyczne.
2
Powód Henryk T. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie Państwowym Kopalnia
Węgla Brunatnego „B.” w R. od dnia 1 lutego 1974 r. do dnia 28 grudnia 1990 r. na
następujących stanowiskach : starszego magazyniera - od 1 lutego 1974 r. do 31
marca 1976 r., kierownika magazynu - od 1 kwietnia 1976 r. do 14 lutego 1977 r.,
specjalisty do spraw gospodarki materiałowej - od 15 lutego do 30 kwietnia 1977 r. i
sztygara zmianowego - technika strzałowego - od 1 maja 1977 r. do 28 grudnia 1990
r. Stosunek pracy został rozwiązany w związku z przejściem powoda na emeryturę,
którą Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w T.M. przyznał decyzją z 7 stycznia
1991 r. począwszy od dnia 29 grudnia 1990 r. W dniu 3 grudnia 1998 r. nastąpiła
komercjalizacja wspomnianego przedsiębiorstwa, które zostało przekształcone w
jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa, wpisaną do rejestru handlowego na
podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 22
grudnia 1998 r. Uprawnionym pracownikom przysługuje prawo nieodpłatnego naby-
cia 15% akcji Spółki należących do Skarbu Państwa.
W dniu 8 marca 1999 r. powód złożył pozwanej Spółce oświadczenie o zamia-
rze nieodpłatnego nabycia wspomnianych akcji. W dniu 29 czerwca 1999 r. KWB „B.”
S.A. w R. wystawiła powodowi zaświadczenie, w którym okres zatrudnienia dla celów
nabycia akcji skomercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego został określony
na 16 lat 10 miesięcy i 27 dni. W dniu 19 lipca 1999 r. powód złożył reklamację co do
takiego wyliczenia stażu pracy, którą Komisja do spraw Rozpatrzenia Reklamacji
wniesionych przez uprawnionych do nieodpłatnego nabycia akcji załatwiła negatyw-
nie w dniu 27 lipca 1999 r.
Sąd Rejonowy podkreślił, że strona pozwana nie przeprowadziła jeszcze po-
stępowania przewidzianego przepisami rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z
dnia 3 kwietnia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad podziału uprawnionych pra-
cowników na grupy w celu ustalenia liczby akcji przypadających na każdą z tych grup
oraz trybu nabywania akcji przez uprawnionych pracowników. W postępowaniu ma-
jącym na celu przydzielenie akcji uprawnionym pracownikom został dopiero zakoń-
czony etap ustalania okresu zatrudnienia uprawnionych w celu zaszeregowania ich
do poszczególnych grup. Powód zakwestionował sposób wyliczenia okresu zatrud-
nienia w pozwanej Spółce, żądając ustalenia wyrokiem sądowym wskazanego przez
siebie stażu pracy. Roszczenie zmierza więc do ustalenia istnienia stosunku prawne-
go, co w świetle art.189 k.p.c. jest uzależnione od stwierdzenia po stronie powoda
odpowiedniego interesu prawnego. Interes taki zdaniem Sądu Rejonowego nie ist-
3
nieje, gdyż roszczenie o nieodpłatne nabycie akcji skomercjalizowanego przedsię-
biorstwa stanowi przedmiot odrębnego postępowania sądowego, w którym może być
również rozpatrywany ewentualny spór co do długości stażu pracy byłego pracowni-
ka jako przesłanka zawarcia umowy o nabycie większej ilości akcji.
Apelację wniesioną przez powoda oddalił Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 19 maja 2000 r. [...]. Sąd Okręgowy
podzielił ustalenia oraz ocenę Sądu pierwszej instancji, że skoro nie doszło jeszcze
do zbycia akcji pozwanej Spółki, a nawet nie nastąpił jeszcze proces dzielenia
uprawnionych na grupy tworzone ze względu na okres zatrudnienia, to tym samym
powód nie znalazł się w którejś z tych grup, wobec czego jego powództwo jest
przedwczesne. Powód nie ma interesu prawnego w dochodzeniu żądanego ustale-
nia, przez co bezprzedmiotowa była też ewentualna ocena rzeczywistej długości jego
stażu pracy
W kasacji od powyższego wyroku powód zarzucił naruszenie „art. 385 w
związku z art. 189 k.p.c. przez uznanie apelacji za bezzasadną wobec przyjęcia za
trafne rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego w Bełchatowie, że powód nie ma interesu
prawnego w dochodzeniu żądanego ustalenia, mimo że tenże Sąd nie rozpoznał
istoty sprawy”, domagając się na tej podstawie uchylenia zaskarżonego orzeczenia i
poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji oraz przekazania mu sprawy
do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu kasacji napisano, że skarżący domaga
się, iżby jego staż pracy na stanowisku sztygara zmianowego - technika strzałowego
został dla celów nieodpłatnego nabycia akcji pozwanej Spółki przeliczony współ-
czynnikiem 1,5 do czego ma prawo na podstawie przepisów „rozporządzenia Mini-
stra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektó-
rych stanowisk (Dz.U. nr 2/96, poz.8, zał.3)”, gdy tymczasem pracodawca zastoso-
wał przelicznik 1,2 i odmówił uznania reklamacji zainteresowanego. Skarżący zmie-
rza więc w istocie do ustalenia uprawnień wynikających ze stosunku pracy (art. 476 §
1 pkt 1 k.p.c.). Odsyłanie go z tym żądaniem „na spory w przyszłości godzi w interes
powoda i naraża go z góry na zbędne procesy”. Stanowisko o braku interesu praw-
nego jest błędne. Przepis „art.189 k.p.c. został ustalony zgodnie z poglądami doktry-
ny po to, by dać możność usunięcia niepewności prawnej bez konieczności wytocze-
nia powództwa za wiele lat. Powód swój interes wykazał i obowiązkiem Sądów było
rozpatrzenie istoty sprawy, o której mowa w art. 386 § 4 k.p.c. (po zmianie) w zakre-
sie dochodzonego roszczenia, co nie nastąpiło”.
4
W odpowiedzi na kasację strona pozwana domagała się jej oddalenia i zasą-
dzenia kosztów zastępstwa według norm przepisanych. W uzasadnieniu odpowiedzi
podniesiono, że zaskarżone stanowisko Sądu drugiej instancji jest zgodne z treścią
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 1998 r., I PKN 198/98 (OSNAPiUS
1999 nr 13, poz.426).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja zasługuje na uwzględnienie, gdyż ma usprawiedliwioną podstawę.
Nie sposób bowiem zgodzić się ze stanowiskiem sformułowanym w motywach za-
skarżonego wyroku, iż powód nie wykazał wymaganego przez art.189 k.p.c. interesu
prawnego w żądaniu ustalenia, że u poprzednika prawnego pozwanej Spółki osią-
gnął oznaczony staż pracy, kształtujący jego pozycję w sferze uprawnienia do nieod-
płatnego nabycia akcji posiadanych w Spółce przez Skarb Państwa. Co prawda Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 24 czerwca 1998 r., I PKN 198/98 (OSNAPiUS 1999 nr
13, poz.426; z częściowo krytyczną glosą J. Brola, OSP 2000 nr 1, poz.13 ) uznał, że
powództwo o ustalenie okresu zatrudnienia wymaganego do nieodpłatnego nabycia
akcji jest bezzasadne z uwagi na brak interesu prawnego przewidzianego w art. 189
k.p.c., gdyż pracownik może dochodzić zawarcia z nim umowy nieodpłatnego naby-
cia akcji, lecz skład rozpoznający niniejszą sprawę poglądu tego nie podziela. Prze-
chodzi on bowiem do porządku dziennego nad faktem, że stroną umowy o nieodpłat-
ne nabycie akcji nie jest pracodawca (były pracodawca) uprawnionego pracownika
(byłego pracownika), lecz Skarb Państwa zastępowany przez Ministra Skarbu Pań-
stwa, aczkolwiek pracodawca ma - obok rzeczonego Ministra - własne kompetencje
do wykonywania czynności przygotowujących wspomnianą umowę, przy czym są to
kompetencje istotne ze względu na przedmiot niniejszej sprawy.
Owe czynności przygotowawcze zostały unormowane w przepisach rozporzą-
dzenia Ministra Skarbu Państwa z dnia 3 kwietnia 1997 r. w sprawie szczegółowych
zasad podziału uprawnionych pracowników na grupy, ustalania liczby akcji przypa-
dających na każdą z tych grup oraz trybu nabywania akcji przez uprawnionych pra-
cowników (Dz.U. Nr 33, poz.200), wydanego z upoważnienia art. 36 ust. 5 ustawy z
dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwo-
wych (Dz.U. Nr 118, poz. 561 ze zm.). Tryb nabywania akcji został w rozporządzeniu
podzielony na dwa etapy. Pierwszy z nich kończy podanie do publicznej wiadomości
5
listy uprawnionych, drugi natomiast otwiera się z chwilą zbycia przez Skarb Państwa
pierwszych akcji, przy czym w obu tych etapach możliwe jest uruchomienie postępo-
wania reklamacyjnego. Zgodnie z § 4 ust.3 rozporządzenia pracownik składający
oświadczenie o zamiarze nabycia akcji obowiązany jest dołączyć zaświadczenie o
okresie zatrudnienia w przedsiębiorstwie państwowym do dnia jego komercjalizacji.
Zaświadczenie takie wystawia spółka powstała wskutek wspomnianej komercjalizacji
(§ 2 ust. 2 rozporządzenia), co jest tym bardziej zrozumiałe, że niejako z „natury rze-
czy” nie może tego uczynić żaden z organów Skarbu Państwa. Spółka jest tym sa-
mym władna rozpatrzyć reklamacje dotyczące faktycznego okresu zatrudnienia.
Czynności przygotowawcze do zawarcia umowy nabycia akcji zostały mocą rozpo-
rządzenia powierzone spółce i zakładowym organizacjom związkowym, a w ich braku
- członkom rady nadzorczej wybranym przez załogę. Pozostałe czynności realizuje
Minister Skarbu Państwa, choć w praktyce czynią to również spółki przez swe zarzą-
dy działające w imieniu tegoż Ministra na podstawie odpowiedniej umowy zlecenia.
Minister powinien jednak rozpoznać ewentualne reklamacje w tych kwestiach. Z
przytoczonych uregulowań wynika, że okres zatrudnienia ustala pracodawca (były
pracodawca), a nie Skarb Państwa, który przy zawieraniu umowy dysponuje wiążą-
cym go zaświadczeniem o długości stażu pracy. Ewentualne spory o zgodność
wspomnianego zaświadczenia z rzeczywistym stanem rzeczy i przepisami prawa o
stosowaniu w tym zakresie współczynników korygujących wyliczenie okresu zatrud-
nienia dla celów emerytalnych (§ 2 ust. 3 rozporządzenia) nie powinny więc być roz-
strzygane w procesie przeciwko Skarbowi Państwa o zawarcie umowy na większą
liczbę akcji, tylko w sprawie o ustalenie okresu zatrudnienia, skierowanej przeciwko
pracodawcy (byłemu pracodawcy) uprawnionego pracownika. Innymi słowy, przewi-
dziane w art. 36 ust.1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. prawo pracownika do nieod-
płatnego nabycia akcji skomercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego w licz-
bie zależnej od stażu pracy w tym przedsiębiorstwie jest tak skonstruowane, że nie
tylko nie wyklucza, ale wręcz zakłada, że ewentualne spory o ustalenie okresu za-
trudnienia zostaną w odrębnej sprawie przeciw pracodawcy (byłemu pracodawcy)
rozstrzygnięte przed zawarciem umowy o nieodpłatne zbycie akcji i mogącymi się na
tym tle zrodzić sporami ze Skarbem Państwa. Zapobiegając sporom na tle zawarcia
wspomnianej umowy, sprawa o ustalenie okresu zatrudnienia oddziałuje pre-
wencyjnie, a poza tym zapewnia uprawnionemu realny dostęp do akcji, zamiast al-
6
ternatywnych roszczeń odszkodowawczych, których zasądzenie może się też wiązać
z wyższymi kosztami niż w sprawie o ustalenie.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313
§1 k.p.c. i
art.108 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================