Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 29 października 2002 r.
III UZP 7/02
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczy-
ka, po rozpoznaniu w dniu 29 października 2002 r. sprawy z wniosku Krystyny G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o wysokość świad-
czenia, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Ape-
lacyjnego w Poznaniu z dnia 24 lipca 2002 r. [...]
"Czy do ustalenia wysokości emerytury na podstawie przepisów ustawy z dnia
17. 12. 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.
162, poz. 1118) należy przyjąć kwotę bazową z daty złożenia wniosku o emeryturę,
czy też kwotę bazową ostatnio przyjętą do obliczenia wysokości renty, w sytuacji gdy
wnioskodawczyni miała wcześniej ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do
pracy i do obliczenia podstawy wymiaru emerytury ma zastosowanie przepis art. 21
ust. 1 pkt 1 wymienionej ustawy ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Przy ustalaniu na podstawie art. 53 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz.U. Nr.
162, poz. 1118 ze zm.) wysokości emerytury osoby, która miała ustalone prawo
do renty z tytułu niezdolności do pracy i która żąda przyjęcia za podstawę wy-
miaru emerytury podstawy wymiaru renty ( art. 21 ust. 1 pkt 1 tej ustawy),
składnik emerytury wynoszący 24% kwoty bazowej oblicza się na podstawie
kwoty bazowej obowiązującej w dacie zgłoszenia wniosku o emeryturę.
U z a s a d n i e n i e
2
Postanowieniem z dnia 24 lipca 2002 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Poznaniu przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia
następujące zagadnienie prawne: czy do ustalenia wysokości emerytury na podsta-
wie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) należy przyjąć kwotę
bazową z daty złożenia wniosku o emeryturę, czy też kwotę bazową ostatnio przyjętą
do obliczania wysokości renty w sytuacji, gdy wnioskodawczyni miała ustalone prawo
do renty z tytułu niezdolności do pracy i do obliczenia podstawy wymiaru ma zasto-
sowanie przepis art. 21 ust. 1 pkt 1 wymienionej ustawy.
Zagadnienie prawne wystąpiło na tle następującego stanu faktycznego. Wnio-
skodawczyni Krystyna G. miała ustalone prawo do renty inwalidzkiej od dnia 1 kwiet-
nia 1977 r. Podstawą wymiaru renty było przeciętne wynagrodzenie za okres 12 mie-
sięcy od 1 października 1975 r. do 30 września 1976 r. W czerwcu 2000 r. złożyła
wniosek o przyznanie prawa do emerytury, żądając ustalenia podstawy wymiaru
emerytury w oparciu o wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru renty. Decyzją
z dnia 6 lipca 2000 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w S. przyznał wnio-
skodawczyni prawo do emerytury od 1 czerwca 2000 r. i do ustalenia wysokości pod-
stawy wymiaru przyjął kwotę bazową w wysokości 666,96 zł obowiązującą w dniu 31
sierpnia 1996 r. z uwzględnieniem kolejnych waloryzacji. Ustalając wysokość eme-
rytury, do obliczenia 24% kwoty bazowej przyjął tę samą kwotę bazową 666,96 zł. W
odwołaniu od tej decyzji wnioskodawczyni domagała się obliczenia emerytury przy
uwzględnieniu kwoty bazowej obowiązującej w czerwcu 2000 r., to jest kwoty 1540
zł. Wyrokiem z dnia 22 lutego 2001 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Szczecinie oddalił odwołanie, uznając wyliczenie emerytury dokonane
przez organ rentowy za prawidłowe.
Rozpoznając apelację wnioskodawczyni od tego wyroku, Sąd Apelacyjny
uznał za oczywiste, że przy ustalaniu wysokości emerytury na podstawie art. 53 w
związku z art. 21 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach do części świadczenia
uzależnionego od wskazanych okresów składkowych i nieskładkowych należy sto-
sować podstawę wymiaru ustaloną przy obliczaniu wysokości renty. Wątpliwości po-
wstają przy ustalaniu części socjalnej wynoszącej 24% kwoty bazowej. Skoro eme-
rytura jest nowym świadczeniem powinno przyjmować się kwotę określoną w art. 19
ustawy. Z treści art. 53 nie wynika wyraźnie, aby należało odmiennie traktować eme-
3
rytów, wobec których stosuje się „starą” podstawę wymiaru wynikającą z art. 21 ust.
1 pkt 1.
Odpowiadając na przedstawione pytanie prawne, Sąd Najwyższy zważył, co
następuje:
Do ustalenia wysokości świadczenia, do którego prawo powstało pod rządem
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) stosuje się zasady określone w tej
ustawie. Zasady ustalania podstawy wymiaru określone są w art. 15 tej ustawy.
Zgodnie z jej art. 21 ust. 1 podstawa wymiaru emerytury osoby, która miała wcześniej
ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy może być ustalona alterna-
tywnie, stosownie do żądania osoby uprawnionej - albo jako podstawa wymiaru renty
w wysokości uwzględniającej rewaloryzację oraz wszystkie kolejne waloryzacje przy-
padające w okresie następującym po ustaleniu prawa do renty albo jako podstawa
wymiaru ustalona na nowo w myśl art. 15. Jeżeli żądanie osoby uprawnionej do renty
przed 15 listopada 1991 r. dotyczy zastosowania pierwszej z tych zasad, dochody
nominalne przyjęte za podstawę wymiaru renty rewaloryzuje się na zasadach okre-
ślonych w art. 27 ust. 2 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji eme-
rytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) za pomocą wskaźnika wysokości podstawy wymiaru,
a następnie waloryzuje, uwzględniając kolejne zmiany zasad waloryzacji. Zgodnie z
art. 17 tej ustawy do czasu zmiany wprowadzonej ustawą z dnia 29 września 1995 r.
o zmianie ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i
rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 138, poz. 681) podstawa wymiaru
była waloryzowana przez porównanie indywidualnego wskaźnika wysokości podsta-
wy wymiaru do obowiązującej kolejno kwoty bazowej. Według nowych zasad walory-
zacji, zmienianych kolejno ustawą z dnia 25 października 1996 r. o waloryzacji eme-
rytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 136, poz. 636) i ostatnio
ustawą o emeryturach i rentach, stosowane były inne wskaźniki, nie związane z
kwotą bazową. Przed ostatnią waloryzacją przeprowadzaną przy zastosowaniu kwoty
bazowej kwota ta wynosiła 666,96 zł. Zasady waloryzacji określone w nieobowiązu-
jących już przepisach mają zastosowanie przy ustaleniu podstawy wymiaru emerytu-
ry, gdyż do tych zasad odsyła przepis art. 21 ust. 1 pkt 1. Na tych zasadach ustala
4
się określoną nominalnie na dzień przyznania prawa do emerytury kwotę podstawy
jej wymiaru.
Ustalenie wysokości emerytury następuje na zasadach określonych w art. 53
ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach. Stanowi on, że emerytura wynosi: 1) 24%
kwoty bazowej, o której mowa w art. 19, 2) po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy
rok okresów składkowych i 3) po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów
nieskładkowych. Z kolei przepis art. 19 stanowi, że kwota bazowa wynosi 100%
przeciętnego wynagrodzenia pomniejszona o składki na ubezpieczenie społeczne w
kwartale kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji. Terminy waloryzacji
określone są w art. 89 ust. 1 - od 1 marca i od 1 września każdego roku lub od 1
czerwca każdego roku w zależności od wzrostu wskaźnika cen towarów i usług.
Kwotą bazową jest przeciętne wynagrodzenie, aktualne w dacie przyznania prawa do
emerytury. Definicja kwoty bazowej zawarta w art. 19 ma zastosowanie zarówno do
obliczenia podstawy wymiaru świadczeń na zasadach określonych w art. 15 (przez tę
kwotę mnoży się indywidualny wskaźnik wysokości podstawy wymiaru) jak i przy
ustalaniu jednego ze składników emerytury obliczanej na podstawie art. 53 ust. 1.
Podstawa wymiaru emerytury jest jednym z elementów wpływających na wy-
sokość tego świadczenia. Pozostałe elementy to długość okresów składkowych i nie-
składkowych oraz tak zwana „część socjalna” - 24% kwoty bazowej. Każdy z tych
elementów ustalany jest odrębnie na określonych przepisami zasadach. Zasady
obowiązujące przy ustalaniu jednego z tych elementów nie mogą być przenoszone
do ustalania innego elementu. Sięganie do przepisów regulujących rewaloryzację i
kolejne waloryzacje świadczeń przed wejściem w życie ustawy o emeryturach i ren-
tach dopuszczalne jest jedynie przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury, jeżeli
zainteresowany korzysta z zasad określonych w art. 21 ust. 1 pkt 1. Natomiast skład-
nik określony w art. 53 ust. 1 pkt 1 - 24% kwoty bazowej jest taki sam dla osób, które
korzystają z tych zasad jak i dla osób, których podstawa wymiaru jest ustalana na
nowo w myśl art. 15. Poza możliwością zachowania poprzedniej podstawy wymiaru,
z której osoby uprawnione do renty nie muszą korzystać, przepisy nie przewidują
ustalania takim osobom emerytury w oparciu o zasady, na jakich była ustalona renta.
Nie dają one żadnych podstaw do obliczania składnika socjalnego w oparciu o kwotę
bazową obowiązującą przed zmianą zasad waloryzacji, bowiem przepis art. 53 ust. 1
pkt 1 nie nawiązuje w ogóle do poprzednich waloryzacji.
5
Przedstawiając zagadnienie prawne, Sąd Apelacyjny wskazał dwie możliwości
obliczenia składnika stanowiącego część socjalną - albo od kwoty bazowej obowią-
zującej w dacie zgłoszenia wniosku o emeryturę albo od kwoty bazowej ostatnio
przyjętej do obliczania wysokości renty. Przyjęta przez organ rentowy kwota bazowa
obowiązująca w 1996 r. nie była podstawą obliczenia ostatniej wysokości renty wnio-
skodawczyni, gdyż ostatnie obliczenie wysokości renty nastąpiło w czasie ostatniej
waloryzacji przed złożeniem wniosku o emeryturę w 2000 r. W stosunku do osób
mających ustalone prawo do renty, które zgłosiły wniosek o emeryturę po waloryzacji
dokonanej od 1997 r. część socjalna renty nie stanowi 24% kwoty 666,96 zł. Składnik
ten był bowiem waloryzowany wskaźnikiem, którym było waloryzowane całe świad-
czenie. Gdyby składnik ten wyodrębnić po dokonaniu kolejnych waloryzacji, nie od-
powiadałby on wprawdzie 24% kwoty bazowej obowiązującej w dacie przyznania
emerytury ale byłby wyższy niż 24% kwoty bazowej obowiązującej przed zmianą za-
sad waloryzacji. Stanowiłby on 24% kwoty, która nie była przeciętnym wynagrodze-
niem, ani w dacie zgłoszenia wniosku o emeryturę, ani w dacie zmiany zasad walory-
zacji, ani w żadnym innym okresie. Kwota ta nie odpowiadałaby zatem definicji kwoty
bazowej zawartej w art. 19. Wobec braku w art. 21 ust. 1 pkt 1 zastrzeżenia, że okre-
ślone w nim zasady obliczania podstawy wymiaru emerytury stosuje się do obliczania
składnika, o którym mowa w art. 53 ust. 1 pkt 1 nie ma innej możliwości wyliczenia
tego składnika niż na podstawie kwoty bazowej obowiązującej w dacie zgłoszenia
wniosku o emeryturę.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści przytoczonej w sen-
tencji.
========================================