Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 30 lipca 2003 r.
II UK 356/02
Pozew o jednorazowe odszkodowanie z tytułu choroby zawodowej, skie-
rowany przeciwko pracodawcy, z mocy art. 123 § 1 k.c. przerywa bieg terminu
przedawnienia roszczeń określonych w art. 444 § 2 i 445 § 1 k.c., jeżeli wynikają
one z podstawy faktycznej powództwa (art. 4771
§ 1 k.p.c.).
Przewodniczący SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Beata Gudowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 lipca 2003 r. sprawy z
powództwa Teresy L. przeciwko Krajowemu Centrum Hodowli Zwierząt w W. Dzia-
łowi W. następcy prawnymu Okręgowej Stacji Hodowli Zwierząt w K. Rejon W. i
Skarbowi Państwa - Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi w Warszawie o zadośćuczy-
nienie i rentę uzupełniającą, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyj-
nego we Wrocławiu z dnia 19 czerwca 2002 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu we
Wrocławiu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powódka wniosła o zasądzenie od Okręgowej Stacji Hodowli Zwierząt w W.
renty wyrównawczej, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz zwrotu kosztów
rehabilitacji i „adaptacji do niepełnosprawności” z tytułu narażenia jej na chorobę za-
wodową. W toku postępowania skierowała swoje roszczenia przeciwko następcy
prawnemu pracodawcy - Centrum Hodowli Zwierząt w W. Działowi W. - a ponadto do
udziału w sprawie po stronie pozwanej został wezwany Skarb Państwa reprezento-
wany przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa.
2
Wyrokiem z dnia 28 grudnia 2001 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych we Wrocławiu zasądził od pozwanego Centrum Hodowli Zwierząt
w W. Działu W. rentę uzupełniającą oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w
kwocie 20.000 zł, oddalił powództwo w pozostałej części w stosunku do tego pozwa-
nego i w całości w stosunku do Skarbu Państwa. Sąd ustalił, że powódka pracowała
u poprzednika prawnego pozwanego od 11 maja 1965 r. do 1980 r. jako zootechnik
mając kontakt ze zwierzętami chorymi na gruźlicę. W 1967 r. rozpoznano u niej gruź-
licę węzłów chłonnych szyjnych, a w 1975 r. toksoplazmozę i listeriozę. Choroba za-
wodowa została stwierdzona u powódki decyzją z dnia 22 stycznia 1993 r., a orze-
czeniem z dnia 29 czerwca 1993 r. została zaliczona do drugiej grupy inwalidów w
związku z chorobą zawodową. Jednorazowe odszkodowanie z tytułu choroby zawo-
dowej zostało wypłacone przez poprzednika prawnego pozwanego. Sąd uznał, że
następca prawny pracodawcy powódki odpowiada za szkodę poniesioną w wyniku
czynu niedozwolonego i powódce przysługują roszczenia określone w art. 444 § 2 i
445 § 1 k.c. Wysokość zadośćuczynienia została ustalona z uwzględnieniem jedno-
razowego odszkodowania, a renta uzupełniająca została określona w wysokości róż-
nicy między hipotetycznymi zarobkami a świadczeniami z ubezpieczenia społeczne-
go.
Po rozpoznaniu apelacji obu stron od tego wyroku Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu - uwzględniając apelację pozwanego - wy-
rokiem z dnia 19 czerwca 2002 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok w części zasądzają-
cej roszczenie oraz koszty procesu i oddalił powództwo oraz oddalił apelację powód-
ki. Sąd uznał za uzasadniony podniesiony przez pozwanego w apelacji zarzut
przedawnienia roszczeń. Roszczenia są bowiem przedawnione na podstawie art.
442 § 1 k.c. wobec upływu terminu trzyletniego od dowiedzenia się o szkodzie i oso-
bie zobowiązanej do jej naprawienia, a także upływu dziesięcioletniego terminu od
zdarzenia wyrządzającego szkodę. Zatrudnienie powódki w warunkach szkodliwych
ustało bowiem 17 września 1980 r., a pozew został wniesiony 3 sierpnia 1999 r. Sąd
uznał, że zarzut przedawnienia może być skutecznie zgłoszony w apelacji, przy czym
nie ma podstaw do przyjęcia, by skorzystanie z zarzutu przedawnienia pozostawało
w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Droga sądowa do dochodzenia
roszczeń odszkodowawczych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
była dopuszczalna od 1990 r., a od 1993 r. powódka była świadoma kwalifikacji
schorzeń jako chorób zawodowych. Nie było zatem przyczyn ze zwlekaniem z wyto-
3
czeniem powództwa do 1999 r. Istotą przedawnienia jest usunięcie niepewności w
stosunkach cywilnoprawnych, a instytucja z art. 5 k.c., jako hamująca skuteczność
zarzutu przedawnienia, może być stosowana tylko wyjątkowo. W niniejszej sprawie
brak jest przesłanek do jej zastosowania.
Wyrok ten zaskarżyła kasacją powódka i wskazując jako podstawę kasacji na-
ruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 442 § 1 w związku z art. 5
k.c. i naruszenie art. 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podsta-
wowych Wolności, polegające na powierzchownej analizie dowodów zgromadzonych
przez Sąd pierwszej instancji oraz naruszenie przepisów postępowania - art. 233 § 1
i 316 § 1 k.p.c. - wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Są-
dowi Apelacyjnemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu ka-
sacji podniosła, że stwierdzenie przedawnienia roszczeń nastąpiło bez uwzględnie-
nia faktu powstania odrębnej szkody w postaci zachorowania w 1992 r. na polineuro-
patię prob. postmedicamentosa, będącego następstwem stosowanych leków, które
to zdarzenie wyznacza nowy termin przedawnienia przewidzianego w art. 442 § 1
k.c. Pominięcie tych okoliczności faktycznych uzasadnia także zarzut naruszenia
powołanych przepisów postępowania. Ponadto podniosła, że zwłoka z wytoczeniem
powództwa została spowodowana przewlekłością w postępowaniu administracyjnym
w sprawie stwierdzenia choroby zawodowej, trudnościami w ustaleniu następcy
prawnego pracodawcy, przewlekłością postępowania sądowego przy rozpatrywaniu
pozwu wniesionego w 1995 r. o jednorazowe odszkodowanie. Bezczynność powódki
była więc w pełni usprawiedliwiona wyjątkowymi okolicznościami i podniesienie przez
pozwanego zarzutu przedawnienia należy uznać za nadużycie prawa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Określony w art. 442 § 1 k.c. termin przedawnienia roszczeń jest trzyletni i li-
czy się od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie zobowią-
zanej do jej naprawienia. W zdaniu drugim przepis ten przewiduje możliwość
przedawnienia roszczeń w terminie krótszym niż trzy lata od dowiedzenia się o szko-
dzie lub osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Roszczenie ulega przedawnieniu
nawet wówczas, gdy od dnia dowiedzenia się o szkodzie termin trzyletni jeszcze nie
upłynął lecz od daty zdarzenia wyrządzającego szkodę upłynął termin dziesięcioletni.
Na datę początkową biegu tego dziesięcioletniego terminu przedawnienia nie ma
4
wpływu brak możliwości dochodzenia roszczeń cywilnych z tytułu wypadku przy
pracy w czasie obowiązywania wyłączającego taką możliwość przepisu art. 40
ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych. Dziesięcioletni termin przedawnienia liczony jest zawsze od
daty zdarzenia, nawet jeżeli dochodzenie roszczeń z tego tytułu było w ciągu dzie-
sięciu lat z niezależnych od poszkodowanego przyczyn niemożliwe. Takie stanowi-
sko zajął Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 29 listopada
1996 r., III PZP 3/96 (OSNAPiUS 1997 nr 14, poz. 249), stwierdzając, że dziesięcio-
letni termin przedawnienia z art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. dla dochodzenia zadość-
uczynienia z tytułu choroby zawodowej spowodowanej zatrudnieniem biegnie od daty
ustania zatrudnienia.
Sąd Apelacyjny prawidłowo zastosował tę zasadę w odniesieniu do szkody
spowodowanej zdarzeniem mającym miejsce w czasie trwania zatrudnienia, to jest
wykonywaniem pracy w warunkach narażających na chorobę zawodową. Jednakże
rozważania te nie odnoszą się do szkody wskazywanej przez powódkę w toku postę-
powania spowodowanej wystąpieniem w 1992 r. nowego schorzenia, które to zda-
rzenie powódka wiąże z zawinionym działaniem pozwanego. Oddalenie powództwa z
powodu przedawnienia roszczeń z tytułu tej nowej szkody mogłoby nastąpić w przy-
padku upływu trzyletniego terminu przedawnienia od daty dowiedzenia się powódki o
tej szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Data ta nie została dokładnie
ustalona, a Sąd Apelacyjny ograniczył się do stwierdzenia, że od 1993 r. powódka
była świadoma kwalifikacji schorzeń jako chorób zawodowych w okresie, gdy doszło
już do istotnego pogorszenia stanu zdrowia. W związku z tym, że w dacie wniesienia
pozwu - 3 sierpnia 1999 r. - roszczenie było już zdaniem Sądu Apelacyjnego
przedawnione, Sąd ten nie zajmował się oceną zdarzenia, które spowodowało nową
szkodę, ani też kwestią odpowiedzialności pozwanego za następstwa tego zdarze-
nia. Jednakże pominięty został fakt, że 30 maja 1995 r. powódka wystąpiła przeciwko
pozwanemu z pozwem o odszkodowanie [...] i sprawa ta była rozpoznawana w za-
kresie świadczeń określonych w ustawie wypadkowej. Zgodnie z art. 4771
§ 1 k.p.c.
sąd wydając wyrok w sprawach ze stosunku pracy orzeka o roszczeniach, które wy-
nikają z faktów przytoczonych przez pracownika także wówczas, gdy roszczenie nie
było objęte żądaniem pracownika. Skoro podstawą faktyczną powództwa było zawi-
nione przez pozwanego narażenie powódki na chorobę zawodową, to z faktów tych
wynikała także odpowiedzialność na podstawie art. 444 § 2 i 445 § 1 k.c. Pozew o
5
jednorazowe odszkodowanie z tytułu choroby zawodowej przerywał więc na podsta-
wie art. 123 § 1 k.c. bieg przedawnienia roszczeń odszkodowawczych wynikających
ze zdarzenia, które według twierdzeń powódki wystąpiło w 1992 r. Zgodnie z art. 124
§ 2 k.c. przedawnienie biegnie na nowo od zakończenia postępowania.
Przepisy art. 123 § 1 i 124 § 2 k.c. miałyby zastosowanie, gdyby roszczenia,
wynikające z nowego zdarzenia, w dacie wniesienia pozwu w sprawie [...] nie były
przedawnione lub gdyby były podstawy do uznania zarzutu przedawnienia za
sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Dokonanie oceny tych
okoliczności przez Sąd Najwyższy jest niemożliwe wobec braku ustalenia daty, od
której określony w art. 442 § 1 k.c. trzyletni termin przedawnienia rozpoczął bieg.
Brak w zaskarżonym wyroku oceny zebranego przez Sąd pierwszej instancji mate-
riału dowodowego w tym zakresie uzasadnia podniesiony w kasacji zarzut narusze-
nia art. 233 § 1 k.p.c.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c. uchylił za-
skarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu do ponow-
nego rozpoznania.
========================================